Душанбе: Тафовут байни таҳрирҳо

'''Душанбе''' ({{lang-fa|'''دوشنبه'''}}) —– калонтарин [[шаҳр]] ва пойтахти Ҷумҳурии [[Тоҷикистон]] аст.

Масоҳати шаҳр то 01.01.2016 —– 126,6 км мураббаъ буда, дар он 802,2 ҳазор нафар шаҳрванд зиндагӣ мекарданд <ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр]</ref>. Аммо дар асл дар шаҳри Душанбе зиёда аз 1 миллион тан аҳолӣ зиндагӣ мекунад. Дарозии умумии кӯча, гузаргоҳҳо, роҳҳои соҳилӣ, пулҳо, роҳҳои зеризаминиаш —– 705,6 км аст. Масоҳати фазои сабз ва дарахтонаш —– 74800 метри мураббаъ мебошад.

Сарзамине, ки ҳамакнун шаҳри Душанбе дар он ҷой дорад, дар садаҳои миёна «'''Шумон'''» ({{lang-fa|«شومان»}}) ном доштааст ва дар роҳномаҳо ва таърихномаҳои қадим ба гунаи «'''Сумон'''» ({{lang-fa|«سومان»}}) низ навишта шудааст. Дар «Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» омада: «Шумон шаҳрест устувор ва бабаро кӯҳ ниҳода ва гирди ӯ борае кашида ва ӯро куҳандизест бар сари кӯҳ ниҳода ва андар миёни куҳандиз чашмаи обаст бузург. Аз вай заъфарон хезад бисёр».<ref>«Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» (соли 372 хиҷрии қамарӣ = 982 милодӣ). Вироиши доктор Манучеҳр Сутуда. Теҳрон: Китобхонаи Таҳурӣ, Ширкати офсети «Гулшан». 1983 – саҳ. 110</ref> Шумон дар қисмати болооби рӯди Қубодиён ва шимоли Пули Сангин ва шаҳри Вошҷирд (Висагирд, акнун — Файзобод) воқеъ буд, ки ба гуфтаи Истахрӣ ба андозаи Тирмиз вусъат дошт ва ба масофати андаке дар ҷануби он қалъаи бузурги Шумон вокеъ буд. Муқаддасӣ дар «Аҳсан ал-тақосим» гӯяд: «Шумон маконе пурҷамъият ва ободу неку аст». Шарафуддин Алии Яздӣ дар «Зафарномаи Темурӣ» аз ин қалъа ба номи «Ҳисори Шодмон» ({{lang-fa|«حصار شادمان»}}) ёд карда ва ғолибан онро ба сурати мухтасар «Ҳисор» ({{lang-fa|«حصار»}}) ё «Ҳисорак» ({{lang-fa|«حصارک»}}) навишта ва имрӯз ҳам «Ҳисор» маъруф аст.<ref>''ЛеСтренж, Ги''. «Сарзаминҳои Хилофати шарқӣ». Тарҷумаи Маҳмуд Ирфон. Теҳрон: Бунгоҳи тарҷума ва нашри китоб. 1336 ҳ.ш. = 1958 м. – саҳ. 468</ref> Шоёни ёдоварист, ки вожаи «ҳисор» арабӣ ва маънояш «диж» ва «қалъа» аст. Қалъае, ки ҳамакнун дар 5-километрии шимолу ғарбии шаҳри Душанбе қарор дорад, бозмонда аз ҳамон шаҳри Шумон аст, ки дар садаҳои XV–XVIIXV – XVII м. «'''ҳисори Шодмон'''», яъне «'''қалъаи Шодмон'''», номида мешуд. Бар асари касрати талаффуз «Шодмон» аз он афтоду «ҳисор» монд ва исми хос — «'''Ҳисор'''» —– гашт.

Соли [[1926]] —– 5,6;

Соли [[1939]] —– 82,6;

Соли [[1959]] —– 233,5;

Соли [[1970]] —– 376,2;

Соли [[1979]] —– 492,2;

Соли [[1989]] —– 594,1;

Соли [[2000]] —– 562,0;

Соли [[2010]] —– 724,8;

Соли [[2012]] —– 747,5;

Соли [[2013]] —– 764,3;

Соли [[2014]] —– 778,5;

Соли [[2015]] —– 788,7 <ref>[http://www.citypopulation.de/Tajikistan.html “TAJIKISTAN”. City Population. Retrieved 2015.01.01]</ref>

Соли [[2016]] —– 802,7 <ref>[http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2016 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>

* '''Саноати сабук''' —– соҳаи бештар тараққикардаи саноати комплексии пойтахт мебошад. Чунин ҳолат ба он маънидод мешавад, ки манбаи асосии ашёҳо (пахта, нахи маҳинах ва ғайра) дар дохили ҷумҳурӣ истеҳсол мешаванд. На танҳои корхонаҳои шаҳр, балки корхонаҳои бузурги ҷумҳуриро ба мисли ташкилоти истеҳсолии ҶММ «Насоҷӣ» (корхонаи бофандагӣ ва ресандагӣ), ки бо қувваи истеҳсолӣ дар як сол коркарди пахтаи маҳинахро ба 25 ҳазор тонна мерасонад, дар бар мегирад. ҶС «Чевар» корхонаи барои истеҳсоли махсулоти дузандагии тайёр, ҶС «Нафиса» корхонаи коркарди маҳсулоти ҷуроббарорие, ки дар айни замон асосан маҳсулоти худро ки аз нахи пахта иборат аст, истеҳсол меамоянд.

* '''Соҳаҳои барқӣ, мошинсозӣ ва металлургӣ''' —– корхонаҳои азими ҷумҳурӣ ба ҳисоб мераванд. ИИВД «Текстилмаш» (истеҳсоли дастгоҳҳо ва таҷҳизот барои саноати пахтатозакунӣ, хоҷагии қишлоқ, истеҳсоли ҳисобкунакҳои газӣ, неъругоҳҳои барқии хурд ва автономӣ, васл намудани техникаи хоҷагии қишлоқ) ҶС «Тоҷиккабел» —– корхонаи истеҳсли маҳсулоти кабелӣ (зиёда 40 номгӯи ва намуд сар карда, аз кабелҳои телефонӣ то кабеҳои пуриқтидори электронӣ) ҶС «Сомон-таҷҳизот» корхонаи истеҳсоли техникаи электронӣ, молҳои электрикӣ маиши, ҶС «Торгмаш» —– корхонаи истеҳсоли таҷҳизот барои муассисаҳои савдо, ҶС «Заводи арматурбарорӣ»- корхонаи истеҳсоли рехти чуян, арматура.

* '''Саноати масолеҳи бинокорӣ''' —– заводи сементбарории шаҳри Душанбе, заводи шифербарорӣ, заводи хишбарорӣ ва инчунин дигар корхонаҳоро, ки масолеҳи бинокорӣ конструксияи бетонӣ истеҳсол менамоянд, дар бар мегирад.

* '''Соҳаи электроэнергетикӣ''' —– корхонаҳои ТЭТС-и Душанбе ва неругоҳҳоии барқии Варзоб —– корхонаҳои коркарди электроэнергетикӣ ва гармиро дар бар мегирад.

* '''Саноати кимиёвии пойтахт''' —– аз корхонаҳои коркардбарории масолеҳи нефтӣ ва истеҳсоли ашёи пластмассагӣ иборат аст.

* '''Саноати ҷангал, коркарди чӯб, қоғаз ва селюлоза''' —– ба худ корхонаҳои истеҳсоли коркарди ҷангал, истеҳсоли ашё барои мебел, ки ба стандартҳои давлатӣ таносуб аст, дар бар мегирад.

* '''Саноати полиграфӣ''' —– зиёда аз 20 коргоҳҳро дар бар гирифта, ки китоб ва дигар намуди чопи полиграфиро истеҳсол менамоянд.<ref>[ http://www.dushanbe.tj/economic/industry/]</ref>

Соли 1926 дар Душанбе Анҷумани умумитоҷикии Шӯроҳо барпо шуд. Дар ин Анҷуман оид ба ҷорӣ намудани таҳсилоти ҳамагонии ҳатмӣ Декларатсия қабул карда шуд. Дар Декларатсияи мазкур оид ба фаро гирифтани меҳнаткашони ҶМШС Тоҷикистон ба таҳсилоти пурра, гуногунҷабҳа ва ройгон сухан мерафт. Кумитаҳои фавқулодаи маҳви бесаводӣ ва ҷамъияти ихтиёрии «Нест бод бесаводӣ» ташкил гардиданд. Аҳли ҷомеаи ҷумҳурӣ шиор- – даъвати «Босавод, биомӯз бесаводро» дастгирӣ карданд. Чорабиниҳо бо номи «Ду ҳафта», «Моҳ»-и маорифи халқ, маъракаҳои маданӣ-маърифатӣ, ҷамъоварии маблағ барои маорифи халқ ва ғайра баргузор мешуданд. Сокинони Душанбе дар ҳашари сохтмони мактабҳо, синфхонаҳо, марказҳои маҳви бесаводӣ фаъолона ширкат мекарданд. Дар муддати кӯтоҳ гурӯҳҳои махсуси таълимӣ баҳри таълими меҳнаткашон ва маҳви бесаводӣ ба кор сар карданд. Пас аз ташкил ёфтани [[ҶШС Тоҷикистон]] дар рушду инкишофи маорифи халқ давраи нав оғоз ёфт<ref name=":1">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 71. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.

Нахустин мактаби олии Тоҷикистон [[Институти давлатии педагогии Душанбе]] мебошад, ки соли 1931 таъсис ёфтааст. Дар ибтидо он се шуъба —– забон ва адабиёт, педагогӣ, агробиологӣ дошт. Баъдан, солҳои 1935–1940 факултетҳои нав таъсис ёфтанд<ref name=":2">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 72. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.

* Миқдори мактабҳои маълумоти олӣ —– 20;

* Донишҷӯён, ҳазор нафар —– 97,2;

* Мутахассисони хатмкунанда, ҳазор нафар —– 17,1;

* Миқдори омӯзишгоҳҳои касбию техникӣ —– 9;

* Хонандагон, ҳазор нафар —– 9,0;

* Коргарони мутахассиси хаимкунанда, ҳазор нафар —– 2,1;

* Миқдори мактабҳои таҳсилоти умумӣ —– 140;

* Хонандагон, ҳазор нафар —– 172;

* Омӯзгорон, ҳазор нафар —– 7,2;

* Миқдори муассисаҳои бачагонаи томактабӣ —– 112;

* Бача дар онҳо, ҳазор нафар —– 24,1

* Ташкилотҳои илмӣ —– 45;

* теъдоди кормандони илмӣ —– 2828;

* докторони илм, нафар —– 231;

* номзадҳои илм, нафар —– 583.

* Институтҳои [[Академияи илмҳои Тоҷикистон|Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон]] —– 15;

* теъдоди кормандони илмӣ —– 883;

* докторони илм, нафар —– 115;

* номзадҳои илм, нафар —– 229.<ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр]</ref>

==Ёдгориҳои меъморӣ- – таърихӣ==

* Хона- — музейи [[Садриддин Айнӣ]] (1963)

* Хона- — музейи Муҳаммадҷон Раҳимӣ (1968)

* Хона- — музейи Муҳиддин Аминзода (1974)

* [[Осорхонаи Турсунзода]] — Хона- — музеи [[Мирзо Турсунзода]] (1981)

* рӯзнома —– 37

* маҷалла —– 37

* Теъдоди беморхонаҳо —– 43;

* Кати беморони онҳо —– 5447;

* Теъдоди духтурони ҳамаи тахассусҳо, нафар —– 6282;

* Теъдоди муассисаҳои тиббии ёрии амбулаторӣ-дармонӣ диҳанда —– 16.<ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр/тандурусти] </ref>

* Стадионҳо —– 8;

* Толорҳои варзишӣ —– 121;

* Ҳавзҳои шиноварӣ —– 4;

* Толорҳои теннисбозӣ —– 3;

* Майдонҳои футболбозӣ —– 57;

* Машқгоҳи тирандозӣ —– 3;

* Муҷтамаи майдонҳои варзишӣ —– 140;

* Стадиони Фрунзе —– 24 ҳазор;

* Стадиони Спитамен (Спартак) —– 6 ҳазор;

* Стадиони Авиатор —– 2 ҳазор. <ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр/варзиш] </ref>

* Ба ифтихори 90-умин солгарди шаҳри Душанбе ҳамчун пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон, шаҳри Душанбе аз ҷониби Форуми байналмилалии "Мегаполис"-и асри XXI бо Дипломи VII- – умин озмуни байналмилалии таҷрибаҳои шаҳрии шаҳрҳои ИДМ ва Иттиҳоди иқтисодии АврОсиё «Шаҳре, ки он ҷо зистан мефорад» — 2014 барои ободонӣ, рушди инфарасохтории муосири шаҳрӣ ва дар сатҳи олии ташкилӣ баргузор намудани чорабиниҳои байнидавлатии кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ва Созмони Ҳамкориҳои Шанхай сарфароз гардид.<ref>[http://www.dushanbe.tj/news/870/ Шаҳре, ки он ҷо зистан мефорад]</ref>

* [http://sites.google.com/site/dulumo/%20 Душанбе —– Любовь Моя].