Истанбул: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
Шухрат Саъдиев (баҳс | ҳисса) Created by translating the page "Стамбул" |
Шухрат Саъдиев (баҳс | ҳисса) навсозӣ |
||
Сатри 1:
{{ВМ|{{PAGENAME}}|Шаҳр}}
'''Истанбул''' ( {{Lang-tr|İstanbul}}
▲'''Истанбул''' ( {{Lang-tr|İstanbul}} - [isˈtanbuɫ] ), ки онро '''Византия''' меномиданд, баъдан '''Константинопол''' - бузургтарин шаҳри [[Туркия]], маркази асосии тиҷорат, саноат ва фарҳанг, бандари асосии кишвар. [[Истанбул]] дар соҳили гулӯгоҳи Босфор ҷойгир буда, онро ба қисматҳои [[Аврупо|аврупоӣ]] (асосӣ) ва [[Осиё|осиёӣ]], ки бо пулҳо ва нақбҳо пайвастанд, тақсим мекунад. Аз рӯи аҳолӣ, [[Рӯихати шаҳрҳо-миллионерҳои Европы|шаҳри нахустини миллионер дар Аврупо]] (бо назардошти шумораи аҳолии он дар қисматҳои Аврупо ва Осиё). Пойтахти пешинаи империяҳои Рум, [[Византия]], имперотуриҳои Лотин ва [[Имперотурии Усмонӣ|Усмонӣ]] .
== Номи шаҳр ==
Дар асри VII пеш аз милод, аз ҷониби мустамликадорон, асосан муҳоҷирон аз шаҳри Юнон Мегара шаҳри Византия {{Sfn|Петросян и Юсупов|1977|страницы=10}} {{Sfn|Пальцева Л. А.|1999|страницы=151, 164—166, 168, 176, 177, 180—181}} {{Sfn|Невская В. П.|1953|страницы=17}} таъсис ёфтааст . Дар соли 330 императори Рум Константини I Бузург пойтахти империяи Румро ба Византия кӯчонд, ки ба он номи Руми Нав дода шуд, аммо ин ном реша надошт ва дере нагузашта пойтахт [[Константинопол]] - шаҳри Константин номида шуд {{Sfn|Машкин Н. А.|1950|страницы=605, 606}} {{Sfn|Петросян и Юсупов|1977|страницы=39—41, 46}} {{Sfn|БРЭ|2010|страницы=96}} {{Sfn|История Средних веков|1952|страницы=74}} . Дар асри XIII [[арабҳо]] номи Истинполинро истифода мебурданд, ки бозгашт ба ибораи {{Lang-el|εἰς τὴν Πόλι(ν)}} ("ҳақиқӣ поли (н)", "bόli ғарбӣ (n)") - ба шаҳр (е) <ref>[http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul Britannica, Istanbul]: ''In the 13th century Arabs used the appellation Istinpolin, a «name» they heard Byzantines use—eis tēn polin—which, in reality, was a Greek phrase that meant «in the city.»''</ref> . Аз ин ҷо номи муосир <ref>Lewis, ix</ref> <ref>D. J. Georgacas, The names of Constantinople, ''American Philological Association: Transactions'', Ixxviii (1947), 347-67. См. Edward G. Bourne, The Derivation of Stamboul, ''Τhe American Journal of Philology'', Vol. 8, No. 1 (1887), с. 78-82</ref> метавонист пайдо шавад. Тибқи тафсири дигар, он аз Исломбул (шаҳри Ислом) бармеояд, ки бо вуҷуди ин, ба мавҷудияти номи зикршудаи Истинполин, ки ба як номи муосир мувофиқат мекунад, ҳатто пеш аз суқути Константинопол дар соли 1453 шубҳа меорад. <ref>Adrian Room, ''Placenames of the world'', McFarland, 2006, с. 177</ref> Фирмани соли 1760/1, ки дар амалия ҳаргиз амалӣ намегардад, чун маҷмӯи расмӣ, ки аллакай дар ҳуҷҷатҳои асри XV пайдо шудааст. номи Исломбол, яъне бо ислом пур карда шуда <ref>«Istanbul», ''The Encyclopedia of Islam'', Vol. IV, E.J. Brill, Leiden: 1997, с. 224</ref> <ref>Alain Servantie, ''Le voyage à Istanbul'', Editions Complexe, 2003, с. 4</ref> . Аз охири асри 18 як шакли таҳрифшуда дар кишварҳои Аврупо, аз ҷумла Русия номи ''Истамбул ба истифода даромад''. Расман, шаҳр пас аз забт шудани туркҳо ва интиқоли пойтахти империя, номгузорӣ нашуд: барои туркҳо ҳамчун ''[[Истанбул]]'' буд ва боқӣ монд, барои юнониён - [[Константинопол]] (дар ҳаёти ҳаррӯза ин танҳо {{Lang-el|ὴ Πόλη}} ). [[Имперотурии Усмонӣ]] ҳарду навъи ин номҳои шаҳрро истифода кардааст. <ref>Necipoğlu, Gülru (2010). «From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye». In ölcer, Nazan. From Byzantion to Istanbul. Istanbul: SSM. ISBN 978-605-4348-04-6, p. 28.</ref>
То соли 1930, номи расмии эътирофшудаи байналмилалӣ шаҳр: [[Константинопол]] ( аз [[забони юнонӣ]] <span class="nowrap">-</span>   <span>"Шаҳри Константин"</span> ; {{Lang-tr|Konstantiniyye}} ),ки онро Маҷлиси Миллии Туркия эътироф кардааст: имзои ваколатдори он дар доираи шартномаи Лозанна, ки матни он танҳо топономи Константинополро истифода мебарад <ref>[http://www.lib.byu.edu/~rdh/wwi/1918p/lausanne.html Текст Лозаннского мирного договора (1923)]{{ref-en}}</ref> . Матнҳои расмии Русияи Аҳдномаи Константинопол дар соли 1724, Шартномаи сулҳи Порис дар соли 1856, Шартномаи сулҳи Сан-Стефано 1878 ва Шартномаи Берлин аз соли 1878 топоними Константинополро истифода бурдаанд, ки баъдан дар Русия қабул карда шуд. Номи дигари таърихӣ то ҳол дар сарлавҳаи Патриархи Константинопол истифода мешавад : ''Руми нав'' <ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Константинополь}}</ref> ё ''Руми дуввум'' ( {{Lang-el|Νέα Ρώμη}} <span lang="el"><span style="font-family: palatino linotype, new athena unicode, athena, gentium, code2000, serif; font-size: 105%;">Νέα Ρώμη</span></span>, {{Lang-la|Nova Roma}} <span lang="la" style="font-style:italic;">Нова Рома</span> ); То 330 соли ''Византия'' ( {{Lang-el|Βυζάντιον}} <span lang="el"><span style="font-family: palatino linotype, new athena unicode, athena, gentium, code2000, serif; font-size: 105%;">Βυζάντιον</span></span> ). Дар Русияи асримиёнагӣ ва адабиёти дигар вақт онро ''Сарград'' ё ''
Вақте ки Ҷумҳурии Туркия 29 октябри соли 1923 эълон карда шуд, [[Анқара|Анкара]] (Ангора) пойтахти давлат эълон карда шуд, пас он чанд сол маркази маъмурияти
Дар забони юнонӣ, аммо ин ном {{Lang-el|Κωνσταντινούπολη}} чун дар Юнон ва инчунин дар Кипр расман қабул карда шудааст; инчунин бо забони юнонӣ "Шаҳр" ( {{Lang-el|Πόλη}}, Полис) номида мешавад.
== Ҷуғрофия ==
[[Акс:Istambul_and_Bosporus_big.jpg|рост|мини|256x256пкс| Ҷойгиршавии шаҳр ]]▼
''Аврупо:''
Line 40 ⟶ 29:
|}
=== [[Имперотурии Усмонӣ]] ===▼
''Осиё:''
Line 66 ⟶ 51:
|}
===
Дар минтақаи теппаҳои шимолу ғарби [[Туркия]] дар ду соҳили гулӯгоҳи Босфор ва аз ҷануб - дар соҳили [[баҳри Мармар]] ҷойгир шудааст . Қисми асосии шаҳр дар [[Аврупо]], хурдтараш - дар [[Осиё]] мебошад . Дар навбати худ, қисмати аврупоии шаҳр ба ду қисм ҷудо мешавад. Шаҳр мавқеи ҷуғрофии хеле мусоид дорад, Истанбул якбора дар ду қисмати ҷаҳон воқеъ аст: [[Аврупо]] ва [[Осиё]][[Аврупо|,]] дар роҳ аз [[Баҳри сиёҳ|Баҳри Сиёҳ]] ба[[баҳри Мармар]] ва баъдан ба [[Баҳри миёназамин|Баҳри Миёназамин]] . ▼
== Таърих ==
▲=== [[Имперотурии Усмонӣ]] ===
{{Тасвири чандгона}} Пас аз забт шудани Константинопол, усмониҳо, онро пойтахти [[Имперотурии Усмонӣ|империяи худ гардонданд]], ва ба барқарор кардани шаҳр шурӯъ карданд. Калисоҳои намоёни православӣ ба [[Масҷид|масҷидҳо]], аз ҷумла Собори Софияро, табдил додаанд. ЗамониМеҳмеди II Қасри Топкапъа, Масҷиди Фатҳ ва Бозори Бузург сохта шуданд .
Line 105 ⟶ 94:
Пас аз маҷбуран хориҷ кардани аҳолии православӣ аз Туркия дар соли 1923, он ягона шаҳр дар кишвар боқӣ монд, ки дар он аҳолии назарраси юнонӣ сокин буд, аммо як қатор чораҳои табъизомези иқтисодӣ ки аз ҷониби ҳукумати Камолӣ дар солҳои 1930 ва 1940 андешида шуданд, боиси пастравии иқтисодӣ ва харобшавии собиқ як минтақаи пешрафтаи тиҷорат ва фарҳанги юнонӣ Пера шуданд. Дар нимаи дуюми асри 20 таъқиби аҳолии юнонӣ ба вуҷуд омадааст, ба нестшавии ҷамоаи таҳҷойии юнонӣ оварда расонд; Бо вуҷуди ин, Истамбул маркази Патриархати Константинопол бо иқоматгоҳи Патриарх дар маҳаллаи Фанар (Фенер) боқӣ мемонад.
==
▲[[Акс:Istambul_and_Bosporus_big.jpg|рост|мини|256x256пкс| Ҷойгиршавии шаҳр ]]
▲Дар минтақаи теппаҳои шимолу ғарби [[Туркия]] дар ду соҳили гулӯгоҳи Босфор ва аз ҷануб - дар соҳили [[баҳри Мармар]] ҷойгир шудааст . Қисми асосии шаҳр дар [[Аврупо]], хурдтараш - дар [[Осиё]] мебошад . Дар навбати худ, қисмати аврупоии шаҳр ба ду қисм ҷудо мешавад. .
[[Зимистон|Дар зимистон]] ҳарорати миёнаи ҳаво аз +3 ° C то +9 ° C аст. Зимистонҳо сард ва намнок мебошанд, ҳароратҳои аз 0 ° C ба ҳисоби миёна 21 рӯз дар як сол мебошанд. Қариб ҳар фасли зимистон [[барф]] борид <ref name="wbase">[http://www.weatherbase.com/weather/weatherall.php3?s=6071&refer=&units=metric&cityname=Istanbul-Turkey Weatherbase.com — Historical Weather for Istanbul, Turkey]</ref> .
[[Акс:Istanbul_view.jpg|чап|мини|250x250пкс| Зимистон дар Истамбул. ]]
Дар канори [[Минтақаҳои субтропикӣ|иқлими минтақаи субтропикӣ воқеъ аст]], аммо шамолҳои хунук аз шимол таъсир мерасонад <ref>{{Cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/en-us/0-exploring-the-city/location/Pages/GeographicalandStrategicPosition.aspx|title=GEOGRAPHIC LOCATION AND STRATEGIC IMPORTANCE|publisher=Istanbul 2010|lang=en|accessdate=2011-09-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/65BomXH1u|archivedate=2012-02-04}}</ref> .
[[Зимистон|Дар зимистон]] ҳарорати миёнаи ҳаво аз +3 ° C то +9 ° C аст. Зимистонҳо сард ва намнок мебошанд, ҳароратҳои аз 0 ° C ба ҳисоби миёна 21 рӯз дар як сол мебошанд. Қариб ҳар фасли зимистон [[барф]] борид <ref name="wbase">[http://www.weatherbase.com/weather/weatherall.php3?s=6071&refer=&units=metric&cityname=Istanbul-Turkey Weatherbase.com — Historical Weather for Istanbul, Turkey]</ref>. [[Тобистон|Дар тобистон]] нисбатан гарм аст, ҳарорати миёна аз 19 °C то 28 °C, давраҳои намии баланди ҳаво мавҷуданд. Аммо, гармии шадид (35 ° C ва бештар аз он) дар шаҳр камчин аст.
Ба ҳисоби миёна [[Боришот|ҳар сол]] 850 мм [[боришот]], асосан дар шакли [[борон]], ки тақрибан 123 рӯз аст, дучор мешавад <ref name="Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMI)">{{ref-tr}} {{Cite web|url=http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/yillik-toplam-yagis-verileri.aspx?m=istanbul|title=Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü — İstanbul Yıllık Toplam Yağış Verileri (Turkish State Meteorological Service — Istanbul Total Annual Precipitation Data)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160312093300/http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/yillik-toplam-yagis-verileri.aspx?m=istanbul|archivedate=2016-03-12}} Meteor.gov.org</ref> <ref name="BBC">[http://news.bbc.co.uk/weather/forecast/74 BBC — Weather Centre — World Weather — Average Conditions — Istanbul]</ref> .
Line 346 ⟶ 325:
== Фарҳанг ва дин ==
=== Дин ===
Дар айни замон, аксарияти кулли сокинони шаҳр [[Мусулмон|мусалмонон]] ва пайравони [[Суннӣ|суннимазҳабанд]] .
Line 368 ⟶ 346:
|}
=== [[Осорхона]]
Бузургтарин осорхонаҳои шаҳр: Масҷиди кабуд, Масҷиди Сулаймонӣ, Осорхонаи ибодагоҳи София, Осорхонаи бостоншиносии Истанбул, Осорхонаи мусаввараҳо ва ҳайкалтарошӣ, Осорхонаи Қасри Топқапъа, Осорхонаи Мозаика, Осорхонаи санъати туркӣ ва исломӣ, Осорхонаи фарҳанги шарқӣ, Осорхонаи мунисипалӣ, Осорхонаи Долмабахҷе бо бурҷи соат, Yedikule, Калисои Хора , Осорхонаи Пера дар Бейоғлу, Осорхонаи Сакиб Сабанҷӣ, осорхона-китобхонаи Аҳмад Ҳамдии Tанпунара, Осорхонаи бегуноҳӣ, ва дигарон.
=== Театрҳо ва намоишгоҳҳо ===
Театрҳо: Шаҳрӣ, «
==== Намоишгоҳҳо ====
Line 653 ⟶ 631:
| style="text-align:center; width:100%; vertical-align:middle;" | [[ЮНЕСКО|Сомонаи]] [[Всемирное наследие|мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО]] <span style="white-space: nowrap; word-spacing:-0.15em">№ 356</span> <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> [http://whc.unesco.org/ru/list/356 Русӣ] • [http://whc.unesco.org/en/list/356 Забони англисӣ] • [http://whc.unesco.org/fr/list/356 fr.]
|}
[[Категория:Всемирное наследие по алфавиту]]▼
* [https://www.ibb.istanbul Муниципалитети Истамбул] {{ref-tr}} <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на турецком языке">)</span>
Line 660 ⟶ 637:
* [https://www.lonelyplanet.com/turkey/istanbul Сайёраи бекас Истамбул] {{ref-en}} <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</span> {{ref-ru}} <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на русском языке">)</span>
* [http://wikimapia.org/#y=41033140&x=29002533&z=13&l=0&m=a Истамбул] дар ''wikimapia.org''
== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ}}
{{Authority control}}
[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Туркия]]
[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои миллионери Туркия]]
[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои муқаддас]]
▲[[Категория:Всемирное наследие по алфавиту]]
▲[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Туркия]]
[[Гурӯҳ:Pages with unreviewed translations]]
|