Эҳтимолият: Тафовут байни таҳрирҳо

Эҳтимол маъмулан мавриди истифода барои тавсифи нигариши зеҳн нисбат ба гузораҳое аст, ки мо аз ҳақиқати онҳо мутмаин нестем.[несте<ref>Kendall's Advanced Theory of Statistics, Volume 1]: Distribution Theory, Alan Stuart and Keith Ord, 6th Ed 2009</ref>. Гузораҳои мавриди назар маъмулан аз форми "оё як рўйдоди хосс рух медиҳад?" ва нигариши зеҳни мо аз форми "чиқадар итминон дорем, ки ин рўйдод рух хоҳад дод?" аст. Мизони итминони мо, қобили тавсиф ба сурати ададе мебошад, ки ин адад миқдоре байн 0 ва 1-ро гирифта ва онро эҳтимол меномемменоме<ref>An Introduction to Probability Theory and Its Applications, William Feller. 3rd Ed 1968</ref>.[2] Ҳар чӣ эҳтимоли як рўйдод бештар бошад, мо мутмаинтар хоҳем буд, ки он рўйдод рух хоҳад дод. Дар воқеъ мизони итминони мо аз инки як воқеаи (тасодуфӣ) иттифоқ хоҳад афтод.

Мутолиаи илмии эҳтимол, тавсеаҳои модерн аст. Қимор нишон медиҳад, ки алоқа ба идеяҳои таъйини камийят барои эҳтимолият ба ҳазорон сол мерасад, аммо тавсифоти дақиқи риёзӣ хеле дертар ба вуҷуд омад. Далоиле албатта, вуҷуд дорад, ки тавсеаи риёзиёт эҳтимолиятро кунд мекунад. Дар ҳоле ки бозиҳои шонсангезае барои мутолиаи риёзӣ эҳтимол буданд, аммо масоили асосӣ ҳанўз ҳам таҳти таъсири хурофоти қиморбозон пўшида мешавадмешава<ref>Freund, John. “Introduction to Probability”. 1973, p. 1</ref>.[3]

Ба гуфтаи Ричард Ҷафрӣ, «қабл аз авалҳои қарни ҳабдаҳум, истилоҳи ‘’ эҳтимолӣ’’ ба маънои қобили таъйид (тасвиб) ва дар он маъно чӣ барои ақидаи афрод ва чӣ барои амали маврид истифода буд. Дар воқеъ афкор ё иқдоми эҳтимолӣ, рафторе буд, ки мардум зарфияти худро дар он шароит аз худ нишон медоданд<ref>Jeffrey, R.C. , Probability and the Art of Judgment, Cambridge University Press. (1992). pp. 54-55. ISBN 0-521-39459-7</ref>.» [4] Албатта ба хусус дар заминаҳои қонунӣ, эҳтимолӣ (ба англисӣ: Probability) ҳамчунин метавонад ба гузорае, ки шоҳиди хубе барои исботи он вуҷуд дорад, тасдиқ шавад.[5]Гузашта аз кори ибтидоӣ тавассути Girolamo Cardano дар қарни 16

Назарияи эҳтимол дар зиндагии рўзмарра дар арзёбии риск ва дар тиҷорат дар бозори колоҳо аъмол мешавад. Давлатҳо ба таври маъмул равишҳои эҳтимолиятеро дар танзими муҳити зист аъмол мекунанд, ки онро таҷзия ва таҳлили масир меноманд. Як мисоли хуби асари эҳтимол ҳар гуна даргири густурда дар Ховари миёна бар қимати нефт аст, ки асароти мавҷворе рўйи иқтисоди кулли ҷаҳон мегузорад. Арзёбие, ки тавассути як муомилагари коло замоне ки эҳтимоли ҷанг бештар бошад, дар муқобили ҳолате, ки эҳтимоли камтаре дорад, қиматҳоро боло ва поин мефиристад ва муомилагарони дигарро низ аз назароти худ огоҳ мекунад. Дар воқеъ, эҳтимолият (дар тиҷорат) ба таври мустақил арзёбӣ намешванд ва лузуман ақлонӣ нестанд. Теорияҳои рафтори молӣ барои тавсифи асари фикри гурўҳе дар қиматгузорӣ, дар сиёсат ва дар сулҳ ва даргири зуҳур кардандкардан<ref>Singh, Laurie. "Whither Efficient Markets? Efficient Market Theory and Behavioral Finance". The Finance Professionals' Post, 2010.</ref>.[7]