Шамсиддини Шоҳин: Тафовут байни таҳрирҳо

Шоҳин дар ин солҳо рисолаи «[[Бадое-ус-саноеъ]]»-ро эҷод мекунад. Дар ин рисола бо кинояву размҳои пушидапӯшида нуксонҳоинуқсонҳои иҷтимоии замонаш, разолат ва пастмоягии арбоби давлат ва худи амирро бо хачвҳоиҳаҷвҳои обдор фош мекунад. Ғайр аз ин, дар ҳамин замон мефаҳмад, ки вай як умри ҷавони худро дар мадҳи амир ва мукаррабонимуқаррабони ӯ беҳуда сарф кардааст, беҳуда орзуву умед доштааст, ки фазлу дониш ва ҳунару санъати ӯ ба ҷамъияти он замон фоидаовар мебошад. Вай дар як маснавӣ, ки охирҳои умраш навишта буд, тамоми ҷавонии гузаштаашро бо афсусу надомат аз назари ибрат мегузаронад ва дар ҳақиҳаққи замон ва аҳли он айбномаи сахт мебарорад. Дар поён баъзе байтҳои маснавиромаснавӣ мавриди назар қарор ёфтаанд:

:Ду-се рӯз чуи эхсонэҳсон шудам,

Омӯзиши эҷодиёти Шамсиддини Шоҳин барои муайян кардани ҳаракати адабию афкори пешқадамонаи охири асри XIX, ки сарвари бузурги он [[Аҳмади Дониш]] аст, аҳамияти хеле калон дорад. Шоҳин дар адабиетиадабиёти бадеибадеӣ давомдихандаидавомдиҳандаи хубтарин анъанаҳои адабиетиадабиёти классикиклассикӣ буда, дар асарҳои худ идеяҳои адолатпарвариадолатпарварӣ, инсондустиинсондӯстӣ, озодихохиозодихоҳӣ ва идеяи пешкадамипешқадами замонааш - маорифпарвариро[[маорифпарвар]]иро ифода намудааст.

Аз ин нуктаинуқтаи назар эҷодиёти Шоҳинро аз руирӯи хусусияти инкишофи он ба 3 давра ҷудо кардан мумкин аст:

1.Давраи омухтаномӯхтан аз адабиёти классикӣ ва дар таҳти таъсири он асарҳо эҷод намудан, бо ибораи дигар - тақлид ба адабиёти классикӣ. Маҳсули адабии ин давраи эҷодиёти Шоҳин достони «[[Лайлию Маҷнун]]» мебошад.

2.Мувофиқи идеяи пешин, барои пеш бурдани идеяҳои халқӣ-озодихоҳӣ ба ёрии амирон умед бастан, амиронро гоҳ ба роҳи танқид ва гоҳ ба роҳи мадҳ ба адолатпарварӣ ва илму адабиётдустӣ даъват намудан аст. Асари барҷастаи ин давраи эҷодиёти Шоҳин «[[Туҳфаи дӯстон]]» маҳсуб мегардад.

3.Шинохтани тинати амирон ва амалдорони давлати амирӣ, аз ёрии онҳо ноумед шудан, шиносоишиносоӣ бо асарҳо ва афкори танқидитанқидӣ ва маорифпарварии [[Аҳмади Дониш]], ба таври қатъӣ ба мавқеи танқиди аморат гузаштан. Осори барҷастаи ин давра [[Бадоеъ-ус-саноеъ]] аст.