Юнон: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
х →‎Дастовардҳои фарҳангии юнониён: ислоҳи тире ва нимтире using AWB
х ислоҳи вожаҳо using AWB
Сатри 56:
Мардуми ҷамъияти Эгей низ ба хазинаи адабиёти ҷаҳонӣ аз худ мероси гаронбаҳое боқи гузоштаанд. Онҳо ҳанӯз дар ҳазораи II- то милод хати худро ихтироъ намуда буданд, ки он аз забони мардуми давраи тогомерии Юнон шаходат медихад. Санъати нақшу нигорҳои девории он замон дар санъати атикӣ ва минбаъд дар санъати монуметалии асрҳои миёнаи Византия, Руси бостон. Булгория, Фаронса ва нихоят дар санъати давраи Эҳё васеъ пахн мегардад.
Аксари он анъанаҳои бинокорӣ ва шаклҳои меъ¬мории давраи бостон баъдтар дар давраи классики васеъ инкишоф кен меъморию макбараҳои Пелопоннес ва Афинаю Спарта ба хисоб меравад.
Бесабаб нест, ки [[Ҳомер]] дар асараш «Илиада» Микенияро «кони тило» номида, шохи Микена Агаменионро дар байни шохон аз дама пурзуртарин муаррифй намудааст. Агар мо ба тамаддуни давраи гоммерии Юнон назар кунем дар ин давра маданияти Юнон хеле сует шуда буд. Чй хеле ки аз тасвири достонҳои «Ил-лиада» ва «Одиссея»- и Ҳоммер мушохида карда меша-вад, каҳоамонони достони [[Ҳоммер]] шоҳон ва ашрофон бо либосҳои оддй тасвир карда шудаанд. Мувофики маълумоту дастовардҳои фарҳангйфарҳангӣ пас аз давраҳои ҳоммерӣ дар аерҳои VIII-VI то милод маданияти мардуми Юнон хеле ташаккул ёфта, хатто аз мамлакатҳои Шарқи бостон пеш мегузарад.
Комёбиҳои мухимтрини маданияти мардуми Юнону Рими бостон илму фарҳанг, мактабҳо, донишкадаҳо, меъмориҳо, амфитеатрҳо, театрҳо, бозиҳои миллй, давлатдорӣ ва демократияи онҳо мебошад.
Яке аз хусусиятҳои фарқкунандаи маданияти мардуми Юнони асотири ин мебошад, ки аз он на факат санъат ва адабиёт, балки дин ва то андозае илми юнонйюнонӣ низ гизои маънавӣ гирифтааст. Юнониён аз руи эътикодҳои динйдинӣ ба §исёрхудогйбисёрхудоӣ руй оварда. худоҳоиХудоҳои худро ба ду кисмат: заминию осмонйосмонӣ чудо мекарданд. Тахмин меравад, ки асбоби мусикии лира (уд) аз камони Аполон ба амал омадааст ва ё сохта шудааст, дар ибтидо ба он тор кашида менавохтаанд. Аз ин ру, Аполонро пешсафи нух олиха, худоҳои ҳофизон, муси-кичиён ва пешгуикунандагон меноманд.
 
===Тибби Юнони қадим===
Тибби Юнони қадим дорой таърихи инкишофи мухиму ганист. Аввалин маълумот оид ба тибби атикаи Юнон дар асри ХП-то милод мутаалик аст. Он замон тибби юнониҳо касби мустакил гар-дид ва духтурони касбиву мак-табҳои оилавии пизишкӣ пай¬до шуданд. Хар чанд ки оид ба ин давраи таърихи тибби Юнони кддим маълумот кам аст, аммо баъзе хусусиятҳои тибби онвакта дар манзумаҳои «Илиада» ва «Одиссея»- и Ҳомер тачассум ёфтаанд. Ҳомер роҷеъ ба вазъи тиб ва мавкеи пизишкони Юнони бостон маълумот додааст, ки олимон ин киссаро ба ибтидои асри XII то милод мансуб медонанд.
Дар Юнони бостон оилахаи пизишкони касбй, духтурҳои харбиён, ки он вактҳо мактабҳои «оилавии» пизишкӣ хисоб мешуданд, вучуд доштааст. Сарвари оилаи пизишкӣ хам дар як вакт устоди он Асклепий- (бо лотинйлотинӣ Эскулан) буда, фарзандонаш Махаон ва Подалирий шогирдони ӯ ба хисоб мерафтанд. Ҳомер пизишкӣ Юнони атика Букротро хам аз авлоди онҳост мегуяд.
Бо номи Асклепий киссае алокаманд аст, ки ба таърихи тиб дахл дорад. Мувофики он Асклепийро падараш Аполдон аз батни модар гирифтааст. Юнонихо минбаъд Асклепийро худой тиб (дар румихо Эскулап) эълон кардаанд. Уро дар симои муйсафеде, ки ба асои морпеч такя кардааст. тасвир менамуданд. Дар асотири мардуми кишварҳои Шарқи бостон хам бисер вакт мор нақш меёфт, шояд одатан хамроҳи худоёне, ки онҳоро ба тансихатии одамон даъват менамуд ба фаъолияти тиббй алокаманд медонистанд.
Оилаи пизишкии Асклепийро ду духтари ӯ пурра мекарданд, ки дар таърихи тиб мақоми хешро доранд. Якеро Гигия (маънои «сихдтй»-ро дороет) мегуфтанд, ки бо маслихдтҳои ок, илонааш дойр ба пешгирии бемо-риву бехдошти сихатй машҳур шудааст. Уро хамчун олиҳаи «сиҳатй» мепарастиданд ва аз номи уст вожаи «гигиена», ки маънои «беҳдошт» - ро дорад.
Олихаи «сихатй»-ро чун чавондухтаре тасвир мекарданд, ки ӯ бо дасти чап чомеро медошт, мор аз он чом чизе менушид. Ин акси мор ва ч, ом минбаъд рамзи тиб гардид. Духтари дигараш Панацея «ҳама гуна беморй»- ро табобат карда метавонист. Минбаъд номи ӯ исми хосае гашт, вале на ба маънои хуб: «Панацея» (нушдору) ҳамон воситаи ғайриилмиро меномидагйменомидагӣ шуданд, ки агар ба ягон даво таъсири шифобахшии худро «бар ҳама беморй»-хо мансуб донанд, истифода мебурданд.
 
===Дастовардҳои фарҳангии юнониён===
Агар сухан аз боби пешрафти илму фарҳанги Юнон равад, аксари олимону файласуфон ва санъаткорони Юнон ба мамлакатҳои Шарқи бостонйбостонӣ сафар намуда, малакаю тачриба ва ҷаҳонбинии хешро сайкдл дода, дар соҳаи илми тиб, риёзиёт, геометрия (хандаса), хуқуқ. ахлоқ, фалсафа, мусикӣ, нучум, меъморй, таърих, чугрофия, табиатшиносй ва забону адабиёт асарҳои бузурги худро эҷод намуда ба чаҳониён додаанд.
Хатто х, ар яке аз он бузургони илму санъат мак-табҳои худро таъсис дода буданд, ки волотарини он мактабҳо Академияи Афлотун буд, ки дар замони худ шуҳоати чаҳонйчаҳонӣ пайдо кардааст. То ба имруз номи неки он олимону санъаткорон човидона боки монда, ҳазорҳо олимону санъаткорони давраҳои гузаштаю имруза ба онҳо пайравӣ мекунанд. Махсули эҷодиётҳои онҳо то имруз ахдмияти худро гум накарда, балки тахлил ва омузиши он асарҳо дар мадди назари олимони дигар карор даранд.
Олимону файласуфон ва санъаткорони Юнон - [[Фалес]], [[Гераклит]], [[Пифагор]], [[Парменид]], [[Зенон]], Асклепий, Гигия, Панацея, [[Гипократ]], [[Демокрит]], Анаксагор, [[Суқрот]], [[Евклид]], [[Афлотун]], [[Арасту]], [[Геродот]], Гомер, Фидий. Поликлет, Аполодор, Ксенофонд, Ариан, Лукиан. Сцпион, Цицерон. Вергилий ва дигарон намунаи ибрат буданд.
Дастовардҳои фарҳангии юнониён: «Иллиада», «Одиссея», «Табиат», «Давлат», «Метафизика», « Сиёсат», «СафедкунйСафедкунӣ», «Критон ва Федон», «Ибтидо», «Поэтика», «Риторика», «Теогения», «Аякс», «Шох Эдип», «Фива», «Орестея» драмаҳои Эсхилу Софокл ва ғайраҳо буданд.
Шаҳрҳои марказӣ мадании давраи эллинии Юнон: Афина. Искандария, Антиохия, Пергом. Пелла, Бохтар, Сугд (Мароканд), Фаргона ва ғайрахо буданд. Проблемаи моҳияти хеллинизм дар мухити олимони давраи муосир низ халли ягонаи худро наёфта буд.
Мухимтарин марказӣ илмию фарҳангии давраи эллинйэллинӣ шаҳри Искандарияи Миср буд. Дар ин чо каср-ҳои бузурги илму санъатро бино карда буданд, ки дар назди онҳо китобхонаи умумии Искандария бино кар-да шуда, дар он 700- ҳазор папирусҳои лулапеч нигох дошта шудааст.
Дар ин китобхона адабиёти зарурӣ оид ба ҳамаи соҳаҳои илм бо ҳама забонҳо - юнонйюнонӣ, миерй, яхудй. форси ва ғайрахо гирд оварда шуда буд. Рохбарии ки¬тобхона ва осорхонаи Искандария ба зиммаи ходимо-ни маъруфи маданияти он замон- Зенодот, Каллимах, Аристрахи СамофракиягйСамофракиягӣ, Аполлони Родоссй ва ди-гарон гузошта шуда буд. Сахми математики машҳур Евклид (асараш «Ибтидо») ва Аристрахи муначим ва физик нихоят бузург буд. Аристарх аввалин шуда давр задани заминро дар гирди офтоб кашф кард. Дар натича^ :ш гуна кашфиётхо осорхонаи Искандария ба марказӣ мадании ҷаҳон табдил ёфта буд. Дар инкишо-фи илми нучум бошад сахми Гиппарх ва шогирдонаш Эратосфену Кирена нихоят бузург буд.
Онхо гирифтани мохмоҳ, масофаи байни мохмоҳ ва за-мин, дарозию васеъгйвасеъгӣ, чанд маротиба аз хачми замин зиёд будани хач, ми офтобро кашф ва аник карда бу¬данд. Марказӣ дигари илму санъати давраи хеллинйхеллинӣ Пергам (Макдуния) ба хисоб мерафт. Шохони он намояндагони илму санъатро дар марказӣ давлати худ гирд оварда буданд. Файласуфони ин давра Эпикур ва Зенон буданд, ки дар бораи атомҳои беохир дар фазо ва вазни атомро пешгуи карда буданд.
 
== Сиёсату ҳукумат ==
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Юнон"