Хусрави Деҳлавӣ: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
х clean up, replaced: |Ном → |ном (2), |Санаи марг → |санаи марг, |Сайт → |сайт , Жанр → жанр, |Мукофотҳо → |мукофотҳо, |Ҷоизаҳо → |ҷоизаҳ using AWB
No edit summary
Барчасбҳо: вироишгари дидорӣ вироиш тавассути телефони ҳамроҳ вироиш тавассути мурургари телефони ҳамроҳ
Сатри 65:
Дар солҳои аввали эҷодиёти худ Хусрави Дехлавӣ, асосан ғазалу қасида менавишт ва тахаллуси аввалаи ӯ Султонӣ буд ва бо ин тахаллус дар девони якуми у бисёр ғазалҳоро дидан мумкин аст. Тахаллуси дуюм ва асосии шоир Хусрав аст.
Ба навиштани достон шоир аз синни 36-солагӣ шурӯъ менамояд. Ашъори лирикии шоир дар панҷ девон гирд оварда шудааст. Ин панҷ девон дар давраҳои гуногуни ҳаёти шоир тартиб дода шудаанд ва Хусрав мувофики давраҳои синну соли худ ба хар кадоми онхо номи махсусе додааст.
[[Тухфатуссигар|Тухфатуссиғар]] (Тухфаи чавони) — девони аввалини шоир мебошад, ки ашъори уроӯро то синни нуздахсолагинуздаҳсолагӣ дар бар мегирад. Дар дебоча Хусрави Дехлавӣ дар бораи дар айёми хурдсолихурдсолӣ ба шеърнависишеърнависӣ шуглшуғл варзидани худ, оид ба тахаллуси аввалааш СултониСултонӣ, инчунин доир ба масъалаи имтихонимтиҳон шудани уӯ дар сохаисоҳаи назм ва амсоли инхоинҳо сухан меронад.
[[Васатулхаёт|Васатулҳаёт]] (Миёнаи хаётҳаёт). Ин девон ашъори то синни 34-солагии шоирро дар бар мегирад. Марсияҳои дар хаккиҳаққи султон МухаммадМуҳаммад Коон машхурмашҳур ба Хони шахидшаҳид навиштаи Хусрав дар он дохил шудаанд.
[[Гурратулкамол|Ғурратулкамол]] Ин девон ашъори айёми камолот, яъне давраи 34-40 солагии шоирро дар бар мегирад. Девон дебочаи муфассале дорад, ки дар он шоир аз бисёр масъалаҳои мӯҳими адабиёт, инчунин аз тарчимаитарҷимаи холиҳоли худ сухан меронад.
[[Бакиятулнакия|Бақиятулнақия]] дар соли 1318 (ё ки соли 1316) мураттаб шудааст. КасидавуҚасидаву тарчеъбандтарҷеъбанд ва таркиббандҳои ин девон ба таърифи Низомиддин Авлиё, султон Алоуддин ва писарони у МуборакшохМуборакшоҳ ва Хизрхон ва чанде аз дарбориенидарбориёни бонуфуз бахшида шудаанд. Дар ин девон мисли девонҳои дигари муаллиф газалиётғазалиёт, китъаотқитъаот ва рубоиёт низ дохил гардидаанд.
[[Нихоятулкамол|Ниҳоятулкамол]] Девони панчумин ва охирини Хусрави ДехлавиДехлавӣ мебошад. Дар ин девон марсияи ГиёсуддинҒиёсуддин Туглук (с.в.1325) ва касидахоқасидаҳо дар васфи писари ГиёсуддинҒиёсуддин султон МухаммадМуҳаммад Туглук (1325—1351) низ дарчдарҷ шудаанд. Аз ин рурӯ, метавон гуфт, ки «НихоятулкамолНиҳоятулкамол» чанд мохмоҳ пеш аз вафоти Хусрави Деҳлавӣ чамъовариҷамъоварӣ гардидааст. Дебочаи девон дар хамдиҳамди Худову наъти пайгамбарпайғамбар ва тавсифи Низомиддин Авлиё мебошад. Девон касоидуқасоиду тарчеъбандтарҷеъбанд, маснавиҳои хачманҳаҷман хурд, газалиётғазалиёт, китъавуқитъаву рубоиётро дар бар мегирад.
Ба каламиқалами шоир зиёда аз 300 касидақасида тааллуктааллуқ дорад, ки дахякидаҳяки онхоонҳо касидаҳоиқасидаҳои фалсафифалсафӣ мебошанд. Дар ин гуна касидахоқасидаҳо бисербисёр фикрҳои ичтимоииҷтимоӣ ва тарбиявитарбиявӣ-ахлокииахлоқии замони шоир акс гардидаанд. Ба як каторқатор касидаҳои шоир (ба мисли «Дарёи аброр» ва гайрахоғайрахо) бисёр намояндагони адабиёти минбаъда, аз чумла Абдураҳмони ҶомиҶомӣ ва Алишер НавоиНавоӣ назира навиштаанд.
 
== Маснавиёти Амир Хусрав ==
Аз соли 1289 сар карда, Хусрави ДехлавиДехлавӣ дар баробари жанрҳои лирикилирикӣ ба эҷод намудани асарҳои эпикиэпикӣ низ шуруъшурӯъ менамояд. Дар жанри достон Амир Хусрав худро шогирди Низомии ГанчавиГанҷавӣ мешуморад ва онро дар чанд чоиҷои осори худ таъкид менамояд.
Аввалин достони худ — «Киронуссаъдайн»-ро соли 1289 навиштааст ва дар соли 1291 достони дуюми худ «МифтохулфутухМифтоҳулфутуҳ»-ро эҷод менамояд.
Дар байни солҳои 1299—1302 Хусрави ДехлавиДехлавӣ ба «Хамса»-и Низомии ГанчавиГанҷавт чавобҷавоб менависад. [[Хамса]]-и Амир Хусрав аз ин достонхо фароҳам омадааст: [[Матлауланвор]], [[Ширин ва Хусрав]], [[Мачнун ва Лайли|Маҷнун ва Лайли]]<nowiki/>о, [[Хафт бихишт|Ҳафт биҳишт]], [[Оинаи Сикандари|Оинаи Сикандариӣ]]. Баъди достони «Хамса» Хусрав боз се достони дигар — «Дувалрони ва Хизрхон» (соли 1316), [[Нух Сипехр]] (соли 1318) ва [[Туглукнома]] (такрибан соли 1324) — ро таълиф менамояд. Гайр аз ин достон шоир боз чанд достони дигари хачман хурд низ навиштааст. Аз чумла, достони «Асбнома» — ро шоир ба хокимиҳокими Авад АлиАлӣ СарчондорСарҷондор машхурмашҳур ба Хотамхон бахшидааст.
МавзуиМавзӯи панду ахлокахлоқ, ки маъмултарин мавзуимавзӯи адабиёти ҷаҳоншумули форсифорсӣ махсубмаҳсуб мегардад, дар ашъори Амир Хусрав макомимақоми баландро дорост. Шоир тавассути ашъори пандомез бехтаринбештарин хислатҳои инсониро ситоиш мекунад ва барои тарбияи насли наврас дар таргибитарғиби накукоринакӯкорӣ, мехнатдустимеҳнатдустӣ, ростиву растагорирастагорӣ барин хислатҳои хамидаиҳамидаи инсониинсонӣ сахмсаҳм мегузорад:
 
: Чу напсандинапсандӣ губореғуборе бар дили хеш,
: Хазон дар гулистони кас меяндешмаяндеш,
: Чу поят гирад аз барги гул озор,
: Ба рахраҳ мапсанд дар пои касон хор.
Аз [[Дувалрони ва Хизрхон]]
: Касеро точитоҷи сар бар зар дихаддиҳад зеб,
: Ки н-ояд бар заиф аз тахташ осеб.
Аз [[Дувалрони ва Хизрхон]]
 
: Озори касе талаб хамешаҳамеша,
: К-озурдани халқ кард пеша.
Аз [[Мачнун ва Лайли|Маҷнун ва Лайлӣ]]
 
: Касе, к-аз ранчиранҷи мардум гум набошад,
: Ба назди мардумон мардум набошад.
Аз [[Ширин ва Хусрав]]
 
: ЧавонмардиҶавонмардӣ ба даст омуз худро,
: Ки назди хамгинон микдормиқдор ёбиёбӣ.
: Ба дасти дод бояд шуд чавонмардҷавонмард,
: ЧавонмардиҶавонмарди забон бисёр ёбиёбӣ.
Аз девони [[Бакияи накия|Бақияи нақия]]
 
Як каторқатор суханҳои ибратбахши Хурави ДехлавиДеҳлавӣ, ки онхороонҳоро шоир дар натичаинатиҷаи тачрибаитаҷрибаи бои зиндагизиндагӣ гуфтааст, мисли маколумақолу зарбулмасалҳои халқихалқӣ садо медихадмедиҳад:
: ХарҲар чичӣ ки бар хеш надори раво,
: Бар дигаре низ набошад даво.
 
Сатри 111:
 
***
: Он, ки надорад сифати мардумимардумӣ,
: Нест бари одамиён одаме.
 
: Чунон кун зиндагонизиндагонӣ дар замона,
: Ки аз вай зинда монимонӣ човидонаҷовидона.
 
: Ба осоиш басе бошанд ёрон,
: Ба гамғам кун озмуни дустдорон.
 
: ХарчиҲарчи ба хангомҳангом нагуяднагӯяд касе,
: ХомушиХомӯшӣ аз гуфт накутарнакӯтар басе.
 
: Як шох, ки мевае дихаддиҳад тар,
: БехтарБеҳтар зи ҳазор богибоғи бебар.
 
Амир Хусрав Дардар эҷоди газалғазал ба Саъдии ШерозиШерозӣ пайравипайравӣ кардааст ва аз сехрисеҳри сухани ин газалсароиғазалсарои бузург таъсир бардоштааст. Чуноне ки худи уӯ мегуядмегӯяд:
 
: Хисрави сармаст андар согарисоғари маънимаънӣ бирехт
: Шира аз хумхонаи масте, ки дар Шероз буд.
 
ГазалиётиҒазалиёти Амир Хусрав ва инчунин соири шоирони мозимозӣ (яъне аксари шоирони гузашта) мазмуни ирфониирфонӣ дошта, ифодаи розу ниёз бо Худоро сохибандсоҳибанд. Шумораи газалиётиғазалиёти Амир Хусрав бештар аз 37 ҳазор байтанд ва дар равониву шевоишевоӣ дилпазиру дилнишинанд. Намунаи газалиётиғазалиёти шоир, ки дорои мазмуни ирфониирфонӣ мебошанд, манзур мегардад:
 
: Эй чеҳраи зебои ту рашки бутони озарӣ,
Сатри 137:
: Ҳаргиз наояд дар назар нақше зи рӯят хубтар,
: Шамсӣ надонам ё қамар, ҳурӣ надонам ё парӣ?
: Офоқро гардидаамгар дидаам, меҳри бутон варзидаам,
: Бисёр хубон дидаам, аммо ту чизи дигарӣ.
: Олам ҳама яғмои ту, халқе ҳама шайдои ту,
Сатри 148:
: Бошад, ки аз баҳри Худо сӯи ғарибон бингарӣ.
-дар мисраи 2-уми байти охир мазмуни байтро яунинчунин низ маънидод намудаанд: Эй Бор ИлохоИлоҳо, "бошад, ки аз бахрибаҳри Худо"—калимаи "худо" дар ин мисраъ аз таркиби калимаи "худ " ва нидои "-о", яъне Парвардигоро, бошад, ки аз бахрибаҳри (барои) Худато (Худо), аз бахрибаҳри сифати МехрубониМехрубонӣ, РахмонивуРаҳмониву РахимииРаҳимии Худ ба суисӯи мани гарибғариб бингари. Инро илова намудан ба маврид аст ки калимаи "гарибғариб" низ аз нигохинигоҳи ирфониирфонӣ маънои дигареро дорост.
 
: Диле дорам, ки ҷуз ҷонон нахоҳад,
Сатри 158:
: Сари ман з-ин пасу шамшери хубон,
: Касе то хуни ман з-эшон нахоҳад.
: Нигоро, розиям бар харҳар чи дорӣ,
: Ки дардатро кассекасе дармон нахоҳад.
: Ғам омад дар дили тангам надонист,
: Ки дар танги кассекасе меҳмон нахоҳад.
: Биранҷам, гар ту Хусравро нахоҳӣ,
: Ту хоҳӣ, лек ин фармон нахоҳад.
 
Илова: Шоир [[24 сентяб]]ри [[соли 1253]] дар канори руди муқаддаси Ганг дар шаҳри Патёли ки 300 км. дуртар аз Деҳлӣ ҷойгир буд, ба дунё омадааст. Модари уӯ Давлатноз ном дошт. Шоир [[27 сентябр]]и [[соли 1325]] вафот кардааст.
== Адабиёт ==
* Бертельс Е. Э. Роман об Александре и его главные версии на Востоке, М.-Л., 1948.