Википедиа

Антанас Сметона

Антанас Сметона (литвонӣ: Antanas Smetona; тав. 10 августи 1874, деҳ. Ужуленис, уезди Вилкмерги, губернияи Ковен, Империяи Русия (ҳоло ноҳияи Укмергский, уезди Вилнюс, Литва), — фавт. 9 январи 1944, Кливленд, Оҳайо, ИМА) — арбоби давлатӣ ва сиёсатмадори Литва, Президенти Ҷумҳурии Литва дар солҳои 1926—1940[6].

Антанас Сметона
литвонӣ: Antanas Smetona
парчам
1-умин Президенти Ҷумҳурии Литва
4 апрели 1919 — 19 июни 1920
Ҷонишин Александрас Стулгинскис
парчам
4-умин Президенти Ҷумҳурии Литва
19 декабри 1926 — 15 июни 1940
Пешгузашта Казис Гринюс
Ҷонишин Антанас Меркис
Таваллуд 10 август 1874(1874-08-10)[1][2][3][…]
Даргузашт 9 январ 1944(1944-01-09)[1][2][3][…] (69 сол)
Мадфан
Ҳамсар Sofija Smetonienė[d]
Ҳизб
Таҳсилот
Эътиқод котулисизм[d]
Соядаст
Ҷоизаҳо
Ҷойҳои кор
 Парвандаҳо дар Викианбор

Зиндагинома вироиш

Вай мактаби ибтидоиро дар Тауенай хатм кардааст, дар Укмерге ва Либава дарсҳои хусусӣ мегирифт, соли 1893 гимназияи Палангаро хатм карда, ба гимназияи Митава (ҳоло Елгава) дохил шуд, узви ташкилоти махфии ватандӯстонаи донишҷӯён буд. Барои эътироз бар зидди иштироки ҳатмӣ дар хидматҳои православӣ хориҷ карда шуд[7]. Ӯ мактаби миёнаро дар Санкт-Петербург хатм кард (1897) ва ба Донишгоҳи Петербург дар факултаи ҳуқуқшиносӣ дохил шуда, ду дафъа аз донишгоҳ хориҷ карда шудааст, аммо онро соли 1902 хатм кард. Вай дар Вилна дар Бонки замин кор мекард.

Ӯ муҳаррири рӯзномаи «Вилтис» (литвонӣ: „Viltis“, «Умед»; 1907—1913), маҷаллаи " Вайрас " (литвонӣ: „Vairas“, «Рул»; 1914—1915), ки якҷоя бо Тумас-Вайжгантас таъсис ёфтааст, дар рӯзномаи " Хабарҳои Вилна (литвонӣ: „Vilniaus žinios“) ҳамкорӣ карда, муддате муҳаррири воқеии ҳафтаномаи «Летувос укининкас» (литвонӣ: „Lietuvos ūkininkas“, Деҳқони Литва) буд.

Дар давраи Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ муовини аввали раис, сипас раиси Кумитаи ҷамъияти литваии кумак ба қурбониёни ҷанг буд.

Аз соли 1923 то соли 1927 дар Донишгоҳи Литва дар Каунас (аз соли 1930 Донишгоҳи Бузурги Витаутас) аз фанҳои ахлоқ, фалсафаи қадима, услуби забони литва дарс додааст. Аз соли 1926 дотсент. Соли 1932 ба ӯ унвони доктори фахрии фалсафа аз Донишгоҳи Витаутаси Бузург дода шуд.

Фаъолияти сиёсӣ вироиш

Аз соли 1902 то 1907 узви Ҳизби Демократии Литва (литвонӣ: Lietuvių demokratų partija) буд. Вай дар Конгресси литваниҳо дар Вилнюс 4—5 декабри соли 1905 ширкат варзид («Сеймҳои Бузурги Вилнюс»), талаботро нисбати мухторияти Литва пешбарӣ кард. Дар конфронси Литва, ки 18—22 сентябри соли 1917 дар Вилна баргузор шуд, вай ба Шӯрои Литва (литвонӣ: Lietuvos Taryba, баъдтар Шӯрои давлатӣ) интихоб шуда, раиси он (1917—1919) шуд. 16 феврали соли 1918 Шӯро истиқлоли Литваро эълон кард.

4 апрели 1919—19 апрели 1920 аввалин президенти Литва буд.

Вай аз соли 1920 то соли 1924 сарвари Ҳизби Пешравии Миллӣ (литвонӣ: Tautos Pažangos Partija) буд. Ӯ солҳои 1921—1924 як қатор нашрияҳои давриро таъсис ва таҳрир кардааст. То соли 1924 ӯ дар фаъолияти ташкилоти ҳарбии ватандӯстонаи иттифоқи шаулисҳои литваӣ (литвонӣ: Lietuvos šaulių sąjunga) иштирок мекард. Соли 1924 ӯ яке аз ташкилкунандагони ҳизби миллатгарои Таутининки ("Иттиҳоди миллатгароёни Литва ") ва раиси он (1925—1926) буд.

 
Президиуми Шӯрои Литва (1918): А. Сметона, Ю. Стайгаитис (нишаста), Й. Шярнас, Ю. Шоулис
 
Профили Сметона дар тангаи хотиравии 10 литас (1938)

Таъсиси диктатура дар Литва вироиш

Яке аз роҳбарон ва ташкилкунандагони табаддулоти низомӣ дар 17 декабри соли 1926 ки қудрати эътилофи чапи марказиро аз байн бурд. Дар рӯзи табаддулот вай президенти Литва интихоб шуд; дар солҳои 1931 ва 1938 дубора интихоб шуда, ба режими муқарраршудаи авторитарӣ раҳбарӣ мекард.

 
Президенти Литва Антанас Сметона артишро аз назар мегузаронад
 
Харитаи Ҷумҳурии Литва байни Ҷангҳои Ҷаҳонӣ

Муҳоҷират вироиш

Пас аз он ки Иттиҳоди Шӯравӣ 14 июни соли 1940 ба Литва ултиматум пешниҳод кард,, ӯ ваколатҳои президентиро[8][9][10] супурд ва бо оилааш ба Олмон фирор кард ва баъдтар ба Швейтсария кӯчид.

Моҳҳои охирро дар Иёлоти Муттаҳидаи Амрико гузаронданд. Дар сӯхтор дар Кливленд, Оҳайо кушта шуд. Вай дар калисои қабристони Кливленд дафн карда шуд[6].

Оила вироиш

Ҳамсар — София (аз оилаи полякӣ, то издивоҷ Ходаковская, дар манбаъҳои Литва номи духтар ҳамчун Ходакаускайте интиқол дода мешавад).

Кӯдакон:

  • Мария (Марита), ки бо генерал ва дипломат Алоизас Валушис издивоҷ кардааст, ба ИМА муҳоҷират кардааст;
  • Бируте, дар хурдсолӣ фавтидааст;
  • Юлиус, саноатчӣ, ба Иёлоти Муттаҳида муҳоҷират кард.

Эзоҳ вироиш

  1. ↑ 1.0 1.1 Encyclopædia Britannica (ингл.)
  2. ↑ 2.0 2.1 Энциклопедия Брокгауз (нем.)
  3. ↑ 3.0 3.1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформаи додаҳои боз — 2011.
  4. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #11904031X // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  5. ↑ Find a Grave (ингл.) — 1996.
  6. ↑ 6.0 6.1 Антанас Сметона (1874–1944)(рус.). Национальный Музей Литвы(пайванди дастнорас — таърих). 6 июни 2014 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 19 июли 2014.
  7. ↑ Антанас Сметона(рус.). Хронос. 6 июни 2014 санҷида шуд.
  8. ↑ Thomas Remeikis. The decision of the Lithuanian government to accept the soviet ultimatum of june 14, 1940 // Lituanus. Volume 21, No.4 — Winter 1975
  9. ↑ Antanas Smetona Бойгонӣ шудааст 29 Январ 2008  сол.(англ.)
  10. ↑ Aleksandras Vitkus. Diskutuotini paskutiniojo Nepriklausomos Lietuvos ministro pirmininko veiklos aspektai // Voruta. 2003. Nr. 22 (544), lapkričio 22 d.(литв.)

Адабиёт вироиш

  • A. Smetona. Rinktiniai raštai («Избранные сочинения»). Kaunas: Menta, 1990
  • A. Banevičius. 111 Lietuvos valstybės 1918—1940 m. politikos veikėjų: Encikloped. žinynas. Vilnius: Knygų prekybos valst. firma «Knyga», 1991
  • A. Eidintas. Antanas Smetona: polit. biografijos bruožai. Vilnius: Mintis, 1990
  • Liudas Truska, Algimantas Lileikis, Gediminas Ilgunas, Rimgaudas Gelezevicius. Lietuvos prezidentai. Vilnius, 1995
  • L. Truska. Antanas Smetona ir jo laikai. Vilnius: Valstybinis leidybos centras, 1996

Пайвандҳо вироиш

Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Антанас_Сметона&oldid=1309495"