Трабзон: Тафовут байни таҳрирҳо

'''Трабзон''' ( {{Lang-tr|Trabzon}} <span lang="tr" style="font-style:italic;">Трабзон</span> ; инчунин '''Трапезунд''' <ref>{{Книга|автор=[[Поспелов Е. М.]]|заглавие=[[Географические названия мира. Топонимический словарь]]|ответственный=|издание=|место=|издательство=|год=|страницы=|страниц=|isbn=}}</ref> {{Lang-el|Τραπεζούντα}} ) — шаҳре дар [[Туркия|Туркия аст]], ки маркази маъмурии вилояти [[Вилояти Трабзон|Трабзон аст]], ки дар соҳили [[Баҳри сиёҳ|Баҳри Сиёҳ]], ва соҳили дарёи Мучка ҷойгир аст (3410 м).

Шаҳр як қатор ёдгориҳои меъмории [[Византия|византиягировизантия]]гиро, аз ҷумла калисои пешинаи Софияи Муқаддасро, нигоҳ доштааст. Хризокефалоси Панагия (ҳоло Масҷиди Фотиҳа), Калисоҳои Аннаи Муқаддас ва Евгенийи Муқаддас (ҳоло Масҷиди Нави Ҷомеа), инчунин деворҳои шаҳр. Дар ҷанубу шарқи шаҳр дайри Панагия Сумела сохта шудааст, ки дар байни харсанги кӯҳ ҷойгир аст.

Аҳолии шаҳр беш аз 400 ҳазор нафар аст. <ref>{{Cite web|url=https://traveller-eu.ru/trabzon|title=traveller-eu.ru|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>

[[Акс:APortLot.jpg|мини|250x250пкс| Фурудгоҳ ]]

Тибқи Евсебиус, шаҳре бо номи Трапезус ( {{Lang-grc|Τραπεζοῦς}}) дар қаламрави Колхида аз ҷониби муҳоҷирон аз [[Синоп]] дар соли [[Соли 756 п.м.|756 пеш аз милод]] таъсис ёфтааст. Далели бунёди колония дар Колхида аз ҷониби сокинони як деҳаи бо чунин ном дар назди баҳр ҷойгирбуда бар гумон аст ва эҳтимолан ин ривоят кӯшиши ба ҳам пайвастани ҳамин номҳои маҳалҳои аҳолинишин аст.

Пас аз як қисми империяи Рум шудани Трабзон он ба шаҳри асосии ''музофоти Понтус Полемониакус'', маркази муҳимтарини тиҷорат ва флоти Рум дар Баҳри Сиёҳ табдил ёфт, зеро он бандари хуб ҳифзшуда буд ва ҳамчун нуқтаи оғози роҳи тиҷорат аз минтақаи Ефрат то Баҳри Сиёҳ буд. Ҷангҳои Руму-Парфия шаҳрро боз ҳам аҳамиятнок карданд. Трабзон дар дар давраи ҳуҷуми арманиҳо ба Корбул ҳамчун пойгоҳи интиқол хидмат мекард.

Дар [[Соли 69|соли 69,]], подшоҳи охирини шрҳигарии Понти Полимон II Аникет, ки пеш аз ба империя дохил шуданаш фармондеҳи флот буд, дар Колчис шӯриш бардошта, Вителлийро дар мубориза алайҳи Веспасиан дастгирӣ кард . Вай қабилаҳои маҳаллиро ба ҷониби худ кашид, ба шаҳр ворид шуд, лашкари маҳаллиро шикаст дод, флоти Румро сӯзонд ва ба роҳзанӣ шурӯъ кард. Веспасяиан бар зидди исёнгарон аскаронеро фиристод, ки онҳо маҷбур буданд, ки дар назди дараи дарёи Хоб дар назди шоҳи маҳаллӣ Седохез пинҳон шаванд ва баъдтар "қарор дод, ки Аникетро нест кунад ва ба румиён " диҳад <ref>[http://ancientrome.ru/antlitr/t.htm?a=1343792587 Корнелий Тацит. История. Книга III]</ref> .

Ривоҷи шаҳр баъд аз ғоратгариҳои Готҳо дар соли 258 пас аз ғалабаи онҳо бар имперотури Рум Валериан, хотима ёфт. Дар асрҳои VI - VII Трабзон маркази вилояти шарқии Рум (Византия) -и Арманистони аввал буд. Пас аз рӯйдодҳои фалокатовари марбут ба ҷангҳои давраи император Гераклий ва оғози давраи асрҳои миёна, Трабзон (ба забони талаффузи юнонии асримиёнагӣ) посгоҳи асосии Византия дар шарқи Баҳри Сиёҳ гардид.

Дар асрҳои IX - XI, шаҳр маркази вилояти Халдия буд .

Муаллифони мусалмононии асри 10 қайд мекунанд, ки тоҷирони мусалмон аксар вақт ба Трабзон ҳамчун ба манбаи асосии абрешими Византия меоянд. Аз соли [[Соли 1204|1204,]] Трабзон пойтахти давлати хурди юнонии Комнинҳои Бузург гардид, ки бо номи империяи Трабзон маълум аст. Давлат дар навбати худ дар тӯли асрҳои XIV - XV ба ҳуҷуми туркҳо ва муғулҳо гирифтор шуд ва дар соли [[Соли 1461|1461]] зери итоати [[Имперотурии Усмонӣ|туркҳои усмонӣ ]] қарор гирифт. Империяи Трабзон пораи охирини имеротурии Византия буд. Пас аз он ки шаҳр ба дасти туркҳо супорида шуд, аксарияти хонаҳо ба аскарони турк супорида шуданд, сарбозони шаҳр ва шумораи зиёди юнониҳо ба [[Константинопол]] кӯчонида шуданд, ки дар он ҷо охирин император Довуд дар ибтидо ихроҷ карда шуда буд. Аммо баъд аз ду сол, дар соли [[Соли 1463|1463]] император ва тамоми оилааш ба қатл расонида шуданд <

Тақрибан дар соли 1474 ба шаҳр тоҷири рус Афанасий Никитин ташриф овард, ки вай дар ёддоштҳои сафари худ “ Се баҳрро тай намудам” ёдовар шудааст. <ref>Хождение за три моря Афанасия Никитина. — Л., 1986. — С. 57.</ref>

Пеш аз ҳодисаҳои хунини [[Соли 1896|соли 1896,]], дар Трабзон аз 35 то 45 ҳазор сокинон буданд, аз ҷумла то 8000 юнониҳо ва 6000 арманҳо, боқимондаҳо мусулмонон, асосан туркҳо, бисёр [[Форсҳо|форсҳо буданд]], аммо пас аз кушторҳо ва хориҷ кардани онҳо, шумораи сокинон ба таври назаррас коҳиш ёфт. Трабзон - иқоматгоҳи метрополияи Юнон, архиепископи Арманистон, буд. Зиёда аз 20 калисоҳои масеҳӣ, тақрибан 40 [[масҷид]] ва мактабҳои мусулмонӣ мавҷуд буд. {{Sfn|ЭСБЕ|1901|loc=см. раздел [[#Литература|Литература]]}}

Соли 1912 дар шаҳр ва минтақа аҳолии зерин зиндагӣ мекарданд: мусулмонон - 89,225 нафар, юнониҳо - 38,625 нафар, арманиҳо - 11,915 нафар. <ref>George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918</ref> Дар аввали асри 20 дар Трабзон ва деҳаҳои ҳамсояи он 89 калисои арманӣ фаъолият мекарданд. Ҳамаи онҳо дар асри 20 нобуд карда шуданд.

Бо саршавии Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ, аҳолии юнонӣ ва арманӣ таъқиб карда шуданд - генотсид . Аҳолии юнонӣ дар ин минтақа дастаҳои мудофиавӣ ташкил карданд.

[[Акс:View_of_liberated_Trabzon_by_Russians.jpg|мини|250x250пкс| Аз ҷониби артиши Русия Трабзон дар [[Соли 1916|соли 1916 ]] гирифта шудааст]]

Дар натиҷаи амалиёти низомӣ, шаҳр аз ҷониби артиши Русия аз моҳи апрели [[соли 1916]] то марти [[Соли 1918|1918 ишғол карда шуд]], Митрополит Крисантус ҳукумати муваққатии Юнониро роҳбарӣ кард. Дастаҳот мудофиачиёни Юнон муборизаро бо хуруҷи артиши Русия то [[Соли 1923|соли 1923 идома доданд]], вақте ки аксарияти аҳолии православии маҳаллӣ ба Юнон кӯчонида шуданд. Қисми боқимондаи мардум [[Ислом|ба ислом рӯ оварданд]] . Як қисми аҳолии имрӯза, ки мусалмонанд (инчунин тахмин вуҷуд дорад: ва крипто-масеҳӣ), забони модариашон забони юнонӣ аст (румча) <ref>''Özhan Öztürk'' Karadeniz: ansiklopedik sözlük. 2005 С.1220</ref> .

Иқлими Трабзон, инчунин қисми ҷанубии Баҳри Сиёҳ, уқёнуси субтропикӣ аст ( Таснифоти иқлимии Коппен : Cfa). Дар робита бо ҳарорат, он ба [[Сочи|ш. Сочӣ]] монанд аст, аммо боришот камтар аст. Аз рӯи меъёрҳои шаҳрҳои шабеҳ дар ин паҳно, максимум ҳарорати миёнаи моҳи июл бо таъсири мулоимкунии кӯҳҳои Понтика дар ҷануб шарҳ дода мешавад. Ҳарорат ҳатто дар моҳҳои июл-август кам аз 30 дараҷа баланд мешавад ва баҳор ва тирамоҳ бо таъхир фаро мерасад. Сардиҳо хеле камёбанд, аммо онҳо рӯй медиҳанд. Баъзан барф меборад.

[[Акс:Uzun_Sokak_at_night.JPG|мини| ''Узун Сокак'' дар вақти шом ]]

* {{Парчамбандӣ|Чин}}: [[ Ризо |Жичжао]] (1997)

* {{Парчамбандӣ|Венгрия}}: [[ Сигетвар |Сигетвар]] (1998)

* {{Парчамбандӣ|Финляндия}}: [[ Куопио |Куопио]] (1967)

* {{Парчамбандӣ|Украина}}: [[ Херсон |Херсон]]