Заргарӣ: Тафовут байни таҳрирҳо

'''Заргарӣ''' ({{забон-фа| زرگری }}) – яке аз санъатҳои қадимаи ороишию амалиии тоҷикон ба шумор меравад.

Дар заргарӣ амалҳои [[рехтагарӣ]], [[кандакорӣ]], [[ҳаккокӣ]], [[заробӣ]], [[сайқалдиҳӣ]], [[ҳаллоҷӣ]] ([[тунуккунӣ]]), [[ҳалдавонӣ]] ва ғайра истифода мешаванд. Амали аз маъданҳои дигар ҷудо кардани [[нуқра]]ю [[тиллотило]]ро дар [[Бухоро]] ''«гаҳбандӣ»'' меномиданд. Фулузи интихобшударо бо [[болға]] дар болои сандон то ба ҳамвор шуданаш мекӯфтанд. Ҳар як [[усто]] барои нақшу нигор ва ороиш дар фулузи ҳамворшуда қолибҳои гуногун доштанд, ки ба воситаи онҳо нақшҳои барҷаста мегузоштанд. Омехтаи дигар фулузот бо [[тиллотило]] натиҷаи хуб намедод ва он зудшикан шуда, барои нақшгузорӣ мувофиқ набуд. Хӯлаи ягонаи барои ин кор созгор хӯлаи тилловутилову нуқра ба ҳисоб мерафт, ки онро «тиллоитилои ҷурғотӣ» меномиданд. Хӯлаи «тиллоитилои ҷурғотӣ» аз 4/5 ҳисса нуқра ва 1/5 тиллоитилои тоза таҳия мешуд, ки ранги он зарди паст буда, тобишҳои ҳар ду металлро дар бар мегирифт. Дар кори заргарон омехтаи [[нуқра]] бо [[мис]] низ истифода мешуд, ки тақрибан дар охирҳои асри ХIХ дар натиҷаи робитаҳои тиҷоратию иқтисодӣ бо Русия ба вуҷуд омада буд.

Заргарон дар истеҳсоли маснуоти бадеӣ (зару зевар, асбобу ашёи рузгор, либосу аслиҳаи чангӣ) аз фулузот: тиллотило, нуқра, мис, биринҷӣ, оҳан ва ғайра;

аз сангҳои гаронбаҳову ранга: лаъл, ёқут, фирӯза, зумурад, лоҷувард, каҳрабо, булури куҳӣ, ҷамаст, яшм, ақиқ ва монанди инҳо;

аз маводи табиӣ: устухони фил, садаф, марворид ва чанде дигар истифода мекунанд.

Маснуоти сохтаи заргарон: ангуштарин, гӯшвор, зеби гардан, болои абрӯ (қоши тиллотило), каҷак, бозубанд, дастпона, ҳайкал, тӯмор ва амсоли инҳо аз ҷумлаи зеварҳои маъмулии занҳои тоҷик мебошанд. Заргарони Бухоро дар сохтани камарбандҳои васеи мардона, ки асосан бо фирӯзаву марворид хотамкорӣ мешуданд, шуҳрат ёфта буданд.

Барои ангуштарин сохтан хӯлаи тиллоротилоро ба қолибҳои тавонак, ба монанди кори рехтагарҳо, гудохта мерехтанд. Сипас бо навъҳои сӯҳон онро соида, ҳамвор менамуданд ва ба он нигини сурх ё ягон санги гаронбаҳоро насб мекарданд.

[[Муҳра]]ро дар Бухоро гаварса ва ё зағирак меномиданд. Барои сохтани муҳраҳо тилловутилову нуқраи дорои иёри баланд истифода мешуд. Муҳраҳоро дар кириё ба воситаи симкашӣ сӯрох мекарданд ва пасон дар ороиши гӯшвору зеби гардан ба кор мерафт. Барои истеҳсоли муҳраи навъи аъло ҳар кадом муҳраро дар алоҳидагӣ месохтанд. Дар пораи ангишти аз чӯби дарахт тайёршуда, чуқурчае кофта, ба он сим мегузоштанд ва ангиштро ба рӯйи лахчаи оташ ниҳода, бо даҳандам – лӯлачаи махсуси мисӣ онро пуф карда, ҳаво медоданд, то ки оташи он аланга гирад. Вақте ки сим об мешуд, бо анбӯр ангиштро гирифта, ба зарфи обаш хунук меандохтанд. Дар як лаҳза қатраи хӯла сард ва сахт шуда, ба муҳра табдил меёфт.

Барои истеҳсоли миқдори зиёди муҳраҳо сими хӯларо дар зарфи ба оташ тобовар (маъмулан дар бӯта) об карда, сипас ба оби хунук қатра-қатра мечакониданд. Қатраҳо шаклҳои муҳраҳои гирдачаи нуқрагӣ ё тиллоиротилоиро мегирифтанд.

Гӯшворҳое, ки то охирҳои асри ХIХ дар Ҳисор истифода шудаанд, инҳоянд: гӯшвори Муҳаммадӣ, ки он аз Бухоро оварда мешуд; гӯшвори сеғузагаи аз нуқра, ё тиллотило сохташуда, ки почакҳои он бо марҷон оро дода мешуданд; гӯшвори зирак, ки аз фулузи нуқра сохта мешуд; гӯшвори саригӯшии аз нуқра сохташуда, ки ба гӯшвори оддӣ хеле монанд буда, бо он фарқ мекард, ки бо занҷираи зебо ва сангҳои гуногун ороиш меёфт. Инчунин бисёр гӯшворҳо ба монанди якадур, гӯшворҳои қафасин, қубадор, сепочина, панҷпочина ва балдоқ аз тиллотило сохта мешудаанд.

Намунаҳои маснуоти ороишии тавсифшуда дар осорхонаҳои шаҳрҳои Душанбею Ҳисор ва дигар шаҳрҳои ҷумҳурӣ то ба имрӯз нигаҳдорӣ мешаванд. Дар давраи муосир ҳам санъати заргарии тоҷикон рушду такомул дорад. Дар давраи шӯравӣ заргарон дар корхонаҳои истеҳсолии давлатӣ кор мекарданд ва як қисми маснуоти сохтаи онҳо ба хориҷ аз ҷумҳурӣ содир мешуд. Имрӯзҳо низ маҳсулоти заргарӣ дар ҳудуди кишвар талаботи зиёд дорад. <ref> Д. Раҳимов. Касбу ҳунарҳои анъанавии тоҷикон. – Душанбе, 2014. – С. 35 - 40.</ref>

== Нигаред низ ==

== МанбаъЭзоҳ ==

* [http://www.odamvaolam.hol.es/ Одам ва олам. Заргарӣ .html]