Рӯзнома: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
х ислоҳи ихтисораҳо using AWB |
|||
Сатри 6:
== Пайдоиши рӯзнома ==
Пайдоиши рӯзнома ҳамчун намуди қадимии ВАО таърихи тӯлонӣ дорад. Пеш аз шаклгирии рӯзнома ба маънои имрӯзааш миллатҳои мутамаддин василаҳое барои дарёфти хабару иттилоот доштаанд ва бештари ҳукуматҳо пайваста ба огоҳ кардани мардум аз рӯйдодҳову назароти расмии ҳукумат исрор мекарданд. Мас., варақаи дастнависи румӣ – «Acta» («Воқеаҳои рӯз») инъикосгари зиндагӣ дар Руми Бостон (солҳои 59 то м., замони Юлий Сезар) буд, ки онро дар маҳалҳои пурҷамъият меовехтанд ва дар он ахбори кӯтоҳе дар бораи воқеаву рӯйдодҳои сиёсӣ, мурофиаҳои судӣ, куштору моҷароҳо, ҷангҳо, интихобот, ойинҳои динӣ, бозиҳо ва сӯхторҳо дарҷ мешуд. Нашрияи «Воқеаҳои Сенат» низ дар он давра ахбор, мусаввабаҳо ва рӯйдодҳои Сенати Румро гузориш мекард. Ин нашрия ҳарчанд пешрави рӯзномаҳои муҳим ба шумор меояд, нашрияи давлатӣ буд. Дар асри 3 бо ибтикори Ардашери Бобакон корномае бо номи «Рӯзномак» фаъолиятҳои анҷомшудаи дарбор, давлат, мубади мубадонро дарҷ мекард ва барои мақомоту афроди хоссе ирсол мешуд. Ин кор то миёнаҳои ҳукумати Хусрави Парвиз идома дошт. Дар Чин (соли 713, наздик ба як қарн пас аз баста шудани «Рӯзномак») варақаҳои дастнависи иттилоотӣ ба ҳамон шакл ва бо номи «Пайки пойтахт» («Зин бао») вуҷуд доштанд, ки ахбори дарборро пайваста барои таҳсилкардагони давлати Пекин мунташир мекард. Соли 1445, пас аз он ки Иоҳанн Гутенберги олмонӣ мошини чопро ихтироъ кард, дар кишварҳои аврупоӣ ахбор (иттилоот) бо ёрии дастгоҳи чопӣ интишор меёфт. Яке аз нахустин намунаҳои ахбори чопӣ гузориш аз мусобиқоти варзишии соли 1470 дар Итолиёст. Номаи Христофор Колумб дар бораи кашфиёти ҷуғрофиёии ӯ тавассути дастгоҳи чопӣ интишор ёфта, дар арафаи бозгашти Колумб (апрели 1493) дар
Нахустин рӯзномаҳо бо маънои имрӯзаи нашрияҳои даврӣ дар кишварҳои аврупоӣ ба вуҷуд омадаанд. Рӯзномаҳои олмонии «Аллер фурнеммен» («Aller Furnemmen»)-ро Иоҳанн Каролус дар Страсбург ва «Авизо релейшен одер цайтунг» («Avizo-Relation оder Zeitung»)-ро Лукас Шулте дар Волфенбютеллу соли 1609 ба чоп расонданд. Нахустин рӯзномаи англисӣ бо номи тӯлонии «Соатҳои бурҷӣ ва ё ахбори ҳафтаина аз Итолиё, Олмон, Маҷористон, Лаҳистон, Богемия, Фаронса ва Ҳолланд» («Corante, or weekely newes from Italy, Germany, Hungary, Poland, Bohemia, France, and the Low Countrey») бо имзои мустаори N. B. 24 сентябри 1621 ба табъ расидааст. Дар Фаронса нахустин нашрия «Газетт де Франс» («Gazette de France») ном дошт, ки онро Теофраст Ренодо соли 1631 дар Порис ба нашр расонд. «Газетт де Франс» аз нашрияҳои ҷиддӣ ва хондании Фаронса буда, то оғози Инқилоби соли 1789 дар ин кишвар ба табъ расид. Дар Русия рӯзнома бори нахуст бо номи «Ведомости» соли 1702 бо фармон ва иштироки бевоситаи худи Пётри 1 таъсис ёфт.
Сатри 24:
=== Нахустин рӯзномаи тоҷикӣ ===
Нахустин рӯзномаи тоҷикӣ 11 марти 1912 дар Бухоро бо номи «Бухорои шариф» (дар матбааи
Ба туфайли интишори рӯзномаи «Бухорои шариф» дар Осиёи Миёна рӯзномаҳои тоҷикӣ ва фарогири саҳифаҳои тоҷикӣ ба саҳна омаданд. Рӯзномаи «Садои Туркистон» ба ҳайси нашрияи адабӣ, иқтисодӣ, фаннию адабӣ аз апрели 1914 зери таҳрири Убайдуллохоҷа Асадуллохоҷаев бо фосилаи ҳафтае ду бор ба чоп шурӯъ карда, то 66 шумора ба табъ расид. Рӯзномаи «Садои Фарғона» (3 апрели 1914–1916; ношир ва муҳаррираш Обидҷон Маҳмудов) ба забонҳои туркию форсӣ ҳафтае се бор дар ш.-ҳои Қӯқанду Марғелон; рӯзномаи «Рӯзномаи моварои баҳри Хазар» (14 декабри 1914 – феврали 1917) дар Ашқобод ба забонҳои форсию туркманӣ чоп шудааст. «Шуълаи инқилоб» (10 апрели 1919 – 8 декабри 1921) аввалин рӯзнома (ҳафтанома)-и шӯравии тоҷикӣ буд, ки дар ҳаҷми 8 саҳифа ҳамагӣ 91 шумора ба табъ расид. «Қутулиш» (28 июни 1920 – 13 августи 1920, ба забонҳои тоҷикию ӯзбекӣ), «Учқун» (15 апрели 1920, ҳамагӣ 8 шумора, ба забонҳои тоҷикию ӯзбекӣ), «Бухоро ахбори» (ношири афкори ҳукумати муваққатии инқилобии Бухоро, ба забонҳои ӯзбекию тоҷикӣ), «Рӯшноӣ» (декабри 1921 – июни 1922, ба тоҷикии лаҳни яҳудӣ ва хатти арабӣ) аз рӯзномаҳои шӯравӣ буданд, ки асосан дар ҳудуди ш-ҳои Тошканд ва Бухорову Самарқанд табъу нашр мешуданд. Соли 1924 дар кишвари Туркистон 46 рӯзнома аз чоп баромад. Яке аз онҳо рӯзномаи «Овози тоҷик» буд, ки бо номи «Овози тоҷики камбағал» то шумораи 9-ум чоп шуд. «Овози тоҷик» аввал органи кумитаи ҳизбӣ ва комиҷроияи вилояти Самарқанд буд, баъд ба органи Бюрои ҳизбӣ ва Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷ. табдил дода шуд.
Минбаъд дар ҳудуди таъйиншудаи Тоҷикистон (Бухорои Шарқӣ) раванди тавсиаи нашрияҳо бо амалиёти Артиши Сурх дар мубориза алайҳи ҳаракати зидди ишғолгарии босмачиён рабт мегирад. Чун ҳаракати босмачигарӣ охирҳои соли 1922 аз водии Фарғона ба Бухорои Шарқӣ кӯчид, нашру пахши ҷаридаҳои Округи ҳарбии Туркистон дар Душанбе ва атрофи он душвор шуд ва идораи сиёсии ҷабҳаи ҳоким дар пайи нашри рӯзнома дар ин минтақа гардид. Дар оғози кор «Бюллетенҳои ахборӣ»-и чопӣ дар ҳаҷми 30–34 саҳифа барои кормандони сиёсии ҷабҳа фиристода мешуданд. Рӯзномаҳои «Красный Каратегин» (декабри 1923, ба таври мошиннавис, моҳе як бор), «По басмачу!» (13 декабри 1923 – баҳори 1926, ношири афкори идораи сиёсии корпуси 13-уми тирандози болшевикҳо), «Овози Шарқ» (тоҷикӣ, 12 августи 1924 – марти 1925) аз ҷумлаи рӯзномаҳое буданд, ки дар баробари тарбияи сиёсию ҳарбии аскарон, инчунин тарғиби ҳокимияти сотсиалистии шӯравиро ҳадафи асосӣ қарор дода буданд. 15 апрели 1925 дар
Дар дигар марҳалаи ҳассос – солҳои ҶБВ «Тоҷикистони сурх» низ ба мисли дигар рӯзномаҳо ба мушкилоти кадрӣ, моддию техникӣ мувоҷеҳ шуд, вале ҳайати эҷодӣ бо роҳбарии Набиҷон Почоҷонов ва сипас Самад Ғанӣ, тавонистанд фаъолияти рӯзномаро мутобиқ ба талаботи давраи ҷанг ба роҳ монанд. Дар ин солҳо очерку памфлетҳои устод С. Айнӣ, ашъору осори публитсистии ватанпарастонаи А. Лоҳутӣ, М. Турсунзода, М. Миршакар, С. Улуғзода, Ш. Ҳусейнзода ва Б. Ғафуров, ки вазифаи котиби КМ ҲК Тоҷикистонро ба уҳда дошт, онҳоеро, ки дар ҷабҳа буданд ва мардуми ақибгоҳи ҷабҳаро баҳри ғалаба бар фашизм рӯҳбаланд месохтанд.
Сатри 36:
Бино ба маълумоти Вазорати фарҳанг (2015) дар Тоҷикистон 355 рӯзнома ҳаққи чоп дошта, беш аз 190-тоашон дар Душанбе ба табъ мерасанд. Аммо бештар аз нисфи ин теъдод номунтазам табъу нашр мешаванд. Дар ин миён 102 рӯзнома аз буҷаи давлатӣ маблағгузорӣ мешаванд ва 253 рӯзнома тавассути манбаъҳои ғайрибуҷавӣ (созмонҳои ҷамъиятӣ, тиҷоратӣ, аҳзоби сиёсӣ ва шаҳрвандони Тоҷикистон) фаъолият мекунанд. Аз ин зовия рӯзномаҳои Тоҷикистонро мувофиқи аломати манбаъҳои маблағгузорӣ метавон ба 2 гурӯҳи калон ҷудо кард: рӯзномаҳои ҳукуматӣ ва рӯзномаҳои ғайриҳукуматӣ. Ба гурӯҳи аввал рӯзномаҳоеро, ки аз буҷети давлатӣ маблағгузорӣ мешаванд (мас., «Ҷумҳурият», «Садои мардум», «Ҷавонони Тоҷикистон» ва ғ.) ва ба гурӯҳи дуюм рӯзномаҳоеро, ки аз манбаъҳои ғайрибуҷетӣ малағгузорӣ мешаванд (мас., «Фараж», «Озодагон», «Миллат» ва ғ.), метавон дохил кард. Ин ду гурӯҳ аз рӯйи мансубият ба муассисашон ба 5 зергурӯҳ ҷудо мешаванд: 1. Рӯзномаҳои расмӣ ва соҳавии ҳукуматӣ (мас., «Ҷумҳурият», «Омӯзгор»); 2. Рӯзномаҳои аҳзоби сиёсӣ (мас., «Минбари халқ», «Наҷот»); 3. Рӯзномаҳои ҷамъиятӣ (мас., «Нигоҳ», «Фараж»); 4. Рӯзномаҳои саҳомӣ (мас., «Чархи гардун», «Азия-плюс»); 5. Рӯзномаҳои хусусӣ (мас., «Имрӯз News», «Озодагон»). Муҳаққиқон 6 вижагиеро барои ин таснифот нишон доданд: минтақаи интишори рӯзнома; муассиси рӯзнома; аудиторияи ҳамагонӣ (доираи бархурдорӣ аз иттилооти рӯзнома); фаъолияти қонунӣ доштани рӯзнома; аломатҳои табъу нашрии рӯзнома; рӯзномаҳои хушсифат ва оммавӣ.
Минтақаи интишори рӯзнома – маҳдудае, ки ин нашрия пахш мешавад. Мас., рӯзномаҳое ҳамчун «Паёми Душанбе», «Вечерний Душанбе» дар пойтахти ҷумҳурӣ ба табъ мерасанд, ки маҳдудаи тавзеи онҳо танҳо
Таърихи пайдоиши рӯзномаҳои бисёртираж ба охири солҳои 20 асри 20, ба давраи оғози саноатикунонии шӯравии собиқ рост меояд. Ин навъ рӯзномаҳо, ки нахуст бо мақсади тарғиби ғояи саноатикунонӣ дар корхонаҳои бузург пайдо шуданд, ҳамчун василаи муассири ҷомеаи коргарӣ ва минбари хубе дар баррасию натиҷагирии муассисоти илмию саноатӣ ва умури кишоварзӣ роҳ ёфтанд. Бо пайравӣ аз таҷрибаи минтақаҳои пешсафи шӯравӣ дар корхонаву муассисаҳои калонтарини Тоҷикистон низ чопи рӯзномаҳои бисёртираж ба роҳ монда шуд ва ин нашрияҳо дар тӯли даҳсолаҳо ҳамчун дастёру ҳамрози коргоҳу аҳли заҳмати он мунтазам ба табъ мерасиданд ва бархе аз онҳо берун аз муассисаи хеш низ шуҳрат доштанд («Бофанда» – Иттиҳодияи истеҳсолии матоъҳои пахтагини
Рӯзнома пеш аз ҳама ҳомии қонунҳои ҷорӣ дар ҳар кишвар аст ва қонунмандии ҷомеаро эҳтирому тарғиб мекунад. Аз ин рӯ, тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» ҳар нашрия расман дар мақомоти андоз ва Вазорати фарҳанги Тоҷикистон сабти ном шуда, дар чаҳорчӯби муайяни қонун, бо риояи принсипҳои роиҷи матбуот ба фаъолият шурӯъ мекунад. Қонуни матбуот асосҳои ташкилию ҳуқуқии фаъолияти матбуоти даврӣ ва дигар ВАО, кафолати давлатии озодии онҳоро муқаррар карда, муносибатҳои вобаста ба онҳоро танзим менамояд.
|