Антарктида: Тафовут байни таҳрирҳо

'''Антаркти́да''' ({{lang-el|ἀνταρκτική}} — [[қитъа]], [[материк]] дар қисми марказии [[Антарктика]].

Қисми зиёди материк (Антарктидаи Шарқӣ)-ро платформаи токембрийи Антарктида ташкил медиҳад, ки онро кӯҳҳои нисбатан ҷавон иҳота кардаанд. Қабати поёниаш аз гнейсҳои протерозой ва архей, варақсангҳои кристаллӣ, магматит ва гранитоид иборат аст. Дар ин қабат ҷинсҳои кристаллии қадимтарини қишри замин кашф шудаанд, ки синнашонро 4 млрд сол муқаррар кардаанд. Қабати мобайнии платформа аз таҳнишастҳои давраи протерозой — оҳаксанг, регсанг ва конгломерат; қабати болоӣ аз америт, варақсангҳои лойдори давраи палеозой ва мезозой (давраҳои аввали яхбандии Антарктида — 300 ва 150 млн сол пеш) иборат аст. Ин қабат боқимондаҳои наботот (аз ҷумла чӯб) ва ҳайвоноти баҳрӣ дорад, ки дар ин ҷо то давраи чорумин, яъне то ба вуҷуд омадани «сипар»-и яклухти яхбандии антарктикӣ мавҷуд будаанд. Платформаи Антарктида иборат аз системаи мураккаби тарқишҳои қишри замин буда, ягона вулқони фаъоли қитъа — Эребус ба он мансуб аст. Ҳудуди Антарктидаи Ғарбиро минтақаи чиндори андӣ ишғол кардааст. Дар Антарктида конҳои ангишт, нефт, оҳан, мис, тиллотило, сурб, руҳ, графит ва минералҳои берилл, булӯри кӯҳӣ ошкор гардидаанд, вале онҳоро бо сабабҳои иқтисодию сиёсӣ истихроҷ намекунанд (мувофиқи Аҳднома оид ба Антарктика тамоми фаъолияти ба захираҳои табиӣ равонашуда, ғайр аз таҳқиқоти илмӣ, манъ аст).

Экспедитсияи баҳрнавардони рус (1819 — 1921) бо роҳбарии [[Фаддей Фаддеевич Беллинсгаузен| Ф. Ф. Беллинсгаузен]] ва [[Лазарев Михаил Петрович|М. П. Лазарев]], ки Антарктидаро январи 1920 кашф намуд, дар бораи мавҷудияти хушкии даруни доираи Қутби Ҷанубӣ маълумоти аввалин дод. Аз ин пеш вуҷуд доштани қитъаи (материки) ҷанубиро (лотинӣ Terra Australis) тахмин мекарданд ва аксаран онро бо [[Америкаи Ҷанубӣ]] (масалан, дар харитаи соли 1513 тартибдодаи Пири-Реис) ва ё [[Австралия]] (номи лотиниаш далолат мекунад) якҷо медонистанд. Ҳамин экспедитсия вуҷуд доштани қитъаи шашуми оламро тасдиқ кард. Ибтидои асри 20 тадқиқотчиёни Қутб — англисҳо Р. Скотт (1901 — 1904, 1910 — 1912) ва Э. Шелтон (1907 — 1909), норвегӣ Р. Амундсен (1910 — 1912) аввалин шуда ба Қутби Ҷанубӣ расиданд; австралиягӣ Д. Моусон (1911 — 14) ва дигарон ба ноҳияҳои дохили материк сафарҳо карданд. Аз соли 1928 омӯзиши Антарктида бо ёрии самолётҳо оғоз ёфт; америкоӣ Ҷ. Уилкинс (1928 — 1930), англис Л. Элсуорт (1935, 1938 — 1939), америкоӣ Р. Бэрд (1929 — 1931, 1933 — 1935, 1939 — 1941, 1946 — 1947) дар ин бобат ташаббус нишон доданд. Тадқиқоти нави Антарктида дар давраи сеюмини Соли байналхалқии геофизикӣ (1957 — 58) вусъат ёфт. Дар ин муддат доир ба омӯхтани Антарктида корҳои бузурге анҷом дода шуда, пойгоҳҳои махсуси илмӣ таъсис ёфтанд. Дар омӯзиши Антарктида саҳми экспедитсияҳои антарктикии советӣ бузург аст. Сеяки соҳилҳои Антарктидаро олимони советӣ тадқиқ карда, бештар аз 200 объекти номаълумро дар харитаи қитъа қайд намуданд.Иттифоқи Советӣ то миёнаи солҳои 80 асри 20 дар омӯзиши Қутби Ҷанубӣ мавқеи назаррас дошт ва ҳоло Федератсияи Русия ин мавқеъро аз даст надодааст. Айни ҳол азхудкунии Антарктида дар баробари азхудкунии кайҳон масъалаи аввалиндараҷа дар арсаи ҷаҳон гардидааст.