Бадахшон: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
х Бот:ивазкунии автоматии матн (-ӯзбак +ӯзбек) |
х Бот: автоматизированная замена текста (-ӯзбак +ӯзбек) |
||
Сатри 113:
=== Солҳои 1500 ===
Дар соли 1504-05 лашкари
Аз рӯйи навиштаҳои мирзо Ҳайдари муғул дар «Таърихи Рашидӣ» дар соли 1504-05 маркази вақти Бадахшон Қалъаи Зафар буда, худи Бадахшон дар ҳамон айём ба чор қисм тақсим карда шуда будааст: «Қисми болои он тобеи Кошғар буда, онро Мирзо Абубакри Кошғарӣ ва баъд султон Саиди Кошғарӣ истило карда, дохили девони Кошғар намуда будаанд (яъне сокинони ин қисми Бадахшон хироҷро ба Кошғар мепардохтанд); қисми поину нисбатан ҳамвору муфиди он дар дасти
Солҳои 1504—05 бародари Шайбонихон — Маҳмуд султон, ки волии Қундуз буд, даргузашт ва Шайбонихон ба ҷойи ӯ Қамбарбийи марвиро волӣ таъйин кард. Қамбарбий як дастаи
Бобур менависад, ки дар Бадахшон чор бек дар байни бадахшониён бо сари баланд мегаштанд ва ба
Шоҳ Разиюддин ба сабаби ихтилоф бо пайравонаш соли 1510 кушта шуда, мавқеи Мирзохон дар Бадахшон каме устувор гардид. Ӯ то ҳангоми вафоташ дар соли 1520 подшоҳи Бадахшон буд. Азбаски Сулаймоншоҳ — писари Мирзохон хурдсол буд, Бобур ӯро дар наздаш нигоҳ дошта, писари навраси 13-солаи худ — Ҳумоюнро ҳокими Бадахшон таъйин кард.Ҳумоюн баъд аз шикасти сахти дуюми
Ҳамин тавр, мардуми Бадахшон аз зиддияти байни ҳокимони темурӣ-муғулии худ ғорат гардида, мардуми зиёде молу ҷони худро талаф доданд. Ҳиндол дар қалъа ҷон ба саломат бурд. Баъдтар Бобур Ҳиндолро ба назди худ даъват карда Сулаймоншоҳи писари Мирзохонро ба Бадахшонҳамчун ҳоким фиристод ва дар ин бора ба хони Кошғар — Саидхон мактуб навишта, фаҳмонд, ки ӯ вориси ҳақиқии тахти Бадахшон — Сулаймоншоҳро ба он ҷо фиристодааст. Дар ин байн Ҳумоюн, ки баъди вафоти падараш — Бобур дар соли 1530 дар Ҳинд ҷойи ӯро гирифта буд, баъди муборизаҳою ҷангҳои зиёд бо подшоҳони мухталиф оқибат аз Шерхони сурӣ шикаст хӯрда, ба сӯи Кобул ба қафо баргашт. Ӯ солҳои 1544-46 аз Кобул ба Қалъаи Зафар ҳуҷум оварда бо Сулаймоншоҳи мазкур ҷангид. Сулаймоншоҳ тоб наоварда гурехт. Ҳумоюн Қалъаи Зафарро гирифта, баъд аз он ҷо ба Кишм омад. Дар Кишм ӯ бемор шуд. Чун ин хабар ба гӯши Комрон — бародари дигари Ҳумоюн расид, ӯ зуд ба Кобул омад. Чун Ҳумоюн низ аз ин хабар огаҳӣ ёфт, Қалъаи Зафарро боз баргардонида ба Сулаймоншоҳ дод ва ӯ ҳам фавран ба Кобул баргашт. Баъд аз он ки Комрон тоату фармонбардорӣ изҳор кард, Ҳумоюн ӯро дар ҳудуди соли 1549 ҳокими Кӯлоб таъйин кард.
Сатри 127:
Дар миёнаҳои асри 16 як нафар адмирали турк бо номи Сейдӣ Алӣ Раис, ки забони форсиро хуб медонист ва ҳатто ба ин забон шеър низ мегуфт, дар асари ба забони туркӣ навиштаи худ «Миръоту-л-мамолик» (Оинаи кишварҳо) оид ба Бадахшон ва Хатлон маълумоти муҳим додааст. Сейдӣ баъди ҷанги сахти баҳрӣ бо як гурӯҳ баҳриёни худ ба Ҳиндустон меафтад. Ӯ дар соли 1556 аз Ҳиндустон ба Кобул ва аз он ҷо бо роҳи Бадахшон, Хатлон, Ҳисор ва Самарқанд ба ватани худ — Туркия бармегардад. Сейдӣ мавзеъҳои зиёраткардаашро дар асари мазкури худ зикр карда, чунин менависад: "… дар аввали раҷаб [-и соли 1556] ба ш. Андароб, аз он ҷо ба вил. Бадахшон ба Толиқон расидем. Дар он ҷо бо Сулаймоншоҳ ва писараш Иброҳим мирзо вохӯрдем. Подшоҳ дар ҳаққи мо лутфу эҳсони зиёд кард. Ӯ ба сабаби адовате, ки нисбат ба ҳокими Балх — Пирмуҳаммадхон ва ҳокими Тошканд — Буроқхон дошт, гуфт: «Ба он роҳҳо рафтани шумо хатарнок аст. Бародарҳои қазоқи (яъне — роҳзани) Пирмуҳаммадхон роҳҳои Қундузу Қубодиён ва Тирмизро зери хавф гузоштаанд. Аммо роҳҳои Бадахшону Хатлон бехавфанд, шумо бо ҳамин роҳҳо равед. Подшоҳу мирзо ба ман аспу сару либос туҳфа намуданд. Ҷаҳонгир Алихон, бародари зани подшоҳ (Сулаймоншоҳ) ҳокими Хатлон буд. Подшоҳ ба номи ӯ мактуб навишта ба мо дод, то ба ӯ бирасонем. Мо бо ҳамон роҳи нишондодаи ӯ ба роҳ баромадем ва ба пойтахти Бадахшон — шаҳри Кишм расидем. Дар он ҷо чорбоғи подшоҳӣ — подшоҳ Ҳумоюнро, ки Боғчаи Дуоба ном дошт, тамошо кардем. Сипас, бо роҳи Қалъаи Зафар ба шаҳри Рустоқ ва аз он ҷо ба бандари Самтӣ расида, аз оби Ому, яъне Ҷайҳун ба воситаи мешҳо (саночҳо, пӯстҳои дамкардашуда) гузаштем. Аз сӯи Кошғар ба вилояти Хатлон, ба Дилӣ расидем. Дар он ҷо қабри Сайид Алии Ҳамадониро зиёрат кардем. Пас аз он ба шаҳри Кӯлоба расидем. Дар он ҷо бо Ҷаҳонгир Алихон мулоқот карда, мактуби хоҳарашро ба ӯ супоридем…».
Аз ин порча маълум мегардад, ки Сулаймоншоҳ дар он айём дар Толиқон қарор доштааст, шояд баъди шикаст хӯрдан аз Ҳумоюн. Ғайр аз ин маълум мегардад, ки дар он айём маркази Бадахшон ш. Кишм будааст. Инчунин, мушаххас мегардад, ки зани Сулаймоншоҳ — хоҳари ҳокими Кӯлоб буда, он ҳоким Ҷаҳонгир Алихон ном доштааст. Роҳи асосӣ аз Хатлон ба Бадахшон аз тариқи деҳаи Боғи Баҳорак ба Самтӣ ва аз он ҷо ба Рустоқу Кишм мерафт. Мавзеи марқади Саййидалии Ҳамадонӣ дар Дилӣ ном мавзеи Хатлон қарор доштааст, на дар ҷойи имрӯзааш дар ш. КӯлоБадахшон Ғайр аз ин, аз порчаи мазкур адовати Сулаймоншоҳ нисбат ба ҳокими
Баъд аз якчанд соли ҳукмронӣ подшоҳи Бадахшон Сулаймоншоҳ ё ба тариқи дигар — Шоҳсулаймон каме пурқувват гардид. Ӯ бо писараш Иброҳим Мирзо лашкаре тартиб дода, қасди гирифтани Балхро намуданд. Дар Балх Пирмуҳаммадхони
Баъд аз якчанд рӯз Абдуллоҳхон ҳукамои худро бо дастаҳои лашкар барои гирифтани шаҳрҳову навоҳии Бадахшон, ки бори аввал онҳоро муваррих Ҳофизи Таниш ёд намудааст: Ғӯрию Каҳмарду Бағлон, Қундузу Ишкамишу Фархору Рустоқ, Толиқону Қалъаи Зафару Хусту Варсаҷу Наҳрин ва пойтахти онвақтаи Бадахшон — ш. Кишм фиристод. Ҳамаи мавзеъҳои ёдшуда бисёр зуд ва ба осонӣ аз тарафи лашкари Абдуллоҳхон ба ҷуз Фархору Хуст гирифта шуданд. Дар Фархору Хуст дастаи
Шоҳрух Мирзо, ки аз соли 1575 сар карда ба ҷойи бобои худ — Шоҳсулаймон (ё ба тарзи диг. — Сулаймоншоҳ) подшоҳи Бадахшон буд, ба ҷойи ташкили мубориза, аз як шаҳр ба шаҳри дигар мегурехт ва дар ниҳояти кор бо бобои худ -Шоҳсулаймон дар Кобул қарор гирифт. Азбаски Шоҳрух Мирзо гурехта буд, қалъа ва ш. Кӯлоб, ки дар он вақт дар ҷойи деҳаи Тебалай, 5-километрии шарқи Кӯлоби имрӯза воқеъ буд, ба нуқтаи асосии мубориза бар зидди
Абдуллоҳхон, ки шаҳру навоҳии Бадахшонро ба осонӣ гирифта буд, гумон кард Кӯлобро низ ба осонӣ мегирад. Бо ин мақсад ӯ як қисми лашкарашро бо сардории писараш Абдулмуъмин барои гирифтани ш. Кӯлоб фиристод. Аммо ӯ дар давоми як моҳ аз 6 май то 6 июни 1584 дар муқобили кӯлобиён коре кардан натавонист ва аз падараш ёрӣ хост. Абдуллоҳхон бо тамоми лашкараш ва тӯпҳо ба сӯи Кӯлоб равона шуда, дар давоми зиёда аз як моҳи дигар бо кӯлобиёну бадахшониён ҷангид. Ниҳоят, баъди ҷангҳои дуру дароз дар шаби 10 июли 1584 Абдуллохон ш. Кӯлобро, ки дар ҷойи деҳаи Тебалай қарор дошт, гирифт. Абдуллоҳхон баъди ишғоли Кӯлоб ин вилоятро ҷудо карда, ба писарамакаш Ҳазора-султон дод. Аммо соли 1587 баъди гирифтани ш. Ҳирот тамоми минтақаи Хатлону Бадахшонро ба ғайр аз ш. Ҳирот ба писараш Абдулмуъмин дод: «Ва рӯзи ҷумъаи ҳафтуми моҳ [-и рабеъу-с-сонии 996] подшоҳи динпаноҳ (Абдуллоҳхон) тамоми мамлакати Хатлону Қундуз ва Бағлону вил. Бадахшон ва дору-л-мулки Балх бо ҷамеи тавобеу лавоҳиқи онро то канори Оби Мурғоб ба султонзодаи фирӯзиинтисоби ҷалд (Абдулмуъминхон) дод».
Ҳамин тавр, Бадахшон ва Хатлон аз соли 1584 дар тобеияти
=== Солҳои 1600 ===
Сатри 146:
Тавре аз ин порчаҳо дида мешавад, аксари он мавзеъҳое, ки дар фасли «Тахористон» Маҳмуд ибни Амирвалӣ овардааст, дар ҳақиқат ҷузъи Бадахшон мебошанд. Мас., шубҳае нест, ки шаҳру навоҳии зерин: Фархор, Роғ, Яфтал, Юмгон, Рустоқ, Дашти Қалъа, Ғӯрӣ, Ишкамиш, Наҳрин ба Бадахшон тааллуқ доштанд. Маҳмуд ибни Амирвалиро, ки худ дар Балх мезист ва донандаи хуби ҷуғрофиёву таърихи Хуросону Мовароуннаҳр буд, ба бехабарӣ дар масоили мазкур гунаҳкор кардан наметавонем. Сабаби инро мо дар моддаи «Балх»-и асари Маҳмуд ибни Амирвалӣ меёбем. Ӯ менависад: «Дар замонҳои пешин ва асрҳои гузашта муҳандисону массоҳон ба кишвари Балх як қисми худи Балх, як қисми Бомиён, як қисми Тахористон ва [як қисми] Хутталонро дохил намуда, ба ҳар яке аз ин[вилоят]ҳо якчанд шаҳру деҳаро дар тобеият қарор дода, сипас сокинони онҳоро балхию бомиёнию тахористонию хуталонӣ номидаанд». Ин андешаи Маҳмуд ибни Амирвалӣ дуруст буда, бори диг. собит месозад, ки сокинони Балх бо навоҳии тобеаш, Тахористону Хатлон ҳама ҷузъҳои як мардуму як сарзамин буда, таъриху забону фарҳангу урфу одатҳои яксон доштанд ва сарҳаддоти он вилоятҳо доимӣ набудаанд. Сарҳаддоти мазкури байни он вилоятҳои мазкур дар натиҷаи ҷангҳо ва кашмакашҳои феодаливу сиёсӣ зуд-зуд тағйир мепазируфтанд. Вале Бадахшон ҳамчун вилояти таърихии мустақили соҳибихтиёр бо сарзамини алоҳидаи дорои навоҳию марказ ва шоҳони худ барои муддати нисбатан дарози таърихӣ −230 сол, аз нимаи дуюми асри 17 сар карда аз нав ташаккул ёфт. Бадахшониён дар нимаи дуюми асри 17, дақиқтараш солҳои 1657-58 ба маркази Бадахшон — қалъаи Ҷузгун яке аз намояндагони хонадони сайидҳои Самарқанд — Ёрибекхонро, ки як-ду насл пештар аҷдоди ӯ ба Бадахшон омада, дар мавзеи Хами Мир зиндагӣ мекарданд, ҳамчун мири худ интихоб намуданд. Ба зудӣ, соли 1680 як гурӯҳ хоҷаҳои самарқандӣ, ки хирқаи пайғамбарро аз роҳи Бадахшон ба Ҳинд бурданӣ буданд, дар Ҷузгун нигоҳ дошта шуда, хирқаи муборакро низ дар ҳамин шаҳр монданд. Аз файзу баракати хирқа — Ҷузгун, маркази Бадахшон — Файзобод ном гирифт.
Дар «Таърихи Бадахшон» хабаре оварда шудааст, ки тибқи он дар асри 17 Бадахшон аз шаҳру навоҳии зерин иборат будааст: 1) Ҷурм; 2) Садда ва Пасокӯҳ; 3-4) Зардев, Сарғулом, Шева; 5) Кишм, Фархор, Варсаҷ, Танги Дарун; 6) Арғунҷхоҳ; 7) Куррону Мунҷон; 8) Боғи Ҷурм. Ёрибекхон 8 мавзеи машҳурро ба 8 писараш дода, дар айни замон ш. Файзободу атрофи он бо Яфтали Болову Поён, Шаҳри Бузург дар ихтиёри худаш монда буданд. Минтақаҳои Рустоқу Янгиқалъа низ ёд нагардидаанд ва гумон меравад, ки онҳо низ ба Файзобод дохил буданд. Баъд аз вафоти ӯ ва ба сари қудрат омадани мир Юсуфалихон, соли 1713 мири мазкур сарҳаддоти Бадахшонро ба воситаи ҷангҳо хеле васеъ гардонд. Ӯ як қисми шаҳру навоҳие, ки дар асри 16 қабл аз ҳуҷуми
Аз «Таърихи Бадахшон»-и Мирзо Сангмуҳаммади Бадахшӣ ва Фазлалибеки Сурхафсар бармеояд, ки Вахон низ дар тобеияти Бадахшон қарор доштааст. Зеро Султоншоҳи мазкур барои ҷамъоварии лашкар ба хотири ҳуҷум кардан ба Чатрор, аз сарҳаддоти болои Вахон сар карда, то сарҳаддоти поини Бадахшон — сокинони Қатағани Қундуз одамони худро фиристода буд. Шуғнон дар замони Ёриҳо на фақат мустақил буд, балки шоҳи он — Шоҳ Ванҷихон бо кӯшиши сарлашкари худ — оқсақол Баҳодури қарлиғ «ғайр аз Чоҳоб тамоми музофот [и Бадахшон]-ро иҳота намуда, бар худ мутеъ сохт». Фақат баъди кушта шудани оқсақоли мазкур мирҳои Бадахшон аз нав дар Бадахшон ба ҳукмронӣ пардохтанд. Аммо ба зудӣ дар хонадони шоҳи Шуғнон ихтилофе пайдо шуд ва мири Бадахшон- мир Муҳаммадшоҳ аз фурсати дастдода истифода бурда Шуғнонро дар охири асри 18 ишғол намуд ва Роғ низ дубора забт гардид.
Сатри 152:
Дар нимаи авв. асри 19 мир Муҳаммадшоҳ Бадахшонро ба се қисм дар байни писарони худ тақсим кард, ки муаллифони «Таърихи Бадахшон» ҳар қисми онро батафсил овардаанд: «Қисми аввал Рустоқу ноҳияҳои тобеи он: Чоҳоб, Янгиқалъа, Қарлиғ, Даунг, Оби Осиёбҳо, Кӯли Деварӣ, Эли Кошон. Ин мавозеотро ба зери ҳукумати Мири Калон супурд. Ва қисми дуюм — Файзобод, Яфтали Боло, Дарайим (Даройим), Тешкон, Кишм, Машҳад, Калавгон, Зардев, Баҳорак, Ҷурм, Вардуҷ, Зебок ва Шакошим, Вахон, Шуғнон — ин мавозеотро дар зери ҳукумати Мирзои Калон — Султоншоҳ супурда, муқаррараш фармуд. Ва қисми севум — Саройи Баҳор, Аргу ва Яфтали Поин ва Роғ ва Шаҳри Бузург — ин ҷавонибро ба писари хурдаш — Сулаймоншоҳ супурда».
Акнун дар байни ин навоҳии зикршуда дар ҳайати Бадахшони миёнаҳои асри 19 шаҳру навоҳии Толиқон, Ишкамиш, Ғӯрӣ, Ҳазрати Имом, Ҳафтдаҳдараи Хинҷон, Фархору Варсаҷ, Куррону Мунҷон, Хусту Фринг, Наҳрину Андароб набуданд. Як қисми мавзеъҳои мазкурро
Муҳаммад Муродбеки мазкур баъд аз он ки писарамакаш — Маҳмудбек, ҳокими Ҳазрати Имом Соҳиб ба муқобили ӯ исён бардошт, задухӯрдҳои байни онҳо ҳафт моҳ идома дошт, ба ҷойи аз ин фурсати муносиб истифода карда, якҷо бар зидди Муродбек мубориза бурдан, шоҳони Бадахшон барои тахти Файзобод байни худ ба муборизаҳои шадид пардохтанд. Баъдтар онҳо дар муқобили якдигар аз дастаҳои низомии афғонҳо истифода бурданд. Онҳо на фақат аз афғонҳо ба Кобул рафта, ёрӣ мепурсиданд, балки ба Бухоро ба назди амир Музаффар низ барои мубориза бар зидди хешони худ рафта, ёрӣ хостанд. Натиҷа он шуд, ки амирони афғон ва хусусан амир Абдурраҳмонхон аз зиддиятҳои байниякдигарии мирони Бадахшон истифода намуда, якеро ба дигаре ҷанг андохта, тамоми Бадахшон ва умуман тамоми Афғонистонро ба даст даровард.
|