Гамбусаки колорадоӣ: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
Саҳифаи нав: {{Таксон |name = Гамбусаки колорадоӣ |image file = Leptinotarsa fg01.jpg |regnum = Ҳайвонот |parent = Leptinotarsa |rang = Н...
 
No edit summary
Сатри 15:
|wikispecies = Leptinotarsa decemlineata
|commons = Leptinotarsa decemlineata
}}'''Гамбусаки колорадоӣ''' ({{lang-la|Leptinotarsa decemlineata}}) — [[ҳашара]]ест аз оилаи [[баргхӯракҳо]]. Бештар ба [[картошка]], [[помидор]], [[боимҷон]], [[Қаламфур|қаранфул]], [[тамоку]] зарар мерасонад. Номи гамбусак аз номи иёлати Колорадои ИМА баромадааст, ҳарчанд ки ватани он мавзеи Сенори қисми шимолу шарқии Мексика аст. Соли 1859 Г. к. тамоми картошказорҳои иёлати Колорадоро нобуд кард. Бо вуҷуди андешидани тадбирҳои қатъии мубориза бо Г. к. он дар Амрикои Шимолӣ паҳн гашт ва солҳои 1867–77 тавассути киштиҳои боркаши Уқёнуси Атлантика ба Аврупо роҳ ёфт. Г. к пасон дар қитъаи Осиё пайдо шуд. Ҳоло он дар тамоми мавзеъҳои картошкакори дунё, аз ҷумла дар Тоҷикистон низ дучор меояд.
 
== Ном ==
Г. к. тани байзашакл (дарозиаш 8–12 мм) дорад. Рангаш зард, болаш гулобӣ; дар тахтапушташ холҳои сиёҳ мавҷуданд. Тухми Г. к. дарозрӯя буда, кирминааш аввал сурхи сиёҳтоб, баъдан зардча ё сурхтоб мешавад; дарозиаш то 15 мм, дар паҳлуи бандҳо (ғайр аз банди якум) ду холи сиёҳ дорад. Г. к. дар иқлими гуногун инкишоф меёбад. Гамбусакҳо зимистонро дар зери хок (дар умқи 20–50 см) гузаронида, баҳору тобистон баргу гули картошка ва дигар зироатро мехӯранд. Гамбусаки модина дар як рӯз то 80 (дар тӯли тобистон то 1000) адад тухм мегузорад. Вобаста ба ҳарорат кирминаҳо баъди 5–17 рӯз аз тухм мебароянд. Г. к. соле 4 бор насл меоварад. Кирминаҳои насли якум ҷойҳои нарми барг ва кирминаҳои насли дуюм тамоми баргро хӯрда, нобуд мекунанд. Ба картошка хусусан кирминаҳои насли чаҳорум зарари бештар мерасонанд. Барои комилан инкишоф ёфтани як насли Г. к. (аз пайдоиши тухм то рӯйи хок баромадани гамбусакҳо) 36°С гармӣ лозим аст. Г. к., одатан, як сол умр мебинад, вале баъзан муддати бештар зиндагӣ кардани онҳо низ ба назар мерасад. Яке аз хусусиятҳои асосии Г. к. қобили диапауза (давраи оромии ҳайвонот, ки мубодилаи моддаҳо суст мешавад) будани он аст. Дар ин маврид гамбусак беғизо монад ҳам, 2–3 сол маҳв намешавад.
Номи гамбусак аз номи иёлати Колорадои ИМА баромадааст, ҳарчанд ки ватани он мавзеи Сенори қисми шимолу шарқии Мексика аст. Соли 1859 гамбусаки колорадоӣ тамоми картошказорҳои иёлати Колорадоро нобуд кард. Бо вуҷуди андешидани тадбирҳои қатъии мубориза бо гамбусаки колорадоӣ он дар Амрикои Шимолӣ паҳн гашт ва солҳои 1867–77 тавассути киштиҳои боркаши Уқёнуси Атлантика ба Аврупо роҳ ёфт. Гамбусаки колорадоӣ пасон дар қитъаи Осиё пайдо шуд. Ҳоло он дар тамоми мавзеъҳои картошкакори дунё, аз ҷумла дар Тоҷикистон низ дучор меояд.
Дар водиҳои Зарафшон, Ҳисор ва Рашт тӯли аз хок берун омадани Г. к. 40–51 рӯз аст. Модинаҳои Г. к., ки зимистонро паси сар кардаанд, тӯли 93–95 рӯз тухм мегузоранд. Рушди комили Г. к. аз тухм то ҳашараи калон (имаго) 38–44 (инкишофи ҷанинӣ 15–17) рӯзро дар бар мегирад. Дар натиҷаи таҳқиқот маълум гашт, ки давраи мусоидтарин барои инкишофи Г. к. дар водиҳои ҷумҳурӣ моҳи май мебошад.
 
Густариши Г. к.-ро бо роҳи карантин, пошидани моддаҳои заҳрнок ва фумигатсия пешгирӣ мекунанд. Дар шароити иқлими Тоҷикистон барои маҳв кардани Г. к. истифодаи пиретроидҳои синтезӣ, детис, сумпалфа, фюри, фастак, конфидор, каратэ, нурелл Д ва битоксибитсиллин натиҷаи дилхоҳ медиҳанд. Таҷрибаҳо собит намуданд, ки баъди истифодаи детсис (0,15 л/га), нурелл Д (0,1 л/га) ва фюри (0,3 л/га) пас аз 15 шаборӯз 99 дарсади гамбусакҳо нобуд гаштанд. Ба картошказор ду бор пошидани моддаҳои мазкур насли Г. к.-ро 5–6 баробар кам кард.
== Тавсифоти умумӣ ==
Г.Гамбусаки к.колорадоӣ тани байзашакл (дарозиаш 8–12 мм) дорад. Рангаш зард, болаш гулобӣ; дар тахтапушташ холҳои сиёҳ мавҷуданд. Тухми Г.гамбусаки к.колорадоӣ дарозрӯя буда, кирминааш аввал сурхи сиёҳтоб, баъдан зардча ё сурхтоб мешавад; дарозиаш то 15 мм, дар паҳлуи бандҳо (ғайр аз банди якум) ду холи сиёҳ дорад. Г.Гамбусаки к.колорадоӣ дар иқлими гуногун инкишоф меёбад. Гамбусакҳо зимистонро дар зери хок (дар умқи 20–50 см) гузаронида, баҳору тобистон баргу гули картошка ва дигар зироатро мехӯранд. Гамбусаки модина дар як рӯз то 80 (дар тӯли тобистон то 1000) адад тухм мегузорад. Вобаста ба ҳарорат кирминаҳо баъди 5–17 рӯз аз тухм мебароянд. Г.Гамбусаки к.колорадоӣ соле 4 бор насл меоварад. Кирминаҳои насли якум ҷойҳои нарми барг ва кирминаҳои насли дуюм тамоми баргро хӯрда, нобуд мекунанд. Ба картошка хусусан кирминаҳои насли чаҳорум зарари бештар мерасонанд. Барои комилан инкишоф ёфтани як насли Г.гамбусаки к.колорадоӣ (аз пайдоиши тухм то рӯйи хок баромадани гамбусакҳо) 36°С гармӣ лозим аст. Г.Гамбусаки к.колорадоӣ, одатан, як сол умр мебинад, вале баъзан муддати бештар зиндагӣ кардани онҳо низ ба назар мерасад. Яке аз хусусиятҳои асосии Г.гамбусаки к.колорадоӣ қобили диапауза (давраи оромии ҳайвонот, ки мубодилаи моддаҳо суст мешавад) будани он аст. Дар ин маврид гамбусак беғизо монад ҳам, 2–3 сол маҳв намешавад.
Дар водиҳои Зарафшон, Ҳисор ва Рашт тӯли аз хок берун омадани Г.гамбусаки к.колорадоӣ 40–51 рӯз аст. Модинаҳои Г.гамбусаки к.колорадоӣ, ки зимистонро паси сар кардаанд, тӯли 93–95 рӯз тухм мегузоранд. Рушди комили Г.гамбусаки к.колорадоӣ аз тухм то ҳашараи калон (имаго) 38–44 (инкишофи ҷанинӣ 15–17) рӯзро дар бар мегирад. Дар натиҷаи таҳқиқот маълум гашт, ки давраи мусоидтарин барои инкишофи Г.гамбусаки к.колорадоӣ дар водиҳои ҷумҳурӣ моҳи май мебошад.
 
== Пешгирии густариш ==
Густариши Г.гамбусаки к.-роколорадоиро бо роҳи карантин, пошидани моддаҳои заҳрнок ва фумигатсия пешгирӣ мекунанд. Дар шароити иқлими Тоҷикистон барои маҳв кардани Г.гамбусаки к.колорадоӣ истифодаи пиретроидҳои синтезӣ, детис, сумпалфа, фюри, фастак, конфидор, каратэ, нурелл Д ва битоксибитсиллин натиҷаи дилхоҳ медиҳанд. Таҷрибаҳо собит намуданд, ки баъди истифодаи детсис (0,15 л/га), нурелл Д (0,1 л/га) ва фюри (0,3 л/га) пас аз 15 шаборӯз 99 дарсади гамбусакҳо нобуд гаштанд. Ба картошказор ду бор пошидани моддаҳои мазкур насли Г.гамбусаки к.-роколорадоиро 5–6 баробар кам кард.
== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}