Байкал

Байка́л (бур. Байгал далай, бойкӯл яъне кӯли бой) — кӯле дар Русия, дар ҷануби Сибири Шарқӣ, ҳудуди Бурятистон ва вилояти Иркутск.

Байкал?
Макон
53°18′10″ с. ш. 108°00′17″ в. д.
Парвандаҳо дар Викианбор

Ҷуғрофиё

Сатҳаш 31,5 ҳазор км². Тӯлаш 636 км, бараш, ба ҳисоби миёна, 48 км, ҷойи аз ҳама сербараш қариби 80 км. Кӯли жарфтарини дунё, ҷойи аз ҳама амиқаш дар мобайни кӯл 1620 м. Ҳаҷми об 23000 км3. Қариб 20%-и захираи оби ширин (бенамак)-и ҷаҳонро ташкил медиҳад. Масоҳати ҳавзааш қариб 600 ҳазор км². Ба Байкал 336 дарёву дарёчаҳо мерезанд (аз ҷумла, Селенга, Баргузин, Ангараи Боло), аз он фақат дарёи Ангара ҷорӣ шуда, ба дарёи Енисей мерезад. 27 ҷазира дорад, ки калонтаринашон Олхон (қариб 730 км²) ва Ушканийи Калон (9,4 км²)-анд. Дар баландии 456 м аз с. б. ҷойгир буда, аз чор тараф қаторкӯҳҳо иҳота кардаанд, ки баландиашон то 2800 м мерасад. Халиҷҳои калонтарини Байкал — Баргузин ва Чувиркуй. Обаш фавқулода шаффоф (то 40 м), миқдори умумии намакаш аз 150 мг/л зиёд нест.

Иқлим

Иқлими атрофи кӯл континентӣ — зимистонаш хунук (ҳарор. миёнаи ҳавои янв. — февр. тақр. −19°С), тобистонаш гарм (моҳи авг. то +20°С). Олами ҳайвоноту набототаш ғанӣ буда, қариб 2600 навъро ташкил медиҳад. Зиёда аз 50 навъ моҳӣ дошта, дар ҳудуди он асосан, омул, хариус, ленон, таймен шикор мекунанд. Байкал кӯли киштигард буда, дар атрофаш корхонаҳои коғаз, киштисозӣ, истихроҷи маъдан, консерваи моҳӣ фаъолият доранд. Дар соҳилаш шаҳрҳои Слюдянка, Байкалск, Байкали Шимолӣ, Бабушкин ҷойгиранд. Байкал минтақаи муҳимми сайёҳию фароғатӣ мебошад. Дар асоси чашмаҳои гарм (43-53°С) осоишгоҳҳои балнеологии Горячинси ва Хонус амал мекунанд, ки барои муолиҷаи узвҳои ҳаракат, силсилаи асаб, пӯст, узвҳои занона ва ғ. муфиданд. Дар гирду атрофи Байкал боғҳои миллӣ ва мамнӯъгоҳҳо мавҷуданд, ки ба рӯйхати иншооти Мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО («Кӯли Байкал») ворид гардидаанд.

Сарчашма

• Байкал // Асос — Боз. — Д. : СИЭМТ, 2013. — С. 266. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2021, ҷ. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.

Пайвандҳо

• Байкал / С. И. Шапоренко, М. Н. Шимараев // Анкилоз — Банка. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 659—661. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 2). — ISBN 5-85270-330-3.
• Озеро Байкал (физическая карта, масштаб 1:1 250 000) // Национальный атлас России. — М.: Роскартография, 2004. — Т. 1. — С. 248—249. — 496 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-85120-217-3.
• озеро Байкал.инфо Бойгонӣ шудааст 2 августи 2017  сол. — информационный сайт о Байкале
• Природа Байкала
• Байкал на сервисе Яндекс.Панорамы
• Проект «Озеро Байкал» Бойгонӣ шудааст 14 октябри 2010  сол. // Гринпис
• Объект Всемирного наследия ЮНЕСКО «Озеро Байкал» на сайте Фонда «Охрана природного наследия»