|
'''Фалсафаи таҳлилӣ'''. Дар давраи муосир мактабњоимактабҳои фалсафїфалсафӣ бо номњоиномҳои зерин маъруфанд: позитивизм (давраи классикии он аз соњоисоҳои 30-юми асри ХIХ - О. Конт, Спенсер, Миль, Михайловский, давраи дуюмаш дар њаминҳамин ваќтвақт бо номи махизм, эмпириокрититсизм - Мах, Пирсон, Пуанкаре ва давраи сеюми он аз солњоисолҳои 20-30 - и асри ХХ бо номи позитивизми мантиќїмантиқӣ, неопозитивизм, ё «фалсафаи тањлилїтаҳлилӣ»); неогегельянство ё младогегельянство (Грин, Бозанкет, Коллинд, Кроче, Кронер, Валь, Кожевников, Ильин); неокантианство - Марбурская, Баденская, Коген, Риккер; прагматизм - Спирс, Мид, Уайт; неомарксизм - Балюбар, Лекур, Реймон, Коэн, Реммер; постпозитивизм - Лакатос, Фейерабенд, Уайтхед (баъдїбаъдӣ), Туймен; структурализм - Якобсон, Трубецкой, Локан, Барт, Фуко; фалсафаи њаётҳаёт - Шопенгауэр, Дильтей, Шпенглер; фалсафаи психоанализ - Фрейд, Юнг, Фромм, Адлер; экзистенциализм - Ясперс, ЊайдеггерҲайдеггер, Губер, Лев Шестов; феноменология - Гуссер, Шелер, Гартман; герменевтика - Гадамер, Бетти, ЊайдеггерҲайдеггер ва антропологияи фалсафїфалсафӣ - Шелер, Геллен, Портман.
Марњилањои асосии инкишофи илм:
МарњилањоиМарҳилаҳои асосии инкишофи илмроилм: чунин гурўњбандї мекунанд:
1. Давраи тоилмии шарќи бостонї (бобулї-шумерї, мисрї, Чини ќадим, Њинди ќадим ва Эрони бостон); ▼Марҳилаҳои асосии инкишофи илмро чунин гурӯҳбандӣ мекунанд:
2. Илми атиќа;
3. Илми асримиёнагии аврупої; ▼▲1. Давраи тоилмии шарќишарқи бостонїбостонӣ ( бобулїбобулӣ- шумерїшумерӣ, мисрїмисрӣ, Чини ќадимқадим, ЊиндиҲинди ќадимқадим ва Эрони бостон);
4. Илми классики нававрупої; ▼
5. Илми ѓайриклассикї;
62. Илми баъдиѓайриклассикї.атиқа;
Маърифати илмї - илм низоми мураккаби рушдёбандае мебошад, ки дар сохтораш метавон се дараљаро људо намуд: ▼▲3. Илми асримиёнагии аврупоїаврупоӣ;
1. Дараљаи алоќаманд бо њалли проблемаи мушахаси илмї;
2.Дараљаи алоќаманд бо соњаи људогонаи илмї, яъне таркибдињандаи фанни људогонаи илмї;
▲4. Илми классики нававрупоїнававрупоӣ;
3. Дараљае, ки бо тамоми илм иртибот дорад. ▼
Дараљаи якумро барасї мекунем. Ин љо боз ду дараљаро метавон људо кард: ▼5. Илми ғайриклассикӣ;
- таљрибавї (эпирикї);
- назариявї.
6. Илми баъдиғайриклассикӣ.
Дараљаи таљрибавї бо мушоњидоти бевосита аз болои ашё ва њаводиси њиссї даркшаванда ва маълумоте алоќаманд аст, ки бо роњи таљриба ба даст омадаанд. Далелњои бад-ин тариќ ѓуншуда њамон маводи фикриеанд, ки дар асоси онњо олим ќонуниятњои эмпирикиро муќаррар месозанд. ▼
Дараљаи назариявї бар дараљаи эмпирикї афзалият дорад. Вазифаи асосии назария аз тасвир кардан, муназзам сохтан ва ташрењи маљмуи маълумоти таљрибавї иборат аст. Дар ин дараља олимон ќонун ва ќонуниятњои дар соњаи тадќиќот амалишавандаро кашф мекунанд. Назария бо объектњои воќеъї не, балки бо суварњои ормонї (образњои идеалї) - и онњо, яъне мафњумњо сару кор дорад. Объекти тадќиќшаванда хосиятњои зиёд дорад, њам пажўњишгар аз миёнашон нишонаи асосиро људо мекунад, ки барои офариниши образи идиалии объект зарур аст. ▼▲Маърифати илмїилмӣ - илм низоми мураккаби рушдёбандае мебошад, ки дар сохтораш метавон се дараљаро људодараҷаро ҷудо намуд:
Мантиќ - аз калимаи арабї гирифта шуда, маънояш «нутќ» ва «забон» аст, аммо аз лињози илмї ба шакли зерин тавзењ дода мешавад: ▼
- робитаи ашё ва њодисањои олами воќеиро ифода мекунад; ▼1. Дараҷаи алоқаманд бо ҳалли проблемаи мушахаси илмӣ;
- тарзи дурусти баёни фикр аст. Яъне илме, ки дар бораи ќонунњои робита ва инкишофи фикр бањс менамояд, мантиќ меноманд. ▼
Мантиќи илмї - таълимот оид ба воситањои мантиќии маърифати илмї мебошад. ▼2.Дараҷаи алоқаманд бо соҳаи ҷудогонаи илмӣ, яъне таркибдиҳандаи фанни ҷудогонаи илмӣ;
Мантиќи шаклї - илм дар бораи шаклњо ва ќонунњои тафаккур буда, робитаи байни фикрњоро аз љињати шаклашон мавриди омўзиш ќарор медињад. ▼
Шаклњои асосии мантиќи шаклї: айният, адами таноќуз (ду фикре, ки дар як ваќт дар бораи як чиз гуфта шавад, яке беасосии дигареро инкор менамояд), истиснои солис (собит менамояд, ки ду њукми зид дар як ваќт дурўѓ буда наметавонад, њатман яке аз онњо рост аст ва њољат барои баёни њукми сеюмро намепазирад) ва асоси кофї (њар як њукми њаќ бояд асоси кофї, яъне бо далел асоснок шуда бошад). ▼▲3. ДараљаеДараҷае, ки бо тамоми илм иртибот дорад.
Мантиќи диалектикї - шаклњо ва ќонунњои инкишофи донишро меомўзад. Шаклњои дониш: проблема, фарзия, усулњои маърифат, аз љумла, гузаштан аз абстракт ба мушаххас, тањлил ва тавсиф (анализ ва синтез) - ро тањќиќ менамояд. ▼
▲ДараљаиДараҷаи якумро барасїбарасӣ мекунем. Ин љоҷо боз ду дараљародараҷаро метавон људоҷудо кард:
- таҷрибавӣ (эпирикӣ);
- назариявӣ.
▲Дараљаи таљрибавїДараҷаи таҷрибавӣ бо мушоњидоти мушоҳидоти бевосита аз болои ашё ва њаводиси њиссїҳаводиси ҳиссӣ даркшаванда ва маълумоте алоќамандалоқаманд аст, ки бо роњироҳи таљрибатаҷриба ба даст омадаанд. ДалелњоиДалелҳои бад-ин тариќтариқ ғуншуда ѓуншуда њамон ҳамон маводи фикриеанд, ки дар асоси онњо онҳо олим ќонуниятњои қонуниятҳои эмпирикиро муќаррармуқаррар месозанд.
▲ Дараљаи назариявї Дараҷаи назариявӣ бар дараљаидараҷаи эмпирикїэмпирикӣ афзалият дорад. Вазифаи асосии назария аз тасвир кардан, муназзам сохтан ва ташрењи маљмуиташреҳи маҷмуи маълумоти таљрибавї таҷрибавӣ иборат аст. Дар ин дараљадараҷа олимон ќонунқонун ва ќонуниятњоиқонуниятҳои дар соњаисоҳаи тадќиќоттадқиқот амалишавандаро кашф мекунанд. Назария бо объектњоиобъектҳои воќеъївоқеъӣ не, балки бо суварњоисуварҳои ормонїормонӣ ( образњоиобразҳои идеалїидеалӣ) - и онњоонҳо, яъне мафњумњомафҳумҳо сару кор дорад. Объекти тадќиќшавандатадқиқшаванда хосиятњоихосиятҳои зиёд дорад, ҳам њам пажўњишгар пажӯҳишгар аз миёнашон нишонаи асосиро људо ҷудо мекунад, ки барои офариниши образи идиалии объект зарур аст.
▲Мантиќ Мантиқ - аз калимаи арабїарабӣ гирифта шуда, маънояш « нутќнутқ» ва «забон» аст, аммо аз лињозилиҳози илмїилмӣ ба шакли зерин тавзењтавзеҳ дода мешавад:
▲- робитаи ашё ва њодисањоиҳодисаҳои олами воќеировоқеиро ифода мекунад;
▲- тарзи дурусти баёни фикр аст. Яъне илме, ки дар бораи ќонунњоиқонунҳои робита ва инкишофи фикр бањсбаҳс менамояд, мантиќмантиқ меноманд.
▲МантиќиМантиқи илмїилмӣ - таълимот оид ба воситањоивоситаҳои мантиќиимантиқии маърифати илмїилмӣ мебошад.
▲МантиќиМантиқи шаклїшаклӣ - илм дар бораи шаклњошаклҳо ва ќонунњоиқонунҳои тафаккур буда, робитаи байни фикрњорофикрҳоро аз љињатиҷиҳати шаклашон мавриди омўзишомӯзиш ќарорқарор медињадмедиҳад.
▲ШаклњоиШаклҳои асосии мантиќимантиқи шаклїшаклӣ: айният, адами таноќузтаноқуз (ду фикре, ки дар як ваќтвақт дар бораи як чиз гуфта шавад, яке беасосии дигареро инкор менамояд), истиснои солис (собит менамояд, ки ду њукмиҳукми зид дар як ваќтвақт дурўѓдурӯғ буда наметавонад, њатманҳатман яке аз онњоонҳо рост аст ва њољатҳоҷат барои баёни њукмиҳукми сеюмро намепазирад) ва асоси кофїкофӣ ( њарҳар як њукмиҳукми њаќҳақ бояд асоси кофїкофӣ, яъне бо далел асоснок шуда бошад).
▲ Мантиќи диалектикї Мантиқи диалектикӣ - шаклњошаклҳо ва ќонунњоиқонунҳои инкишофи донишро меомўзадмеомӯзад. ШаклњоиШаклҳои дониш: проблема, фарзия, усулњоиусулҳои маърифат, аз љумлаҷумла, гузаштан аз абстракт ба мушаххас, тањлилтаҳлил ва тавсиф (анализ ва синтез) - ро тањќиќтаҳқиқ менамояд.
|
