Таърихи Тоҷикистон: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
Сатри 440:
Айни замон тоҷикон, чун дигар халқҳои [[Осиёи Марказӣ]] зери зулму истибдоди дукарата монданд. Акнун онҳоро ҳам истисморгарони худӣ ва ҳам ҳокимияти мутлақи шоҳ бо системаи истисмори ичтимоиву иқтисодии халқҳои гӯшаву канори Русия азобу шиканча медод. Тоҷикон дар ҳаракати миллии озодихоҳона иштирок доштанд. Шӯришҳои охири асри Х1Х дар Ӯротеппа (соли 1875), уезди Хӯҷанд (соли 1880), як қатор уездҳои Фарғона далели онанд. Деҳқонони аморати Бухоро низ зуд-зуд ба муқобили амир ва ҳокимони маҳаллӣ сар мебардоштанд. Шӯриши соли [[1885]] дар [[Балҷувон]] таҳти [[Шӯриши Восеъ|сарварии Восеъ]] аз чунин ошубҳои деҳқонӣ ба ҳисоб меравад.
 
== Ҳокимяти шӯравӣ дар Тоҷикистон ==
Инқилоб ба Бухоро якҷоя бо Армияи Сурх омада, амирро сарнагун сохт ва соли 1920 [[Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро]] ташкил шуд. Солҳои 1918—1926 дар гӯшаву канори Осиёи Миёна ҷанги гражданӣ мерафт. Соли 1924 [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати [[ҶШС Ӯзбекистон]] ташкил ёфт. Ба қаламрави ҷумҳурӣ 12 кенти кишвари Туркистон, Бухорои Шарқӣ ва як қисми Помир дохил гардиданд. Маркази асосии сиёсию маданӣ — [[Бухоро]] ва [[Самарқанд]] дар дохили сарҳади ҶШС Ӯзбекистон монданд.
{{асосӣ|ҶМШС Туркистон}}
{{асосӣ|ҶХШС Бухоро}}
Инқилоб ба аморати Бухоро якҷоя бо АрмияиАртиши Сурх омада, амирроҳукумати [[аморати Бухоро |амири Бухороро]] сарнагун сохт ва соли 1920 [[Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро]] ташкил шуд. Солҳои 1918—1926 дар гӯшаву канори Осиёи Миёна ҷанги гражданӣ мерафт. Соли 1924 [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати [[ҶШС Ӯзбекистон]] ташкил ёфт. Ба қаламрави ҷумҳурӣ 12 кенти кишвари Туркистон, Бухорои Шарқӣ ва як қисми Помир дохил гардиданд. Маркази асосии сиёсию маданӣ — шаҳрҳои [[Бухоро]] ва [[Самарқанд]] дар дохили сарҳадиқаламрави ҶШС Ӯзбекистон монданд.
 
Воқеаҳое, ки дар тӯли асри XX дар ҳаёти сиёсии миллати тоҷик рух доданд, барҳақ инқилобӣ буданд ва халқи моро аз зулму асорат, ақибмондагии феодалӣ бароварда, ба олами тамаддун пайвастанд ва билохира Тоҷикистони соҳибистиқлол ва аъзои комилҳуқуқи ҷомеаи башариро дар соли 1991 ба бор оварданд.
Поягузории давлатдории миллии халқи тоҷик дар солҳои 20-ум ва 30-юми асри сипаригашта сурат гирифт. Ин солҳо дар ҳақиқат солҳои тақдирсоз буданд. Аз рӯи хусусияташон воқеоти сиёсии ин давраро метавон ба се қисм ҷудо намуд: а) солҳои 1917-1924 – давраи пайдоиши заминаҳо барои таъсиси сохти нави давлатдории миллӣ; б) солҳои 1924-1929 – давраи ибтидои ташаккули давлатдорӣ ё худ мухторият; в) 1929-1936 – таъсиси ҷумҳурии мустақил дар ҳайати ИҶШС ва идомаи бунёди сохторҳои давлатӣ.
Заминаҳои таъсиси давлатдории миллӣ дар Тоҷикистон бо пайдо шудани аввалин органҳои идораи шӯравӣ – кумитаҳои инқилобӣ ба вучуд омада буданд. Ҳанӯз моҳҳои ноябр-декабри соли 1917 дар навоҳии шимоли Тоҷикистон аввалин кумитаҳои инқилобӣ ташкил гаштанд, ки барои таъсиси Шӯроҳо – органҳои демократии ҳокимияти шӯравӣ шароит фароҳам оварданд. Баъдтар чунин сохторҳо дар ҳудуди Помир ва Бухорои Шарқӣ низ таъсис ёфтанд, ки тавассути фаъолияти онҳо аҳолии маҳаллӣ бо тарзи нави идоракунии ҷомеа ошно гаштанд.
 
Дар давоми солҳои 1920-1924 дар ҳудуди имрӯзаи ҷумҳурӣ ғайр аз ''кумитаҳои инқилобӣ'' инчунин шӯроҳо (дар шимоли ҷумҳурӣ), ''Сегонаи ҳарбӣ-сиёсӣ'' (дар Помир), ''Комиссияи фавқуллодаи диктатории ҶХШБ'' доир ба Бухорои Шарқӣ, намояндагони махсуси хукумати Бухоро дар Бухорои Шарқӣ, ''КИМ-и Бухорои Шарқӣ'' (дар ҷанубу маркази Тоҷикистон) ва амсоли инҳо органҳои маҳаллии идораи [[ҶМШС Туркистон]] (аз 30 апрели соли 1918 то 27 октябри соли 1924) ва [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон|ҶХШС Бухоро]] (аз 2 сентябри соли 1920 то 27 октябри соли 1924) амал мекарданд. Дар соли 1924 [[ҶМШС Туркистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Туркистон]] дар натиҷаи ҷараёни тақсимоти миллӣ-давлатӣ ба [[ҶШС Ӯзбекистон]] ва [[ҶШС Туркманистон]] тақсим шуд, ки онҳо ба набати худ ба ҳайати [[ИҶШС]] дохил шуда буданд ва дар натиҷа Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Туркистон аз байн рафт.
 
Дар шаклҳои гуногун таъсис гаштани органҳои идора аз он шаҳодат медоданд, ки аз як тараф вазъияти ҳарбӣ-сиёсӣ муташанниҷ буд, аз тарафи дигар минтақа аз нигохи иҷтимоӣ-иктисодӣ ва фарҳангӣ низ дар як поя набуд. Таъсиси органҳои зикршуда имкон доданд, ки намояндагони мардуми маҳаллӣ ба он фаро гирифта шуда, аз намудҳои нави идоракунии ҷомеа огоҳ гарданд.
 
Маҳз фаъолият дар ҳайати кумитаҳои инқилобӣ ба як қатор ҷавонони маҳаллӣ имкон дод, ки минбаъд то дараҷаи ходимони намоёни давлатӣ ва ҷамъиятӣ сабзида расанд. Аксарияти кадрҳои роҳбарикунандаи Тоҷикистони нимаи дуюми солҳои 20 ва солҳои 30 аз мактаби кумитаҳои инқилобӣ гузашта буданд. Аз ҷумла, дар солҳои гуногун [[Чинор Имомов]] раисии кумитаи инқилобии шаҳри Ӯротеппа, [[Шириншо Шотемур]] раисии кумитаи инқилобии Помири ғарбӣ, [[Абдуқодир Мухиддинов]] раисии кумитаи инқилобии Умумибухороиро ба ӯҳда доштанд. [[Нусратулло Махсум]] дар кумитаҳои инқилобии вилояти Ғарм фаъолият намуда, то дараҷаи раисии он расид ва баъдтар раисии комиссияи фавқулодаи диктаториро низ ба ӯҳда дошт.
Маҳз дар ҳамин солҳо сиёсатмадорони оянда малакаи кори идоракунии ҷомеаро азхуд мекунанд ва дар ҷараёни пурталотуми муборизаҳои сиёсӣ обутоб ёфта, барои амалӣ сохтани орзуи деринаи миллати хеш қаҳрамониҳо мекунанд.
 
== [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ==