Лашкар: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
Omid Jeyhani (баҳс | ҳисса) х илова, сарчашмаҳо |
Omid Jeyhani (баҳс | ҳисса) х навсозӣ, илова, сарчашмаҳо, викисозӣ |
||
Сатри 1:
{{Ягонҳои низомӣ}}
[[Акс:Division_Nato.svg|right|thumb|Намоди стандарти НАТО барои лашкар]]
'''Лашкар''' ({{lang-fa|'''لشکر'''}}
== Пешина ==
''Лашкар'' ҳамчун [[Ягони низомӣ|ягони размӣ]] нахустин бор дар [[сипоҳ]]и [[Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо|Ҳахоманишиён]] (550 – 330 то милод) падид омадаву «''бевара''» ({{lang-peo|'''''*baivara-'''''}}) номида мешуда ва онро «''беварабад''» ({{lang-peo|'''''*baivarapati-'''''}}) фармондеҳӣ мекард<ref>''J. Marquart'', Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896, p. 19 n. 84</ref>. ''Бевара'' аз 10 [[Ҳанг|ҳазора]] ({{lang-peo|'''''*hazāra-'''''}}) ташкил мешуд ва 10 000 сарбозро дар бар мегирифт.
Лашкарҳо маъмулан бо шумораҳои тартибӣ номгузорӣ мешаванд (барои намуна, Лашкари 201 Русия дар Тоҷикистон). Ҳамчунин радаҳои гуногун ба номи лашкарҳо афзуда мешавад, чун лашкари пиёда, лашкари зиреҳӣ, лашкари савора.▼
Дар сипоҳи [[Шоҳаншоҳии Ашконӣ|Ашкониён]] ([[Соли 250 п.м.|250 то милод]] — [[224]]), ки созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифта буд<ref>[https://www.academia.edu/1264468/К_вопросу_о_парфянском_наследии_в_сасанидском_Иране_военное_дело_On_the_Parthian_Legacy_in_Sasanian_Iran_the_Case_of_Warfare_ ''Никоноров В. П.'' К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 156]</ref>, ''бевара'' «'''''гунд'''''» ({{lang-xpr|«''gund''»}} ‘''[[лашкар]]; гурӯҳ, даста''’<ref>[http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf ''MacKenzie, D. N.'', A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 38]</ref> > {{lang-peo|«''*gunda-''»}} > [[Забони эронии бостон|эронии бостон]]: «''*gau-n-: *gunda-, *gumba-''»<ref>''Расторгуева В. С.'', ''Эдельман Д. И.'' Этимологический словарь иранских языков / Институт языкознания РАН. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2007. — Т. 3 (f—h). — 496 с. — 1000 экз. — ISBN 5-02-018124-2, ISBN 5-02-018550-7. (в пер.). — с. 221—223</ref>) ном гирифта ва фармондеҳи он «'''''гунд-солор'''''» ({{lang-xpr|'''''gund-sālār'''''}}) хонда мешуд<ref>[https://the-eye.eu/public/WorldTracker.org/World%20History/Rome%20Byzantine%20Topics/Osprey%20-%20Elite%20110%20-%20Sassanian%20Elite%20Cavalry%20AD%20224-642.pdf ''Farrokh, Kaveh''. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131. — с. 6—7]</ref>.
Дар сипоҳи [[Давлати Сосониён|Сосониён]] (224 — 651) низ ҳамин радабандӣ ва номгузорӣ ба кор мерафта, вале ҳар ''гунд'' аз 5 ''[[Ҳанг|дирафш]]'' ({{lang-pal|«'''''drafš'''''»}}) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбозро дар бар мегирифт<ref>[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13]</ref>. Фармондеҳи ''гунд'' дар сипоҳи Сосониён низ '''''гундсолор''''' ({{lang-pal|''gund-sālār''}}) номида мешуд<ref name="Daryaee">[https://ia802707.us.archive.org/2/items/SasanianPersia/tourajsasanianPersia.pdf ''Daryaee, Touraj''. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. — ISBN 978 1 85043 898 4. — p. 47]</ref>. Аммо аз миёнаҳои садаи V дар канори истилоҳи «''гунд''» истилоҳи «''[[лашкар]]''» ({{lang-pal|''laškar''}}<ref>[http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf ''MacKenzie, D. N.'', A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 52]</ref> > {{lang-peo|''*rakiš-''}} ‘''нерӯ''’ > {{lang-peo|''*ark-'' : ''*rak-''}} ‘''диж''’<ref>[http://poj.peeters-leuven.be/content.php?url=issue&journal_code=SI&issue=2&vol=17 ''Рérikhanian А.''. Arm. ''łakiš'' et la racine indo-iranienne ''*ark-/*rak-''. Studia Iranica, 17, 1988, p. 134, 137]</ref>) низ ба кор мерафтааст<ref>[https://ia800301.us.archive.org/23/items/AsanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans/Tafazzoli2000SasanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans.pdf ''Tafazzoli A.'' Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000. — р. 7]</ref>. Истилоҳи «''лашкар''» дар осори адабии форсӣ, бавижа «[[Шоҳнома]]», бисёр ба кор рафтааст. Чунончи, [[Фирдавсӣ]] гуфта:
<poem>Бирав бо [[сипоҳ]]е ба кирдори кӯҳ,
Гузин кун зи [[гурдон]]и ''лашкар'' [[гурӯҳ]]<ref>[https://archive.org/stream/ShahnamaJildEPanjumTajikFarsi/Shahnama%20Jild%20e%20Panjum%20%28Tajik%20Farsi%29_djvu.txt ''Абулқосим Фирдавсӣ''. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 15]</ref></poem>
Дар сипоҳи [[Давлати Сомониён|Сомониён]], [[Давлати Ғазнавиён|Ғазнавиён]] ва [[Давлати Салҷуқиён|Салҷуқиён]] фармондеҳи лашкарро «''солори лашкар''» ва «''амири лашкар''» мегуфтанд<ref>{{книга |автор= Ноҷӣ, Муҳаммадризо |заглавие= Фарҳангу тамаддуни исломӣ дар қаламрави Сомониён |ответственный= |ссылка= |место= Теҳрон |издательство= Амири Кабир |год= 1386 |том= |страниц= 904 |страницы= 252 |isbn= 964-00-1086-3|ref= http://libisbn.ru/Farhang-va-tamaddun-i-Islami-dar-qalamraw-i-Samaniyan--or--cnivishtah-i-Muhammad-Riza-Naji/1/bibgjha}}</ref>. Чунончи, «''солори лашкар''» дар «''Шоҳнома''» борҳо ба кор рафта ва аз бофтор чунин бар меояд, ки он мансабе поинтар аз ''сипаҳсолор'' буда ва мақоми ҷонишинӣ доштааст, чуноне ки ''генерал-лейтенант'' дар артишҳои урупоӣ муъовини ''генерал-полковник'' будааст:
<poem>Сипаҳро ба солори лашкар супурд,
Бирафту ҷаҳондидагонро бибурд. (достони Манучеҳр)</poem>
''Фарҳангистони Эрон'' бо пешниҳоди ''Анҷумани вожагузинии артиш'' дар соли 1935 «''лашкар''»-ро ҷойгузини истилоҳоти туркӣ-муғулии «''тумон''» ({{lang-fa|'''تومان'''}} > {{lang-mn|түмэн}}) ва фаронсавии «''дивизюн''» ({{lang-fa|'''دیویزیون'''}} > {{lang-fr|''division''}}) ва «''сарлашкар''»-ро ҷойгузини «''амири тумон''» кард<ref>[http://ganjineh.nlai.ir/article_1831.html ''Рустоӣ, Муҳсин''. Вожагони низомии мусаввиби Фарҳангистони Эрон (1314 — 1320 ҳ.ш.) // Фаслномаи «''Ганҷинаи аснод''». Зимистони 1373, №16. — с. 38]</ref>, ки ҳамакнун дар Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон дараҷае баробар бо ''генерал-лейтенант'' аст.
«''Лашкар''» дар «''[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]''»<ref>''[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]''. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 1, с. 596.</ref>) ва «''[[Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ]]''»<ref>''[[Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ]] (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 718.</ref> оварда шудааст.
Бо таваҷуҳ ба ин додаҳо, истилоҳоти «''лашкар''» ва «''лашкарсолор''», ки дар пайравӣ аз «''гундсолор''» аз ибораи «''солори лашкар''» сохта шудааст, барои ҷойгузин кардани вомвожаи русии «''дивизия''» (аз {{lang-pl|''dywizja''}} > {{lang-la|dīvīsiō}} «''бахш''») ва дараҷаи низомии «''генерал-лейтенант''» ба [[Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] пешниҳод шудаанд<ref>[http://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20181110/umed-dzhaihani-v-natsionalnoi-armii-i-terminologiya-dolzhna-bit-maksimalno-natsionalnoi ''Умед Джайхани'': В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной]</ref>.
== Корбурд ==
▲Лашкар аз 10 ҳазор то 20 ҳазор сарбозро дар бар мегирад. Дар бисёре аз артишҳо як лашкар аз чанд [[гунд]] ташкил мешавад. Лашкарҳо маъмулан бо шумораҳои тартибӣ номгузорӣ мешаванд (барои намуна, Лашкари 201 Русия дар Тоҷикистон). Ҳамчунин радаҳои гуногун ба номи лашкарҳо афзуда мешавад, чун лашкари пиёда, лашкари зиреҳӣ, лашкари савора.
== Манобеъ ==
{{эзоҳ}}
| |||