Банглодеш: Тафовут байни таҳрирҳо

Давлати нахустин дар ҳудуди Банглодеш дар асрҳои 7–6 пеш аз м. бо номи Ванга вуҷуд дошта, асрҳои 4–2 то м. тобеи давлати Маври, асрҳои 4–5 м. мансуби давлати гуптиҳо будааст. Аз а. 8 то авв. а. 13 ин сарзамин Банглодеш ном доштааст. Аз нимаи авв. а. 13 то авв. а. 18 зери тасарруфи Салтанати Деҳлӣ (мусулмонӣ) қарор дошта, аз ҳамон вақт дини ислом дар Банглодеш паҳн гардидааст. Авв. а. 18 Банглодеш истиқлолият ба даст овард. Баъди с. 1757 мустамликадорони англис Банглодешро ишғол намуда, баъдан саросари Ҳиндустонро зери тасарруфи худ дароварданд. Банглодеш солҳои 1757–1947 ба мустамликаи Англия табдил дода шуда, Ҳиндустони Британия ном гирифт. Аз авв. а. 19 дар Банглодеш ҳаракатҳои миллӣ-озодихоҳӣ авҷ гирифта, баъди Ҷанги якуми ҷаҳонӣ боз ҳам вусъат ёфтанд. Тезутунд гардидани ҳаракатҳои миллӣ-озодихоҳӣ дар давлатҳои Осиёи Ҷанубӣ мустамликадоронро маҷбур сохт, ки истиқлолияти Ҳиндустонро (1947) эътироф кунанд. Худи ҳамон сол англисҳо дар ҳудуди мустамликаи собиқ аз рӯйи равияҳои динӣ давлатҳои Ҳиндустон ва Покистонро таъсис доданд ва Банголаи Шарқӣ, ки бештари аҳолиашро мусулмонон ташкил медоданд, ба ҳайати Покистон дохил карда шуд. Бадии дар ҳайати Покистон будани Бангола дар он буд, ки дар бештари мавридҳо ҳуқуқи сиёсии онҳо поймол гардида, забони банголӣ чун забони давлатӣ эътироф намешуд. Ин боиси норозигӣ ва вусъати ҳаракатҳои миллӣ-озодихоҳӣ дар тамоми Бангола шуд, ки онро Ҳизби Лигаи халқӣ (Авомӣ лига) роҳбарӣ мекард. Дек. 1970 дар интихоботи умумӣ Ҳизби халқӣ бо бартарии калон (аз 313 ҷой дар Маҷлиси Миллии Покистони Шарқӣ 162 ҷой) ғолиб гардид. Баъд аз ин ҳукуматдорони ҳарбии Покистон ба Банголаи Шарқӣ додани истиқлолиятро рад намуданд, ки ба норозигии тамоми табақаҳои мардум оварда расонд. Марти с. 1971 ҳокимияти ҳарбии Покистон пешвои Лигаи халқӣ Муҷибурраҳмонро ҳабс намуд. Дар ҷавоб як гурӯҳ тарафдорони ӯ дар Калкатта, Ш.-и Бангола, таъсис ёфтани Ҷумҳурии Халқии Банглодешро эълон карданд. Дар чунин вазъият таъқиби банголиҳо аз ҷониби ҳарбиёни Покистон авҷ гирифта, боиси ба хоки Ҳиндустон кӯч бастани миллионҳо гурезаҳо гардид. Шиддат ёфтани вазъият боиси сар задани низои ҳарбии байни Ҳиндустону Покистон гардид. Дек. 1971 сипоҳиёни Ҳиндустон дар якҷоягӣ бо дастаҳои банголӣ ба ш. Дакка ворид гардиданд. Янв. 1972 Муҷибурраҳмон сарвари ҳукумат таъйин гардида, конститутсияи муваққатӣ қабул карда шуд. Ҳукумати нав дар асоси конститутсияи муваққатӣ ҷумҳурии парламентӣ эълон намуда, муносибатҳои иқтисодию сиёсии худро бо Ҳиндустон ва Иттиҳоди Шӯравӣ вусъат бахшид. Ноябри 1972 Маҷлиси муассисон конститутсияи доимии Банглодешро қабул кард. 7 марти 1973 интихоботи Ассамблеяи Миллӣ баргузор шуд, ки дар он Ҳизби Лигаи халқӣ ғалаба ба даст овард. Харобии иқтисодиёт, вусъати камбизоатӣ, ривоҷи коррупсия ва авҷи бесарусомонӣ боиси норозигии бештари ҳамаи табақаҳои аҳолӣ гардид. Дек. 1974 дар мамлакат вазъияти фавқулода эълон гардида, фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ манъ карда шуд. 15 авг. 1975 дар Банглодеш табаддулоти ҳарбӣ ба амал омада, парламентро пароканда кард. Собиқ вазири корҳои дохилӣ ва равобити берунӣ К. М. Аҳмад Президенти Банглодеш эълон гардид. Ноябри 1975 ҳукуматдорони ҳарбӣ бисёр аъзои ҳукуматро бо сардории Муҷибурраҳмон ба қатл расониданд. Ҳама гуна фаъолияти сиёсӣ дар мамлакат манъ гардид. Апр. 1977 Зиёурраҳмон Президенти Банглодеш эълон гардида, дар сиёсати иқтисодии худ ба моликияти хусусӣ имтиёзи зиёде дода, барои ҷалби сармояи хориҷӣ имконияти васеъ фароҳам овард. 30 майи 1981 дар Банглодеш табаддулоти нави ҳарбӣ ба амал омада, Зиёурраҳмон ба қатл расонида шуд. Соли 1982 табаддулоти навбатӣ дар мамлакат генерал-лейтенант Х. М. Иршодро ба сари ҳокимият овард. Натиҷаи референдуми с. 1985 нишон дод, ки зиёда аз 90 дарсади аҳолӣ ба тарафдории Иршод ва ҳукумати ҳарбиён овоз додаанд. Барои фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ иҷозат дода шуд. Дар интихоботи моҳи майи 1986 Ҳизби Миллӣ, ки Иршод таъсис дода буд, дар Ассамблеяи Миллӣ 2/3 ҳиссаи ҷойҳоро соҳиб гардид. Дар интихоботи 15 майи 1986 Иршод дастболо ва вазъияти ҳарбӣ бекор карда шуд. Дек. 1990 бинобар фишори ҳизбҳои оппозитсионӣ, Иршод ба истеъфо рафт. Дар раъйпурсии парламентӣ (1991) Ҳизби Миллӣ бо сарварии ҳамсари Зиёурраҳмон – Холида Раҳмон ғалаба карда, ӯ сарвазири Банглодеш интихоб гардид. Соли 1996 Ҳизби «Лигаи Авом» ғолиб омада, духтари Муҷибурраҳмон Шойиҳа Ҳасина Возид соҳиби қудрат гардид. Аммо с. 2001 курсии сарвазирӣ боз насиби Ҳизби Миллӣ шуд. Дар интихоботи навбатӣ (29 дек. 2008) «Лигаи Авом» бо роҳбарии Шойиҳа Ҳасина ғалаба карда, номбурда 6 янв. 2009 сарвазири Банглодеш интихоб гардид.▼