Википедиа

Юнон: Тафовут байни таҳрирҳо

Browse history interactively
← Фарқияти аввалинаФарқияти баъдина →
Content deleted Content added
ВизуалӣВики-матн
х ислоҳи вожаҳо using AWB
х ислоҳи вожаҳо, typos fixed: Пелопонес → Пелопоннес using AWB
Сатри 54:
===Худоёни Юнон ===
Мардуми Юнон аз ҷиҳати эътиқодҳои динӣ ба бисёрхудогӣ рӯй меоварданд, ки Худои аввалинашон Худозан буда баъдтар образи Худо Барзаговро офариданд. Пас аз инҳо худоҳои онҳо бо номҳои [[Зевс]], [[Промитей]], [[Посейдон]], [[Гелиос]], [[Дионис]], [[Аполон]], [[Афина]], [[Димитрий]] ва ғайраҳо парастиш карда мешуданд ба хотири худоҳояшон қурбониҳо низ мекарданд. Муҷассамаҳои худоҳояшонро сохта, дар ибодатгоҳҳо нигоҳ медоштанд. Муҷассамаи Зевс 58 м баландӣ дошта, дар муддати 9 сол сохта шуда, дар назди куҳи Олимп гузошта шудааст. Ин муҷассама бо бузургию хашамати худ яке аз муъҷизаи ҷаҳон эътироф шудааст.
Мардуми ҷамъияти Эгей низ ба хазинаи адабиёти ҷаҳонӣ аз худ мероси гаронбаҳое боқи гузоштаанд. Онҳо ҳанӯз дар ҳазораи II- то милод хати худро ихтироъ намуда буданд, ки он аз забони мардуми давраи тогомерии Юнон шаходат медихад. Санъати нақшу нигорҳои девории он замон дар санъати атикйатикӣ ва минбаъд дар санъати монуметалии асрҳои миёнаи Византия, Руси бостон. Булгория, Фаронса ва нихоят дар санъати давраи Эҳё васеъ пахн мегардад.
Аксари он анъанаҳои бинокорйбинокорӣ ва шаклҳои меъ¬мории давраи бостон баъдтар дар давраи классики васеъ инкишоф кен меъморию макбараҳои ПелопонесПелопоннес ва Афинаю Спарта ба хисоб меравад.
Бесабаб нест, ки [[Ҳомер]] дар асараш «Илиада» Микенияро «кони тило» номида, шохи Микена Агаменионро дар байни шохон аз дама пурзуртарин муаррифй намудааст. Агар мо ба тамаддуни давраи гоммерии Юнон назар кунем дар ин давра маданияти Юнон хеле сует шуда буд. Чй хеле ки аз тасвири достонҳои «Ил-лиада» ва «Одиссея»- и Ҳоммер мушохида карда меша-вад, каҳоамонони достони [[Ҳоммер]] шоҳон ва ашрофон бо либосҳои оддй тасвир карда шудаанд. Мувофики маълумоту дастовардҳои фарҳангй пас аз давраҳои ҳоммерйҳоммерӣ дар аерҳои VIII-VI то милод маданияти мардуми Юнон хеле ташаккул ёфта, хатто аз мамлакатҳои Шарқи бостон пеш мегузарад.
Комёбиҳои мухимтрини маданияти мардуми Юнону Рими бостон илму фарҳанг, мактабҳо, донишкадаҳо, меъмориҳо, амфитеатрҳо, театрҳо, бозиҳои миллй, давлатдорйдавлатдорӣ ва демократияи онҳо мебошад.
Яке аз хусусиятҳои фарккунандаифарқкунандаи маданияти мардуми Юнони асотири ин мебошад, ки аз он на факат санъат ва адабиёт, балки дин ва то андозае илми юнонй низ гизои маънавӣ гирифтааст. Юнониён аз руи эътикодҳои динй ба §исёрхудогй руй оварда. худоҳои худро ба ду кисмат: заминию осмонй чудо мекарданд. Тахмин меравад, ки асбоби мусикии лира (уд) аз камони Аполон ба амал омадааст ва ё сохта шудааст, дар ибтидо ба он тор кашида менавохтаанд. Аз ин ру, Аполонро пешсафи нух олиха, худоҳои ҳофизон, муси-кичиён ва пешгуикунандагон меноманд.
 
===Тибби Юнони қадим===
Тибби Юнони қадим дорой таърихи инкишофи мухиму ганист. Аввалин маълумот оид ба тибби атикаи Юнон дар асри ХП-то милод мутаалик аст. Он замон тибби юнониҳо касби мустакил гар-дид ва духтурони касбиву мак-табҳои оилавии пизишкйпизишкӣ пай¬до шуданд. Хар чанд ки оид ба ин давраи таърихи тибби Юнони кддим маълумот кам аст, аммо баъзе хусусиятҳои тибби онвакта дар манзумаҳои «Илиада» ва «Одиссея»- и Ҳомер тачассум ёфтаанд. Ҳомер роҷеъ ба вазъи тиб ва мавкеи пизишкони Юнони бостон маълумот додааст, ки олимон ин киссаро ба ибтидои асри XII то милод мансуб медонанд.
Дар Юнони бостон оилахаи пизишкони касбй, духтурҳои харбиён, ки он вактҳо мактабҳои «оилавии» пизишкйпизишкӣ хисоб мешуданд, вучуд доштааст. Сарвари оилаи пизишкйпизишкӣ хам дар як вакт устоди он Асклепий- (бо лотинй Эскулан) буда, фарзандонаш Махаон ва Подалирий шогирдони ӯ ба хисоб мерафтанд. Ҳомер пизишкйпизишкӣ Юнони атика Букротро хам аз авлоди онҳост мегуяд.
Бо номи Асклепий киссае алокаманд аст, ки ба таърихи тиб дахл дорад. Мувофики он Асклепийро падараш Аполдон аз батни модар гирифтааст. Юнонихо минбаъд Асклепийро худой тиб (дар румихо Эскулап) эълон кардаанд. Уро дар симои муйсафеде, ки ба асои морпеч такя кардааст. тасвир менамуданд. Дар асотири мардуми кишварҳои Шарқи бостон хам бисер вакт мор нақш меёфт, шояд одатан хамроҳи худоёне, ки онҳоро ба тансихатии одамон даъват менамуд ба фаъолияти тиббй алокаманд медонистанд.
Оилаи пизишкии Асклепийро ду духтари ӯ пурра мекарданд, ки дар таърихи тиб мақоми хешро доранд. Якеро Гигия (маънои «сихдтй»-ро дороет) мегуфтанд, ки бо маслихдтҳои ок, илонааш дойр ба пешгирии бемо-риву бехдошти сихатй машҳур шудааст. Уро хамчун олиҳаи «сиҳатй» мепарастиданд ва аз номи уст вожаи «гигиена», ки маънои «беҳдошт» - ро дорад.
Сатри 69:
 
===Дастовардҳои фарҳангии юнониён===
Агар сухан аз боби пешрафти илму фархангифарҳанги Юнон равад, аксари олимону файласуфон ва санъаткорони Юнон ба мамлакатҳои Шарқи бостонй сафар намуда, малакаю тачриба ва ҷаҳонбинии хешро сайкдл дода, дар сохаи илми тиб, риёзиёт, геометрия (хандаса), хуқуқ. ахлокахлоқ, фалсафа, мусикймусикӣ, нучум, меъморй, таърих, чугрофия, табиатшиносй ва забону адабиёт асарҳои бузурги худро эҷод намуда ба чаҳониён додаанд.
Хатто х, ар яке аз он бузургони илму санъат мак-табҳои худро таъсис дода буданд, ки волотарини он мактабҳо Академияи Афлотун буд, ки дар замони худ шуҳоати чаҳонй пайдо кардааст. То ба имруз номи неки он олимону санъаткорон човидона боки монда, ҳазорҳо олимону санъаткорони давраҳои гузаштаю имруза ба онҳо пайравӣ мекунанд. Махсули эҷодиётҳои онҳо то имруз ахдмияти худро гум накарда, балки тахлил ва омузиши он асарҳо дар мадди назари олимони дигар карор даранд.
Олимону файласуфон ва санъаткорони Юнон - [[Фалес]], [[Гераклит]], [[Пифагор]], [[Парменид]], [[Зенон]], Асклепий, Гигия, Панацея, [[Гипократ]], [[Демокрит]], Анаксагор, [[Суқрот]], [[Евклид]], [[Афлотун]], [[Арасту]], [[Геродот]], Гомер, Фидий. Поликлет, Аполодор, Ксенофонд, Ариан, Лукиан. Сцпион, Цицерон. Вергилий ва дигарон намунаи ибрат буданд.
Дастовардҳои фарҳангии юнониён: «Иллиада», «Одиссея», «Табиат», «Давлат», «Метафизика», « Сиёсат», «Сафедкунй», «Критон ва Федон», «Ибтидо», «Поэтика», «Риторика», «Теогения», «Аякс», «Шох Эдип», «Фива», «Орестея» драмаҳои Эсхилу Софокл ва ғайраҳо буданд.
Шаҳрҳои марказймарказӣ мадании давраи эллинии Юнон: Афина. Искандария, Антиохия, Пергом. Пелла, Бохтар, Сугд (Мароканд), Фаргона ва ғайрахо буданд. Проблемаи моҳияти хеллинизм дар мухити олимони давраи муосир низ халли ягонаи худро наёфта буд.
Мухимтарин марказймарказӣ илмию фархангиифарҳангии давраи эллинй шаҳри Искандарияи Миср буд. Дар ин чо каср-ҳои бузурги илму санъатро бино карда буданд, ки дар назди онҳо китобхонаи умумии Искандария бино кар-да шуда, дар он 700- ҳазор папирусҳои лулапеч нигох дошта шудааст.
Дар ин китобхона адабиёти зарурйзарурӣ оид ба ҳамаи сохаҳои илм бо ҳама забонҳо - юнонй, миерй, яхудй. форси ва ғайрахо гирд оварда шуда буд. Рохбарии ки¬тобхона ва осорхонаи Искандария ба зиммаи ходимо-ни маъруфи маданияти он замон- Зенодот, Каллимах, Аристрахи Самофракиягй, Аполлони Родоссй ва ди-гарон гузошта шуда буд. Сахми математики машҳур Евклид (асараш «Ибтидо») ва Аристрахи муначим ва физик нихоят бузург буд. Аристарх аввалин шуда давр задани заминро дар гирди офтоб кашф кард. Дар натича^ :ш гуна кашфиётхо осорхонаи Искандария ба марказймарказӣ мадании ҷаҳон табдил ёфта буд. Дар инкишо-фи илми нучум бошад сахми Гиппарх ва шогирдонаш Эратосфену Кирена нихоят бузург буд.
Онхо гирифтани мох, масофаи байни мох ва за-мин, дарозию васеъгй, чанд маротиба аз хачми замин зиёд будани хач, ми офтобро кашф ва аник карда бу¬данд. МарказйМарказӣ дигари илму санъати давраи хеллинй Пергам (Макдуния) ба хисоб мерафт. Шохони он намояндагони илму санъатро дар марказймарказӣ давлати худ гирд оварда буданд. Файласуфони ин давра Эпикур ва Зенон буданд, ки дар бораи атомҳои беохир дар фазо ва вазни атомро пешгуи карда буданд.
 
== Сиёсату ҳукумат ==
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Юнон"