Ориёӣ: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
х ислоҳи вожаҳо using AWB |
х ислоҳи вожаҳо using AWB |
||
Сатри 8:
Таърихи қадимтарини ориёиҳо дар китоби [[Авесто]]<ref>https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE</ref> ва [[Ведҳо]]<ref>https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%B4%D1%8B</ref>, адабиёти [[зардушт]]ӣ ва сарчашмаҳои асримиёнагӣ аз қабили «Таърихи Табарӣ», «[[Шоҳнома]]»-и [[Фирдавсӣ]], «Форснома»-и Ибни Балхӣ ва ғайра сабт гардидааст.
Дар сарчашмаҳои қадим якчанд кишварҳои ориёӣ номбар шудаанд: дар "Михр-яшт" навишта шудааст, ки ''Аирьошаяну'' ("Маскани ориёиҳо") шаш кишварро дарбар мегирад:Ишкат ва Поурут (дар кӯҳсори Ҳиндукш), Моуру ва Харойа ([[Марв]] ва [[Ҳирот]]), Гава-[[Суғд]] ва Хваиризем ([[Суғд]] и [[Хоразм]]). Дар "Видевдод" (қисмати [[Авесто]]) 16 кишвар номбар гардидааст, аз ҷумла « «Airyanəm vaējah» - "Аирянам Ваэҷаҳ" ([[Ориёно]] "Фарохнои ориёиҳо"). Инчунин, дар [[Авесто]] панҷ халқи ориёӣ номбар шудааст:ориёӣ (airya-) - офарандагони [[Авесто]] ва халқҳои дигар (ғайри эътқоди [[Дини зардуштӣ]]) - туйиря (tūirya-), сайрима (sairima-), саини (sāini-) ва дахҳо (dåŋha-), ки ба халқҳои эронизабон (яъне, ориёиҳо) нисбат дода шудаанд. Маҳз аз ҳамин тазоди авестои минбаъд тазоди [[Эрон]] (кишвари ориёиҳо) ва [[Турон]]
Дар замони қадим oриёиҳо ҷамъияти ягонаи этникиро ташкил медоданд, яъне як халқ буданд, бо як забон гап мезаданд ва дар як кишвар зиндагӣ мекарданд. Тақрибан дар асри XX- XV пеш аз мелод онҳо ба ду шоха тақсим шуданд, ки яке аз онҳо ба [[Ҳиндустон]] кўчида дар онҷо Ведҳоро таълиф карданд. Гурӯҳи дуюм дар [[Осиёи Марказӣ]] ва [[Эрон]]и Шарқӣ маскан гирифта зиндагӣ мекарданд ва [[Авесто]]ро офариданд.
Сатри 18:
Мутобиқи маълумоти сарчашмаҳои хаттӣ дар асрҳои IX – VIII п.м. тоифаи ориёиҳо тақрибан дар нисфи қитъаи Осиё аз сарҳади Байнаннаҳрайн то шимоли Ҳиндустон ва аз Аврупои Шарқӣ – Ҷанубӣ то Олтойу Сибири Ғарбӣ зиндагӣ мекарданд. Ба қатори халқҳои ориёии ин давра [[бохтариҳо]], [[суғдиҳо]], [[хоразмиҳо]], [[портҳо]], [[модҳо]], [[форсҳо]], халқҳои саҳронишин [[сакоиҳо]] - скифҳо, сарматҳо, массагетҳо ва халқҳои дигар дохил мешуданд.
Дар сарчашмаҳои таърихӣ мардуми кишвари [[Ориёно]]
Имрӯз ба ориёиҳо: [[тоҷикон]], эрониҳо, ҳиндуҳо, курдҳо, булуҷиҳо, тотҳо, паштуҳо, осетинҳо ва дигар халқҳо мансубанд.<ref>Ҳотамов Н.Б., Довуди Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсӣ). – Душанбе,2011, – с. 30.</ref>
== Ориёиҳои қадимтарин ва ҳиҷрати онҳо ==
'''Ориёиҳо''' — номи тоифаҳои қадими ҳиндуэрони (эрони-«ā́rya», ҳиндуи қадим "aryah", порсии қадим "aria", авестои – "агуа") ғ дар ҳазораҳои IV ибтидои 1 то мелод [[Эрон]]у [[Осиёи Марказӣ]], даштҳои шимолии байни Олтою Тяншоу Ҷанубии Уралу атрофии Баҳрҳои Аралу Каспий мезистанд ва бо воситаи ҳичрат дар Анатолияю ҷанубии Кавказу Арманистони таърихи, Балкану Аврупои Шаркию Маркази чой гирифтанд
Олимони забоншинос эҳтимол мекунанд ки «калимаи агуа шояд аз решаи феълии –ar»-ҳаракат кардан», дар ҳаракат будан» пайдо шуда бошад»( Р.Додихудоев)
Оиди забони ориёниҳои нахуст, ғайр аз хулосаи асосии ҳундиэрони будани вай ,дигар маълумоти аник дар илм вуҷуд надорад
Забони авестои дорои 14 садонок ва 34 ҳамсадо аст. Зада дар забони авестои ба забони форсии қадим ният дорад. Зада дар Готҳои Авесто оҳанги аст. Ҳиссаҳои номи дорои 8 падеж , ҷинсҳои мардона, занона вам иёна, шумораҳои танҳо , дугона ва ҷамъ, феъл, катигорияҳои замони
Олимони забоншинос дар фаҳмидани асосҳои забони ориёнҳои қадимтарин реконструксияи ( барқарор кардани) забони мабдаъи доданд. Ҳолатҳои муқаддаму умуми дар асоси маҷмӯи айниятҳои фонетики, грамматики ва маънои дар асоси маҷмӯи айниятҳои таърихи ба вуҷуд оварданд( А.Мейс,1938;В.Порсиг,1964;ва ғайра ) Ва бояд дар ибтидои давраи ориёни маҷмӯи шеваҳои ба ҳамдигар хеле наздик будаас, ки тадриҷан дар натиҷаи тараққиёти мустақилона баъд ба забонҳои алоҳида ҷудо шудаанд
Дар хулоса оиди забони оғозии ориёниҳо эҳтимоли бештари маъмули реалии таърихидошта дар ин аст ; нахустзабони ориёни дар ибтидо дар худи сарзамини Ариана-Арйана Вайҷаи «Авесто» чун маҳсули меҳнати дурударозу мушкили замони азхудкунии табиату муҳити зисти нахустмеҳани худ ва гузариш аз тарзи хаёти истеъмоли маҳсули тайёри табиат ( шикор ва ҷамъоварии меваҳои рустани ) ба тарзи нави ҳаёти истеҳсоли ( зироаткори, чорводори,
Дар ин ҷо бошад, аввалан оиди [[ҳиҷрат]] (миграция), яъне заминкушоӣ ва паҳншавии қавмҳои ориёнии қадимтарин дар [[Осиё]] ва [[Аврупо]] ба хотир орем
1. Қавмҳои гурӯҳи маданиятҳои андроновии даштҳои шимол аз нахустбозёфти бошишгоҳи Андроново дар Енисей то бошишгоҳҳою қабристонҳои даштҳою доманакӯҳҳои Урали ҷанубӣ, поёноби Волга, Каспийи Шимолӣ ва қавмҳои маданиятҳои Тозабогоби ва Суяргонии Баҳри Арал. Дар ин даштҳо баъдтар, дар хазораи I то милод қавмҳои конфедератсияҳои скифусакои ва массагети ривоҷ меёбанд , ки ориёни нажоди сони буда, осорҳои археологии онҳо, хусусан қабристону курғонҳо дар Туваю Олтои Кӯҳӣ , даштҳои шимолии Осиёи Маркази , мавзеҳои поёноби Сирдарё ва атрофи Баҳри Арал кашф шуданд. Ин минтақаҳои Ориёнзамин дар “Авесто” чун Арйана Вайча ( Фазои бузурги Ориёни ) тасвир шудааст
2. Минтақаи бунёдии бузурги муҳими ориёни зироаткор, чорводор, маъдангудоз, ҳунарманд ва нахусшаҳру деҳанишини Осиёи Миёна, ки чанд манбаъҳои ҳавзаҳои Мурғоб, Теҷан, зарафшон ва Амударёро офаридаанд. Унвонҳои димнаҳою бошишгоҳҳою қабристонҳои онҳо дар харитаи пешниҳодшудаи ҳамин боби китоби дарси номбар шудаанд.( ниг.)
3. Минтақаи ориёниҳои дар ҷанубу шарқ-ҳавзаи байнаннаҳри Ҳинду Ҷамнаи субконтиненти Ҳиндустон муҳоҷир шуда дар оянда каноти ҳиндуи қавмҳои Ҳиндуэронии ва Ҳиндуаврупоиро ташкил карданд. Дар таърих ин минтақа ба Кашмири зебою баландтамаддуни Шарқ табдил гашт.
4. Минтақаи авмҳои ориёнии гузаргоҳи Дарбанду Албания Кавкази, ки роҳи хеле қулайи ҳиҷрати ориёниҳои ҷанубиу шимол ва дар таърихи ориёниҳо саҳми калон гузошт.
|