|
== Таърих ==
{{Дар нақша}}
Конибодом (taj. Конибодом) шаҳрест (аз соли 1937) дар вилояти Суғди Тоҷикистон. Он дар қисми ҷанубу ғарбии водии Фарғона, дар канали бузурги Фаргона, ки аз канори ҷанубии шаҳр, 6 км аз истгоҳи роҳи оҳани Конибодом мегузарад, ҷойгир аст. Дарёи Исфара аз водие мегузарад, ки шаҳр дар он қарор дорад. Дар канори кӯчаҳои шаҳр хиёбонҳои сафедор ва хаймаҳо ҷойгиранд.
Пайвасти шоҳроҳ. 47 ҳазор нафар аҳолӣ (2003). Ин шаҳр бори аввал дар санадҳои таърихии асри XV (1463) зикр шудааст, бино ба баъзе маъхазҳо, он дар асрҳои 8-10 вуҷуд доштааст. Кофтуковҳои бостонӣ, ки дар минтақаи Конибодом гузаронида шудаанд, нишон медиҳанд, ки шаҳракҳои фарҳангӣ дар минтақаи ин шаҳр дар ҳазораи дуввуми пеш аз милод вуҷуд доштанд. д.
Ҳуҷҷатҳои таърихӣ ва маъхазҳои боэътимоди илмӣ нишон медиҳанд, ки Конибодом яке аз қадимтарин шаҳрҳои Осиёи Марказӣ аст. Яке аз шохаҳои Роҳи Бузурги Абрешим 3700 сол пеш аз Конибодом гузашта, аз шаҳрҳои Хуҷанд, Истаравшан, Самарқанд ва Бухоро гузашта, ба шаҳри Марва расид. Дар охирин таҳқиқоти илмӣ, ки ба омӯзиши шеъри ҷовидонаи Абулқосим Фирдавсӣ «Шоҳнома» асос ёфтаанд, вариантҳое мавҷуданд, ки Конибодом 3 ҳазор сол пеш «Канобад» ном дошт ва ҷанги байни эрониён ва турониён дар минтақае аз Канобод то Райобад (Ровати имрӯза) буд.
Конибодом дар гузашта як шаҳри хеле пешрафта ва шукуфони Осиёи Марказӣ бо номи «Канд» буд. Ҳуҷҷати аслӣ, ки дар он Конибодом «Канд» номида мешавад, мактуби сафир Фатуварна мебошад, ки тақрибан дар солҳои 712—713 навишта шуда буд ва ба ҳокими шаҳри Суғд Диваштак, вақте ки Мовароунаҳр аз ҷониби Кутайба ибни Муслим, фармондеҳи сарлашкари араб ҳамла мешавад, фиристода шудааст. Аз ин ҳуҷҷат ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки Конибодом пеш аз ҳамлаи арабҳо вуҷуд дошт. Сайёҳи бузург ва коршиноси ҷуғрофияи асри 9 Ал-Истахрӣ дар асари худ «Ал Молик валмасолик» шаҳри Кандро ёдовар шуда, изҳор доштааст, ки он ба вилояти Суғд тааллуқ дорад. Баъдтар (дар охири асри 19) муаррихи маъруфи араб ва географи маъруфи Макаддасӣ (944—990), ки ба Хуросон ва Мовароунаҳр сафар кардааст, дар асари худ «Аҳсан — ул — такосим фи маърифат ал аколим» дар бораи шаҳри Канда маълумот медиҳад ва ёдоварӣ мекунад ки як сой аз маркази ин шаҳр гузаштааст. Маълумоти мухтасар дар бораи Канда дар китоби ҷуғрофияи вазири бузурги Сомониён — Ҷайҳонӣ оварда шудааст. Муаллиф, ки шаҳри Хуҷандро тавсиф мекунад, мегӯяд, ки ба ҷуз Ханд шаҳре ба Хуҷанд баробар нест. Дар асоси изҳороти Ҷайҳонӣ маълум мешавад, ки Канд ба минтақаи Хуҷент тааллуқ дошт ва ҳамчун як шаҳри мустақил аллакай дар асри 10 рушд кардааст.
Аз замонҳои қадим Конибодом бо бодоми худ дар тамоми ҷаҳон машҳур буд. Шукӯҳи бодоми ин шаҳр дар мероси назмии Ҳаким Сусанияи Самарқандӣ (таърихи вафот 1179) ва дар абёти шоири асри XII Шайх Бобо Табиби Фарғонӣ ёдовар шудааст. Таърихнигор ва шоири араб Ёқути Ҳомавӣ (вафот 1229) дар китоби худ «Муҷам-ул-булдон» менависад: «Канд ба сабаби фаровонии бодом бо номи» Конибодом "(шаҳри аз бодом бой) машҳур шуд. Дар ин ҷо бодом хеле болаззат аст ва устухони нозуке дорад, ки бо ангуштон шикастан мумкин аст. Айнан ҳамин маълумот дар бораи Конибодом дар «Бобурнам» аз ҷониби шоир ва арбоби давлатии асри XVI Зуҳуриддин Муҳаммад Бобур оварда шудааст. Аз ин ҷо бармеояд, ки Канди бостонӣ аз асрҳои XII—XIII сар карда, номи «Конибодом» -ро гирифтааст ва то имрӯз бо ин ном машҳур аст.
Донишманди рус В.Наливкин дар китоби худ «Таърихи мухтасари хонигарии Қӯқанд» даъво дорад, ки дар соҳили рости Сирдарё деҳаи Хоҷаягон мавҷуд буд. Олим ба хулосае омад, ки маҳалли қаблии шаҳри Конибодом маҳз дар ҷои ин деҳа буд. Тибқи дастурҳои хаттии ӯ, деҳаи Хоҷаягон 6 ҳазор сол пеш вуҷуд дошт ва баъдан қурбонии оташ шуд. Бостоншиноси рус А. М. Костания ҳангоми таҳқиқи маҳалли деҳаи Хоҷаягон далел овард, ки замоне дар ин ҷо як маҳалли истиқоматие мавҷуд буд. Чанд сол пеш, дар ҷануби деҳаи Работ, ду сар қӯчқори мармарин ва як ханҷари биринҷӣ ёфт шуданд, ки ба асрҳои 3 — 4 пеш аз милод тааллуқ доштанд.
Дар айни замон, ин бозёфтҳои бебаҳои бойгонии санъати ҳайкалтарошӣ дар Осорхонаи Эрмитажи Санкт-Петербург маҳфузанд. Чанде пеш, ҳангоми барқарорсозии яке аз хонаҳои кӯҳна дар деҳаи Сарикуи ҷамоати Пулатан кӯзае ёфт шуд, ки ба гуфтаи бостоншиносон таърихи 2 ё 3 ҳазорсола дорад.
Гузаштаи Конибодомро ҳикояҳои драмавии сиёсӣ қайд мекунанд. Ин шаҳр борҳо аз ҷониби истилогарони хориҷӣ, ки шаҳрро ғорат мекарданд ва хароб мекарданд, ҳамла карданд.
Аз тарафи дигар, Конибодом дарвозаи водии Фарғона буд ва ин сабаби ба майдони ҷангҳои хонҳо ва амирони маҳаллӣ табдил ёфтани шаҳр гардид. Биноҳои зебо ба доми оташ афтоданд ва сокинони бегуноҳи шаҳр қурбони хунрезӣ шуданд. Ин ҳодисаҳои хунин дар хотираи мардуми Конибодом нақш бастанд, ривоятҳо ва ривоятҳои онҳо дар номи бисёр ҷойҳо акси садо ёфтанд.
Яке аз саҳифаҳои хунини таърих ин ҳамлаи амири Бухоро Насрулло ба мулки хони Қӯқанд Мадалихон дар соли 1842 мебошад. Ҷангҳои шадид дар Конибодом ба вуқӯъ пайвастанд ва боиси марги бисёр одамон шуданд. Ваҳшиёнаи лашкари амир Насрулло дар Конибодом китоби «Мунтахаб-ултаборик» -и Хоҷа Ҳакимхон (1843) менависад: "… Амир Насрулло Конибодомро асир гирифт, 5 ҳазор нафарро асир гирифт. Сарбозони амир Насрулло духтарони зебоеро бо зӯрӣ савор ба асп мебурданд; дар кӯчаҳо ҷасадҳо бо сандуқи сӯрохшуда бо хун ва лой хобида буданд. Аз ин зӯроварӣ ва даҳшат замин ларзид, дарёҳо ҷӯшиданд, кӯҳҳо раъд заданд, паррандагон нолиш карданд, ки гӯё охири дунё омадааст. "
Ҳар дафъа пас аз чунин рӯйдодҳои хунини даҳшатнок, Конибодом ба шарофати меҳнати монданашавандаи сокинони меҳнаткаш дубора барқарор, рушд ва рушд кард.
Дар нимаи дуюми асри 19, Россияи подшоҳӣ ба нақша гирифта буд, ки Осиёи Миёнаро азхуд кунад ва сарвати ин сарзамини ҳосилхезро азхуд кунад, нуфузи сиёсии онро афзоиш диҳад ва аз таъсири қудратҳои ғарбӣ дар ин қаламрав ҷилавгирӣ кунад. Бо ин мақсад, лашкари подшоҳ ба Осиёи Миёна ҳаракат карда, дар соли 1864 ба Ташкет ҳамла кард, лашкари хони Кӯқанд ба кумаки Тошканд шитофт. Аммо ба ин нигоҳ накарда, Тошкандро русҳо забт карданд.
Амири Бухоро Музаффар бо лашкари садҳазорум дар деҳаи Конибодом Маҳрам истод. Мардум гумон мекарданд, ки амир бо хони Қӯқанд муттаҳид шуда, Тошкандро озод мекунад. Аммо амир аз он, ки хони Қӯқанд нотавон буд, бе лашкар монд ва ба Қӯқанд ҳамла кард. Бисёре аз онҳо кушта ва қисме аз мардум асир афтоданд.
Садриддин Айнӣ дар эссеи худ «Дуашар» (1940), ки ба сохтмони Канали Бузурги Фарғона бахшида шудааст, рӯйдодҳои хунини Маҳрамро ба ёд оварда, менависад: "Вақте ки лашкари император Тошкандро забт кард; мардуми мусаллаҳи Фарғона ба минтақаи худ баргаштанд, амир Музаффар дар Маҳрам аз сари инсонҳо қалъа сохта ба Бухоро баргашт… ".
Соли 1866 кушунҳои императорӣ Тошкандро пурра забт карданд. Ва ин забт сарнавишти минбаъдаи хонигарии Қӯқандро ҳал кард. Соли 1867 Ҳукумати генералии Туркистон таъсис дода шуд, ки маркази он Тошканд буд. Байни генерал-губернатор ва Қокандхон Худоёр созишномаи мусолиҳа ба имзо расид, аммо баъдтар Худоёр аз мақомаш барканор шуд. Писари ӯ Насриддинбек, ки ҳокими Андиҷон буд, хони Кӯқанд шуд. Насриддинбек русҳоро «кофир», кофир эълон кард ва мардумро ба исён бар зидди кофирон даъват кард. Ин ошӯбро Абдураҳмони мисгар сарварӣ мекард.
Хони Коканд дар деҳаи Махрам барои дафъ кардани ҳамлаи Русия ба Қӯқанд лашкари 30 000 нафараро ҷамъ овард. Аммо русҳо бо роҳбарии генерал Кауфман, ки артиши калонтар ва силоҳи беҳтар аз аҳолии маҳаллӣ дошт, пас аз задухӯрдҳои хунини чандрӯза қалъаи Маҳрамро ишғол карданд ва лашкари Насриддинбекро ба сӯи дарё пеш карданд. Дар ин ҷанг, аз ҳарду ҷониб одамони зиёд кушта шуданд. Рассоми маъруфи рус В. В. Верещагин, ки худи ӯ дар забти қалъа бевосита иштирок кардааст, расми «Ҷанги Маҳрам» -ро кашидааст ва рӯйдодҳои ин ҷангро тасвир кардааст.
Пас аз забти якчанд шаҳрҳои Фарғона аз ҷониби сарбозони рус, Хони Кокандӣ созишномаи таслимшавӣ ба имзо расонид. Мувофиқи ин созишнома, қалъаи Маҳрам ҳамчун қалъаи сарҳадӣ аз фаъолият бозмонд.
Пас аз забти Тошканд ва минтақаи Фарғона, Осиёи Миёна аз ҷиҳати сиёсӣ ба Русия вобаста буд. Вилояти Туркистон ба ҳайати давлати Русия дохил шуд. Соли 1876 ба ҷои хонии Коканд, вилояти Фарғона ташкил карда шуд.
Ба Русия ҳамроҳ шудани Осиёи Миёна ба ҳаёти сиёсӣ ва иҷтимоии Конибодом таъсир расонд. Пас аз сохтани роҳи оҳан дар байни Самарқанд ва Фаргона дар соли 1899 робитаҳои сиёсӣ ва иқтисодӣ рушд карданд. Бо ин роҳ аз Конибодом пахта, ангишт, меваи хушк, чарм ба шаҳрҳои Русия фиристода мешуд ва гандум ва маҳсулоти саноатӣ баргардонида мешуданд.
Бо супориши махсуси давлати Русия як гурӯҳ олимон ба Осиёи Миёна, аз ҷумла Конибодом барои омӯзиши сарватҳои табиӣ фиристода шуданд. Дар Конибодом сарватҳои бузурги зеризаминӣ, аз ҷумла нафт ва ангишт кашф карда шуданд. Кони ангишти Шуроб, як корхонаи коркарди нафт, САНТО ва деҳот барои муҳоҷирони Русия сохта шуданд.
Соли 1916 дар наздикии деҳаи САНТО як корхонаи коркарди нафт ва дар Конибодом як корхонаи пахтатозакунии пахта ва як крем сохта шуданд. Сохтмони роҳи оҳан, ба роҳ мондани кори аввалин корхонаҳои саноатӣ, таъсиси истихроҷи ангишт ва нафт, ҳамкорӣ бо мутахассисони рус боиси пайдоиши синфи коргар дар Конибодом гардид, ки ин ҳаёти иҷтимоӣ-сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии мардумро ба куллӣ тағйир дод. Бо афзоиши корхонаҳо ва рушди саноат, аҳолии шаҳр низ зиёд шудан гирифт. Соли 1917 дар Конибодом 30 ҳазор ва дар деҳаи САНТО зиёда аз 1010 нафар сокинон буданд.
* * * * *
Ғалабаи инқилоби буржуазӣ дар моҳи феврали соли 1917 дар Русия на танҳо ба ҳаёти иҷтимоию сиёсии Русия таъсир расонд, балки ҳаёти халқҳои Осиёи Марказиро низ дигаргун сохт. Коргарони кони ангишти САНТО дар Конибодом Шӯрои коргарон ва аскаронро ташкил карданд. Ин Шӯро манфиатҳои коргаронро ҳимоя карда, назорати коргариро аз болои истеҳсолот муқаррар намуд.
Фармони императори Русия дар бораи ҷалби аҳолии маҳаллӣ ба батальонҳои Русия дар қафои фронт норозигии халқҳои Осиёи Миёнаро ба бор овард. Бо вуҷуди ин, садҳо нафар аз оилаҳои камбизоат дар Русия ба қафои фронт сафарбар карда шуданд.
Вақте ки Инқилоби Октябр дар Русия ба вуқӯъ пайваст, дар Қӯқанд «Вилояти Мухтори Қӯқанд» ташкил ёфт, ки мардумро ба мубориза бо ҳукумати инқилобӣ даъват мекард. Тарафдорони Ҳукумати Автономии Қӯқанд гарнизони Артиши Сурхро муваққатан иҳота карданд. «Ҳукумати» муваққатии мухтори Қӯқанд дер давом накард. Дар муддати хеле кӯтоҳ нерӯҳои инқилобӣ ин ҳукуматро сарнагун карданд.
Ғалабаи Инқилоби Октябр дар ноҳияи Хуҷанд ва Конибодом баъдтар дар моҳҳои май ва июни 1918 шиддат гирифт. 5 майи соли 1919 дар Конибодом конфронси Ҳизби коммунист баргузор шуд ва ташкили кумитаи ҳизбии ноҳия эълом шуд. Ба ҳайати президиуми ҳизб Исмоил Валиев — котиби якуми кумита, Каримҷон Ҳусейнзода, Ҳомиҷон Муминов, Ашурбой Бобоев — аъзои бюро шомил буданд. Амалҳои ҳукумати нав ва кумитаи ҳизб ба кушодани мактабҳо, марказҳои саломатӣ ва ташкили шӯъбаҳои кумитаи иҷроия равона шуда буданд.
Сарфи назар аз он, ки "ҳукумати Мухтори Қӯқанд аз ҷониби Артиши Сурх нест карда шуд, нерӯҳои зиддиинқилобӣ тавонистанд 70 ҳазор нафарро бар зидди ҳукумати шӯравӣ муттаҳид кунанд ва бо ин ба ҳаракати босмачиён ва зиддиинқилобӣ дар минтақаи Фарғона асос гузоранд. Ин ҳаракатро генерали подшоҳ Рибако ва полковник Лоран аз намояндагии англисӣ бо лақаби «Мавлавӣ» роҳбарӣ мекарданд.
Конфронси ҳизбии вилояти Фарғона дар соли 1920 қарор кард, ки бо мақсади пешгирии ҳамлаи контрреволюционерон дар ноҳияҳо ва ноҳияҳо, ташкили кумитаҳои инқилобӣ (кумитаҳои инқилобӣ), отрядҳои худмудофиа аз полис.
30 ноябри соли 1921 як отряди Курбоши Ислом ба миқдори 1000 нафар ба деҳаи Яипани Ӯзбекистон ва Конибодом ҳамла карда, роҳҳои асосӣ, гарнизони отряди худмудофиа, бинои полис, ҳукумати кумитаи ҳизб, анборҳои ғалладона, конҳои нафту ангиштро забт кард.
Дар натиҷаи ин ҳамла, 36 узви ҳизб, маъмурони пулис ва аъзои дифоъи худкушӣ кушта шуданд. Дар байни кушташудагон котиби якуми кумитаи ҳизбии шаҳр Элберг, сардори милисаи Каракафтан, аъзои бюрои кумитаи ҳизбии вилоят Кузьмин, коммунист Охунҷон, узви комсомол Ҷӯра Ғиёсов, узви бюрои кумитаи шаҳрии Раҳимпечон, муаллими деҳаи Ниёзбек Ҳафиз Ҷалол ва дигарон буданд.
Ин ҳамлаи босмачиён бори аввал ё охирин набуд. Дастаҳои босмак инчунин дар наздикии минтақаи Конибодом афзоиш ёфта, ғайринизомиёнро ғорат карданд ва куштанд.
Солҳои 1924-25 бо дастгирии полки 6 отряди мудофиаи шаҳр гурӯҳи босмачиёнро дафъ кард.
Дар ин солҳо дар шаҳр гуруснагии даҳшатнок оғоз ёфт. Дар муроҷиати кумитаи инқилобии Конибодом аз 3 ноябри соли 1925: гуфта мешуд, ки гуруснагӣ падидаи муваққатист ва дар муддати чанд рӯз деҳқонон миқдори кофии ғалла мегиранд. Худи ҳамон сол барои гуруснагон 1500 пуд ғалла ҷудо карда шуд.
Пас аз пирӯзии Октябри Кабир, Конибодом ба ноҳияи Кӯқанди вилояти Фарғона шомил буд. Маблагхое, ки аз вилоят барои муассисахо ва шуъбаҳои маорифи халк чудо карда шуда буданд, дар вакташ наме-расиданд. Барои гирифтани як санад, сокинон маҷбур буданд, ки чанд маротиба ба маркази вилоят ташриф оранд.
Дар натиҷаи тақсимоти миллӣ — ҳудудии соли 1924, Конибодом як қисми вилояти Фарғонаи Ҷумҳурии Ӯзбекистон боқӣ монд, ки боиси норозигии мардум гардид. Дар аввали моҳи феврали соли 1925 дар Фарғона конференсияи V-уми вилоятии ҳизбӣ баргузор шуд. Дар кори конференция вакилони Конибодом, инчунин раиси Комитети Марказии Ичроияи СССР М И. Калинин ва рохбарони хукумати Узбекистон иштирок карданд. 8 феврали соли 1925 дар роҳ аз Фарғона роҳбарони баландпояи истгоҳи роҳи оҳани Мелников, бо шиору транспарантҳо вохӯрда, намояндагони аҳолии Конибодом хоҳиш карданд, ки як вилояти автономии Конибодом ташкил карда шавад. Роҳбарон ваъда доданд, ки дархости сокинон дар бораи ташкили минтақаи мустақили Конибодом ба зудӣ ҳал хоҳад шуд.
Вохӯрии меҳмонон хуб ташкил карда шуда буд, аммо роҳбарони ноҳия барои ташкили «намоиш» ҷазо гирифтанд. Дар моҳи июни соли 1925 комиссияи ҳизбӣ аз Самарқанд ба Конибодом омад. Раиси кумитаи хизбии Конибодом Аъзам Нодиров ва раиси кумитаи иҷроия Маҳмудҷон, кумитаи инқилобӣ Ашӯрмухамадов аз вазифа барканор шуданд, аммо талаби мардум дар бораи ташкили вилояти Конибодом иҷро шуд.
Президиуми Кумитаи Иҷроияи Марказии Узбекистон 15 апрели 1925 фармон дод: «Зарур дониста шавад, ки минтақаи Конибодомро, ки асосан тоҷикон зиндагӣ мекунанд, ба як воҳиди мустақил ва тобеи он мустақиман ба маркази вилоят ҷудо карда шавад» (TsGA Taj. SSR, f.9, op 1, d. 194, l. 286)
Ҳамин тариқ, тибқи қарори кумитаи иҷроияи вилоятии Фаргона аз 14 майи 1925, вилояти Конибодом ҳамчун як минтақаи мустақил аз ноҳияи Қӯқанд ҷудо шуда, ба вилояти Фарғона тобеъ шуд.
Дар посух ба ин қарор, роҳбарияти Конибодом аз номи меҳнаткашони шаҳр ва вилоят ба Кумитаи иҷроияи марказии Ӯзбекистон бо чунин мазмун телеграмма фиристод: «Тоҷикон ба Кумитаи Халқӣ ва Кумитаи Иҷроияи Марказии Узбекистон барои эҳтироми ҳуқуқҳои миллат изҳори миннатдорӣ мекунанд».
Фармони Кумитаи иҷроияи Ҷумҳурии Ӯзбекистон ва қарори кумитаи иҷроияи вилояти Фарғона дар рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва фарҳангӣ нақши муҳим доштанд.
Пеш аз тақсимоти миллӣ-ҳудудии Осиёи Миёна волостҳои Маҳрам ва Исфара аз Конибодом ҷудо буданд. Пас аз ин фармони Кумитаи иҷроияи Ӯзбекистон, онҳо ба минтақаи Конибодом пайвастанд. Ҳамин тариқ, аз се волости соли 1925 шаҳри мустақили Конибодом бо аҳолии тоҷик дар ҳайати вилояти Фарғона ташаккул ёфт.
Ба шарафи ташкили минтақаи мустақили Конибодом бо қарори кумитаи иҷроияи вилоят тантанаҳои серӯзаи оммавӣ эълон карда шуданд.
То ташкили ноҳияи мустақили Конибодом, дар ҳамаи мактабҳои ноҳия, сарфи назар аз он ки забони модарии хонандагон тоҷикӣ буд, корҳои таълимӣ ва тарбиявӣ бо забони ӯзбекӣ ба роҳ монда мешуданд. Кумитаи иҷроияи Конибодом бо қарори худ аз 7 майи соли 1925, № 14 қарор кард, ки дар муассисаҳо коргузорӣ бурда, дар муассисаҳои таълимӣ ба забони тоҷикӣ таҳсил кунад.
Дар қарор инҳо қайд карда шуданд:
1. Маҷаллаҳои воридотӣ дар корхонаҳо бояд ба забони тоҷикӣ бошанд. Аҳолӣ изҳоротро ба забони модарии худ менавиштанд, қарорҳои мақомоти болоӣ ба сокинон танҳо бо забони модарии тоҷикии худ мерасонданд.
2. Ҳар касе, ки дар асоси қонуни 107 ин фармонро иҷро намекунад, ба ҷавобгарии маъмурӣ кашида мешавад.
3. Танҳо дар ҷамоатҳои Кушкак, Ниёзбек ва Хамирҷуй, ки аҳолии он асосан узбаканд, коргузориҳоро бо забони ӯзбекӣ ба роҳ монанд.
Ин қарорро 5/07/1925 аз ҷониби раиси кумиҷроия Ашурмуҳаммадзода ва котиб Бобокалонов имзо карда буданд.
Бо қарори кумитаи иҷроия аз 14 майи соли 1925, № 42, шаҳри Конибодом маркази маъмурияти ноҳия эълон карда шуд.
28 майи соли 1925, бо қарори Кумитаи иҷроияи вилояти Фарғона, ҳудуди вилояти Конибодом муайян карда шуд, ки ба он волости Чоркӯҳ бо ду шӯрои деҳот, волости Исфара бо чор шӯрои деҳот ва волости Маҳрам бо ду шӯрои деҳот дохил карда шуданд.
Тибқи қарор, ҳайати кормандони кумиҷроия ва шӯъбаҳои он аз 71 нафар, аз ҷумла 20 корманди кумиҷроия иборат буданд. Қарор тавсия дода мешавад; то ки рафикон Погодин ва Никифоров масъалаи хукукҳои комичроияи шаҳри Конибодомро ба муно-сибати ба район баробар кардан дида бароянд.
Пас аз таъсиси минтақаи мустақили Конибодом, ҳаёти иҷтимоию иқтисодӣ ва фарҳангӣ бо суръат рушд кард. Истеҳсоли нафт дар САНТО, ангишти Шуроб беҳтар мешуд. Равғани Санто ба воситаи роҳи оҳан ба шаҳрҳои Русия фиристода мешуд.
Соли 1925 дар маркази шаҳр сохтмони корхонаи консерва оғоз ёфт. Дастгоҳҳои истеҳсоли ватанӣ ва хориҷӣ бо ёрии муҳандиси амрикоӣ Мулигон Франк оварда ва насб карда шуданд. Ин корхона пеш аз мӯҳлат 25 августи соли 1929 ба истифода дода шуда, дар шаҳр ҳафт артели ҳунарӣ низ кушода шуданд, ки дар онҳо 533 нафар кор мекарданд.
Бо мақсади банақшагирии сохтмони як корхонаи нав, 30 январи соли 1930, бо супориши ҳукумати Тоҷикистон, профессор Смирницкий ва мутахассиси «Консервестр» -и СССР Дворкин ба Конибодом фиристода шуданд. Соли 1931 сохтмони роҳи оҳани Конибодом — Исфара оғоз ёфт, соли 1932 ба истифода дода шуд, сохтмони роҳ идома ёфт ва он то шаҳри Шуроб гузошта шуд. Дар соли 1933 сохтмони роҳи оҳан ба Шуроб ба анҷом расид.
Соли 1935 дар Конибодом сохтмони корхонаи пахтатозакунии пахта, соли 1938 — корхонаи ресандагӣ оғоз ёфт. Онҳо сари вақт, дар соли 1939 расонида шуданд. Сохтмони корхонаи таъмири мошинҳо (Автозавод) оғоз ёфт. Дар солҳои пеш аз ҷанг онҳо ба сохтани расмҳо барои сохтмони кремхонаи Конибодом шурӯъ карданд.
* * * * *
Тибқи сарчашмаҳои таърихӣ, Конибодом дар асрҳои миёна қисми минтақаи Хуҷанд буд. Аз соли 1866 волости Конибодом ҷузъи хонигарии Қӯқанд буд. Пас аз хароб шудани ин хоният, Конибодом ба ноҳияи Исфара пайваст, бо фармони генерали Туркистон — губернатори 12 марти 1881 No 83 волости Конибодом боз ба ҳайати Қӯқанд дохил шуд.
Пас аз ба Россия ҳамроҳ шудани Осиёи Миёна, қаламрави Осиёи Миёна (ба ғайр аз хонигариҳои Бухоро ва Қӯқанд) ба ноҳияҳо тақсим карда шуд. Дар навбати худ, шаҳристон ба калисоҳо, калисоҳо ба ҷамоатҳо мераванд. Ҳукумати умумии Туркистон 5 вилоят, 27 уезд ва 603 волостро дар бар мегирифт.
Ҳудуди ноҳияи Кӯқанд ба якчанд қисм тақсим карда шуд, ки онҳоро приставҳо идора мекарданд. Ин сохтори маъмурӣ дар Туркистон то Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябрь идома ёфт. Дар Конибодом корманди милисаи ноҳия ба кори волостҳо ва ҷамоатҳо назорат мекард.
Дар охири асри 19 ва аввали асри 20, қисми марказии Конибодом ба ҷамоатҳои Пулодон, Сарикуй, Куйигозиён ва Фирӯзоба тақсим карда шуд. Ҳар як қисми шаҳрро сардор идора мекард. Дар шаҳр 60 нуқтаи аҳолинишин мавҷуд буд, пиронро «эликбоши» (сарони 50 хона) меномиданд.
6 феврали соли 1921 Конибодом 6 волост дошт. Бо қарори Комиссияи марказии интихоботи Узбекистон аз 15 апрели 1925, як минтақаи мустақили тоҷикон — Конибодом — дар қаламрави се волости Маҳрам, Конибодом ва Исфара — дар ҳудуди Узбакистон таъсис дода шуд. Пас аз ду сол, ноҳияи Исфара ҳамчун як минтақаи мустақил ҷудо шуд.
14 феврали соли 1927, пас аз гуфтушунидҳои тӯлонии намояндагони вилояти Конибодом ва пешвоёни вилояти Фарғона, минтақаи Конибодом аз вилояти Фарғона баромада, ба ҳайати вилояти Хуҷент дохил шуд.
Дар моҳи октябри 1929 Ҷумҳурии Мухтори Тоҷикистон ба ҳайси як ҷумҳурии мустақил ба СССР ворид шуд.
Бо қарори Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон аз 14 октябри соли 1930, маркази вилояти Конибодом ба шаҳри мустақили маъмурию ҳудудӣ дохил карда шуд. Як қисми маркази шаҳр ба 18 блок тақсим карда шуд ва 15 ҷамоат ба шаҳр дохил карда шуданд.
Бо қарори Кумитаи иҷроияи марказии Тоҷ. СССР аз 11 марти 1935, шаҳри Конибодом боз ба вилояти Конибодом табдил ёфт. Бо тараккиёти саноат ва маданият бо карори Комитети Ичроияи Марказии ТСС аз 11 августи соли 1937 маркази район ба шаҳр табдил дода шуд ва онро комитети ичроияи район идора мекард.
Пас аз се ислоҳоти заминӣ ва обӣ, деҳқонон дар Конибодом миқдори муайяни замин доштанд, аммо то оғози коллективонидани хоҷагии халқ як қисми замин дар дасти соҳибони пешин буд. Деҳқонон як қисми заминро аз давлат ба иҷора гирифтанд, ба ивази он тибқи шартнома пахта ба иҷора гирифтанд.
Дар натиҷаи чунин муносибатҳо, рушди хоҷагиҳои инфиродӣ душвор буд. Соли 1927 барои таҷриба дар Чеки Бердикул дар деҳаи Шаҳидкараянток Каракчикума TOZҳо ташкил карда шуданд, ки ин заминаи ташкили хоҷагиҳои коллективӣ гардид. Онҳо замини кам доштанд. Дар деҳаи Пулодон 15 деҳқон артели Подвойскийро таъсис доданд.
Дар соли 1930 ба ҷои артельҳо колхозҳо ташкил карда шуданд. Дар соли 1932 шумораи колхозҳо аллакай 43 ададро ташкил медод.
Бояд қайд кард, ки ҳангоми коллективонидани хоҷагии халқ дар Конибодом бо сабабҳои гуногуни сохта, деҳқонон — деҳқонони миёнаҳол ва ҳатто камбизоатон бо сабабҳои гуногуни бофта ба рӯйхати кулакҳо дохил карда шуданд. Танҳо дар соли 1931 — 32, 260 хоҷагиҳои деҳқонии минтақа ба рӯйхати кулакҳо шомил карда шуданд ва ба Қафқоз бадарға шуданд.
Чанде аз ҳамватанони мо аз тарси репрессияи сиёсӣ ба Афғонистон, Арабистони Саудӣ, Покистон ва дигар кишварҳо муҳоҷират карданд. Ғайр аз он, бо Фармони Комиссариати Халқии Тоҷикистон аз 16 ноябри соли 1932 зиёда аз 100 хонавода ба водии Вахш кӯчонида шуданд.
Бо вуҷуди мушкилоти иқтисодӣ, дар соли 1931 колхозҳои нав ба давлат 162 тонна пахта супурданд. Дар ташкили колхозхо МТС роли калон бозид, ки онҳо соли 1930 дар Конибодом ташкил карда шуда, колхозхоро бо техника таъмин мекарданд.
Дар ин солҳо дар минтақа пахтакорӣ, боғдорӣ ва боғдорӣ рушд кард. Хосили пахта ва галла сол аз сол зиёд мешуд. Ба туфайли дар соли 1939 сохта шудани Канали Бузурги Фарғона, ки онро ҳашари халқӣ дар тӯли 45 рӯз, дарозиаш 270 км канд, садҳо гектар замини хушк азхуд карда шуд. Дар солҳои бунёди нерӯгоҳи барқи обии Қайроққум ва Баҳри Тоҷик («Бар? Ри То? Иқ») қисми зиёди заминҳои ҳосилхези Маҳрам ва Қарақчикум зери об монданд. Сокинон ба соҳили чапи баҳр кӯчиданд ва хонаҳо ва фермаҳо сохтанд. Ба туфайли кори станцияҳои насосии обй танхо дар Карочикум ва Махрам 3139 гектар замини лалмй обшор карда шуд. Колхозхо бо ёрии Хокимияти Советй ба хочагиҳои пешкадам ва бой табдил дода шуданд.
Дар аввали солҳои 50-уми асри гузашта муттаҳидсозии хоҷагиҳои деҳқонӣ оғоз ёфт. 44 колхози хурд ба 6 совхози калон муттаҳид карда шуд, ки ин имкон дод, ки колхозҳо тавоно шаванд ва дар таъминот бо таҷҳизот. Дар соли 1988 ба ноил шудан ба нишондиҳандаҳои аълои истеҳсоли пахта ноил гардид. Район имсол ба давлат 30.277 тонна пахта супурда, планро 114,9 фоиз ичро кард ва хосили хар гектар ба 29,9 центнер расид.
Дар натиҷаи тағироти сиёсӣ ва иқтисодӣ дар солҳои 90-уми асри гузашта дар заминаи колхозҳо ҷамъиятҳои саҳҳомӣ ва хоҷагиҳои деҳқонӣ ташкил карда шуданд.
Ҳоло дар Конибодом 123 насоси обкашӣ истифода мешаванд, ки хоҷагиҳои Сирдарё, Канали Калони Фарғона ва дарёи Исфараро таъмин мекунанд.
* * * * *
22 июни соли 1941 Германияи фашистӣ хиёнаткорона ба Иттиҳоди Шӯравӣ ҳамла кард. Барои дифоъ аз кишвар аз рӯзҳои аввали ҷанг, бо даъвати Кумитаи давлатии дифоъ таҳти шиори «Ҳама чиз барои фронт, ҳама чиз барои пирӯзӣ» милитсияҳои мардум аз ҷумҳуриҳои бародарӣ таъсис дода шуданд.
Дар майдони ҷанг, дар қатори дигар бародарон, конибодомиён буданд, ки ба туфайли ҷасорати онҳо онҳо дар сафҳаҳои таърих сабт шуданд. Аввалин шуда ба ҷанг коммунистон, кормандони ҳукумат ва ҳукумат рафтанд. Дар байни онҳо котиби дуюми кумитаи ҳизбии шаҳр Абдулло Мақсудов, роҳбар ва кормандони шӯъбаи таблиғот ва таблиғ Акбар Махкамов, Набӣ Фахрӣ, Самиҷонов, С.Ғоибназаров, раиси кумитаи иҷроияи шаҳрии вилоят Ҷӯра Эргашев ва садҳо ихтиёриёни дигар низ ҳастанд. Акибгоҳ инчунин ба майдони корнамоиҳои меҳнатӣ табдил ёфт ва такягоҳи Артиши Шӯравӣ гардид. Дар муддати кӯтоҳтарин ҳама корхонаҳои саноатии шаҳр, колхозу совхозҳои вилоят ба ҳолати ҳарбӣ гузаштанд ва қисме аз онҳо барои истеҳсоли маҳсулоти ҳарбӣ аз нав муҷаҳҳаз карда шуданд.
Заводи автомобильтаъмиркунй, заводи консерв, артели ресандагию дузандагӣ барои ҷанговарони фронт маснуоти харбй мебароварданд. Дар назди корхонаи консервбарорӣ дуконҳои консерви гӯшт ва шир кушода шуданд, ки пешгоҳро бо хӯрок таъмин мекарданд. Артели дӯзандагӣ барои сарбозони фронт кӯрпа, пойафзол ва мӯзаҳои намадин истеҳсол мекард. Махсулоти саноатии шаҳр асосан ба фронт фиристода мешуд.
Дар ин рӯзҳои душвор, ки касби мардро азхуд карданд, занон ба ҷои сарбозони фронтӣ нишаста, ба паси рули мошину тракторҳо нишастанд. Истодагарӣ ва садоқати занони ақибгоҳ ташкили бригадаҳои пешсафро таъмин кард. Ба стахановчиён Азимова, Самадова, Парпиева аз колхози «Коммунист», Ахмедова, Хайрӣ Абдуллоева аз колхози «Маданият», Ҷонон Урунова аз колхози «Ударник», Анаҷон Бойматова, Адолат Исоева аз колхози ба номи Чапаев ва дигарон ҳамроҳ шуданд.
Пас аз се ислоҳоти заминӣ ва обӣ, деҳқонон дар Конибодом миқдори муайяни замин доштанд, аммо то оғози коллективонидани хоҷагии халқ як қисми замин дар дасти соҳибони пешин буд. Деҳқонон як қисми заминро аз давлат ба иҷора гирифтанд, ба ивази он тибқи шартнома пахта ба иҷора гирифтанд.
Дар натиҷаи чунин муносибатҳо, рушди хоҷагиҳои инфиродӣ душвор буд. Соли 1927 барои таҷриба дар Чеки Бердикул дар деҳаи Шаҳидкараянток Каракчикума TOZҳо ташкил карда шуданд, ки ин заминаи ташкили хоҷагиҳои коллективӣ гардид. Онҳо замини кам доштанд. Дар деҳаи Пулодон 15 деҳқон артели Подвойскийро таъсис доданд.
Дар соли 1930 ба ҷои артельҳо колхозҳо ташкил карда шуданд. Дар соли 1932 шумораи колхозҳо аллакай 43 ададро ташкил медод.
Бояд қайд кард, ки ҳангоми коллективонидани хоҷагии халқ дар Конибодом бо сабабҳои гуногуни сохта, деҳқонон — деҳқонони миёнаҳол ва ҳатто камбизоатон бо сабабҳои гуногуни бофта ба рӯйхати кулакҳо дохил карда шуданд. Танҳо дар соли 1931 — 32, 260 хоҷагиҳои деҳқонии минтақа ба рӯйхати кулакҳо шомил карда шуданд ва ба Қафқоз бадарға шуданд.
Чанде аз ҳамватанони мо аз тарси репрессияи сиёсӣ ба Афғонистон, Арабистони Саудӣ, Покистон ва дигар кишварҳо муҳоҷират карданд. Ғайр аз он, бо Фармони Комиссариати Халқии Тоҷикистон аз 16 ноябри соли 1932 зиёда аз 100 хонавода ба водии Вахш кӯчонида шуданд.
Бо вуҷуди мушкилоти иқтисодӣ, дар соли 1931 колхозҳои нав ба давлат 162 тонна пахта супурданд. Дар ташкили колхозхо МТС роли калон бозид, ки онҳо соли 1930 дар Конибодом ташкил карда шуда, колхозхоро бо техника таъмин мекарданд.
Дар ин солҳо дар минтақа пахтакорӣ, боғдорӣ ва боғдорӣ рушд кард. Хосили пахта ва галла сол аз сол зиёд мешуд. Ба туфайли дар соли 1939 сохта шудани Канали Бузурги Фарғона, ки онро ҳашари халқӣ дар тӯли 45 рӯз, дарозиаш 270 км канд, садҳо гектар замини хушк азхуд карда шуд. Дар солҳои бунёди нерӯгоҳи барқи обии Қайроққум ва Баҳри Тоҷик («Бар? Ри То? Иқ») қисми зиёди заминҳои ҳосилхези Маҳрам ва Қарақчикум зери об монданд. Сокинон ба соҳили чапи баҳр кӯчиданд ва хонаҳо ва фермаҳо сохтанд. Ба туфайли кори станцияҳои насосии обй танхо дар Карочикум ва Махрам 3139 гектар замини лалмй обшор карда шуд. Колхозхо бо ёрии Хокимияти Советй ба хочагиҳои пешкадам ва бой табдил дода шуданд.
Дар аввали солҳои 50-уми асри гузашта муттаҳидсозии хоҷагиҳои деҳқонӣ оғоз ёфт. 44 колхози хурд ба 6 совхози калон муттаҳид карда шуд, ки ин имкон дод, ки колхозҳо тавоно шаванд ва дар таъминот бо таҷҳизот. Дар соли 1988 ба ноил шудан ба нишондиҳандаҳои аълои истеҳсоли пахта ноил гардид. Район имсол ба давлат 30.277 тонна пахта супурда, планро 114,9 фоиз ичро кард ва хосили хар гектар ба 29,9 центнер расид.
Дар натиҷаи тағироти сиёсӣ ва иқтисодӣ дар солҳои 90-уми асри гузашта дар заминаи колхозҳо ҷамъиятҳои саҳҳомӣ ва хоҷагиҳои деҳқонӣ ташкил карда шуданд.
Ҳоло дар Конибодом 123 насоси обкашӣ истифода мешаванд, ки хоҷагиҳои Сирдарё, Канали Калони Фарғона ва дарёи Исфараро таъмин мекунанд.
* * * * *
22 июни соли 1941 Германияи фашистӣ хиёнаткорона ба Иттиҳоди Шӯравӣ ҳамла кард. Барои дифоъ аз кишвар аз рӯзҳои аввали ҷанг, бо даъвати Кумитаи давлатии дифоъ таҳти шиори «Ҳама чиз барои фронт, ҳама чиз барои пирӯзӣ» милитсияҳои мардум аз ҷумҳуриҳои бародарӣ таъсис дода шуданд.
Дар майдони ҷанг, дар қатори дигар бародарон, конибодомиён буданд, ки ба туфайли ҷасорати онҳо онҳо дар сафҳаҳои таърих сабт шуданд. Аввалин шуда ба ҷанг коммунистон, кормандони ҳукумат ва ҳукумат рафтанд. Дар байни онҳо котиби дуюми кумитаи ҳизбии шаҳр Абдулло Мақсудов, роҳбар ва кормандони шӯъбаи таблиғот ва таблиғ Акбар Махкамов, Набӣ Фахрӣ, Самиҷонов, С.Ғоибназаров, раиси кумитаи иҷроияи шаҳрии вилоят Ҷӯра Эргашев ва садҳо ихтиёриёни дигар низ ҳастанд. Акибгоҳ инчунин ба майдони корнамоиҳои меҳнатӣ табдил ёфт ва такягоҳи Артиши Шӯравӣ гардид. Дар муддати кӯтоҳтарин ҳама корхонаҳои саноатии шаҳр, колхозу совхозҳои вилоят ба ҳолати ҳарбӣ гузаштанд ва қисме аз онҳо барои истеҳсоли маҳсулоти ҳарбӣ аз нав муҷаҳҳаз карда шуданд.
Заводи автомобильтаъмиркунй, заводи консерв, артели ресандагию дузандагӣ барои ҷанговарони фронт маснуоти харбй мебароварданд. Дар назди корхонаи консервбарорӣ дуконҳои консерви гӯшт ва шир кушода шуданд, ки пешгоҳро бо хӯрок таъмин мекарданд. Артели дӯзандагӣ барои сарбозони фронт кӯрпа, пойафзол ва мӯзаҳои намадин истеҳсол мекард. Махсулоти саноатии шаҳр асосан ба фронт фиристода мешуд.
Дар ин рӯзҳои душвор, ки касби мардро азхуд карданд, занон ба ҷои сарбозони фронтӣ нишаста, ба паси рули мошину тракторҳо нишастанд. Истодагарӣ ва садоқати занони ақибгоҳ ташкили бригадаҳои пешсафро таъмин кард. Ба стахановчиён Азимова, Самадова, Парпиева аз колхози «Коммунист», Ахмедова, Хайрӣ Абдуллоева аз колхози «Маданият», Ҷонон Урунова аз колхози «Ударник», Анаҷон Бойматова, Адолат Исоева аз колхози ба номи Чапаев ва дигарон ҳамроҳ шуданд. Фаъолони ноҳия гектарҳои мудофиа, фондҳои мудофиа ташкил карданд. Дар давоми якуним соли ҷанг сокинони Конибодом ба фонди мудофиа 143.531 рубл ворид карданд ва облигацияҳои давлатиро ба маблағи 181 145 рубл хариданд. Онҳо ба фронт 3500 сентнер ғалладона, 6500 центнер мева, 8000 тонна меваи хушк, 90 сар чорвои калон, 586 ҷуфт мӯзаи намадин, 22 ҷомаи кӯтоҳ ва бисёр чизҳои дигар фиристоданд. Бо ташаббуси ҷавонони шаҳр ҷамъоварии маблағ барои сохтани колоннаи танк идома ёфт. Ҷавонон барои сохтмон 106187 рубл ҷамъ оварданд ва бо 22000 рубл облигацияҳои давлатиро хариданд.
Кумаки ихтиёрӣ ба фронт дар бораи ватандустии баланди мехнаткашони вилоят шаходат медод.
Сарбозони диловари фронт аз рӯзҳои аввали ҷанг устуворӣ нишон дода, корнамоиҳои бемисл нишон доданд. Дар байни ҷанговароне, ки сарҳадҳои СССР-ро муҳофизат мекарданд, ҳамватани ҳамватани мо Акбар Махмудов низ буд. Вай дар мухофизати калъаи Брест далерӣ ва матонат нишон дод. Ҳарчанд ӯ аз тири душман кушта шуд, аммо далерӣ ва қаҳрамонӣ номи ӯро дар кишвар машҳур сохт.
Зодаи Маҳрам, лейтенанти хурд Эргаш Шарифов дар шаҳри Утер-Броди Чехословакия 30 сарбози немис ва 6 силоҳи худгардро несту нобуд кард ва маҷрӯҳ шуд. Бо вуҷуди ин, ӯ фармондеҳиро дар ҷанг идома дод, то ҳамлаи душман зада гардонда шавад. Барои корномаҳои низомӣ ба ӯ пас аз марг унвони Каҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ дода шуд 15.05.1946
Сокини деҳаи Сарикуйи ҷамоати Пулатан, муаллим, сарвари дружина Дадоҷон Сайфуллоев 4-5 августи соли 1941, дар фронти ҷанубу ғарбӣ дар деҳаи Гатно, корнамоӣ нишон дод, разведкачи буд, ҳангоми ҳамла маҷрӯҳ шуд ва дар оғӯши дӯстон ҷон дод. Барои иштирок дар амалиёти ҳарбӣ, ӯ пас аз марг 5 ноябри соли 1941 бо ордени Ленин мукофотонида шуд.
Афсари собиқи полис, подполковник Низом Назаров ҳанӯз соли 1938 дар ҷанги зидди милитаристҳои Ҷопон дар кӯли Ҳасан шуҷоату мардонагӣ нишон дода, бисёр сарбозони ҷопонро нобуд кард ва як мошини душманро асир гирифт ва онро аз ботлоқҳои касногузар интиқол дод. 25 октябри соли 1938 вай яке аз аввалинҳо шуда бо ордени Байраки Сурх мукофотонида шуд. Дар давраи Ҷанги Дуюми Ҷаҳон, дар ҳайати баталиони 491-уми нерӯҳои 16-уми ҳавоӣ, ӯ ба Берлин расид ва дар забти ин шаҳр иштирок кард. Вай ду маротиба бо ордени Байраки Сурх ва медалҳои ҳарбӣ мукофотонида шудааст.
Хоҳари меҳрубон, ягона зани Конибодом Шаҳрӣ Ҳайдарова бисёр захмиёнро дар давраи ҷанг шифо дод, онҳоро аз марг наҷот дод. Вай бар дӯши нозук маҷрӯҳони бешумори майдони ҷангро мебурд. Ин духтари ҷасури Канибадамская бо воҳидҳои тиббӣ аз Воронеж ба соҳили Балтика рафт ва пас аз пирӯзӣ бар Олмон, дар ҷанги зидди Ҷопон ширкат варзид ва ба Манҷурия расид.
Дар ин ҷанг садҳо ҷанговар аз Конибодом ширкат варзиданд; онҳо бо орденҳо ва медалҳои ҳарбӣ мукофотонида шуданд. Дар солҳои ҷанг аз Конибодом тақрибан 6000 нафар ҷавонон даъват шуданд ва тақрибан 3,000 нафари онҳо дар фронтҳои ҷанг ҳалок шуданд. Ба ёди онҳо дар ватани онҳо лавҳаи ёдгорӣ гузошта шуд. Тавре ки аллакай қайд карда шуд, дар давоми Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ, ақибгоҳ ба фронти дуюм табдил ёфт. Дар соли 1942 1400 кӯдакон, занон ва пиронсолон аз хатти фронт ба ақиб, аз ҷумла ба Конибодом кӯчонида шуданд. Бо фармони кумитаи иҷроияи шаҳрии вилоят аз 22 марти соли 1942 ба ҷамоатҳо (шӯроҳои деҳот) вазифаи ҷойгиркунии гурезагон дар деҳот (дар деҳот) гузошта шуда буд. Мувофиқи ин Фармон, ҳар рӯз ба гурезагон 300 грамм ғалла, 25 грамм равған, 50 грамм каҳ дода мешуданд.
Дар солҳои 1942—1943 ду госпитали саҳроии ҳарбӣ аз Маскав ба Конибодом интиқол ёфта, дар беҳтарин биноҳои шаҳр — дар бинои омӯзишгоҳи омӯзгорӣ (ҳоло коллеҷи технологӣ), мактабҳои ба номи Ленин ва Нариманов ҷойгир карда шуданд. Дар назди колхозхо вазифа гузошта шудааст, ки беморонро таъмин ва нигохубин кунанд.
* * * * *
Аз замонҳои қадим мактабҳо манбаи асосии дониш ва таълим буданд. Аз замонҳои қадим дар як қатор шаҳрҳои Осиёи Миёна ва инчунин дар Конибодом се намуди ташкилотҳои таълимӣ вуҷуд доштанд: мактаб (мактаби ибтидоӣ), мактаби азхудкунии Қуръон ва мадраса. (мактаби таҳсилоти миёна ва олӣ). Инчунин мактабҳои хусусӣ ва мактабҳои духтарона буданд.
Тибқи маълумот, пеш аз Инқилоби Октябр дар Конибодом 6 мадраса ва 105 масҷид фаъолият мекарданд, ки бо таҳсили донишҷӯён машғул буданд. Пас аз ҳамроҳ шудани Осиёи Миёна ба Русия дар соли 1905, дар Конибодом мактаби русзабон кушода шуд. Ин мактаб дар бинои махсус буд, ки синфхонаҳо, миз ва асбобҳои аёнӣ доштанд. Шогирдони аввалини он С.Анваров, К.Хусейнов, К.Ёрматов, Ортиқбоев, бародарон Ниёзматов ва дигарон буданд.
Дар солҳои аввали Ҳокимияти Шӯравӣ дар Конибодом дар солҳои 1918—1919 дар деҳаҳои Пулатан, Қарақчикум, Кучкак ва Работ ва дар маркази мактаби рақами 3-и шаҳр аввалин мактабҳои шӯравӣ кушода шуданд. Аввалин роҳбарони мактабҳои Конибодом (ҳоло роҳбари шаҳр) Хорис Фатхулин ва Каримҷон Ҳусейнзода буданд.
Солҳои аввал мактабҳои нав душвориҳои зиёдеро аз сар мегузаронданд, зеро муаллимон, китобҳои дарсӣ, синфҳо ва маошҳо сари вақт намерасиданд.
Бо вуҷуди ҳамаи ин мушкилот, бисёр муаллимон фидокорона меҳнат карданд, ба мисли А.Абдураҳмонов, А.Мамаджанов, Н.Тоштемиров, А.Асадуллоев, А.Дадаҷонов, Ман Тураханов, Ҳ.Кузиев, Ф.Каримова ва дигарон. Баъзе аз муаллимон аз Қӯқанд даъват шуда буданд. Мақомоти маҳаллӣ аз рӯзҳои аввал ба таълиму тарбияи ятимон ва кӯдакони оилаҳои камбизоат диққати махсус доданд.
Соли 1919 дар Конибодом барои сад хонанда мактаб-интернати мусалмонон кушода шуд, ки онро солҳои аввал «интернат барои гуруснагон» меномиданд. Соли 1922 дар Конибодом мактабҳои «Доруттадрис» (ҳоло мактаби No1 ба номи Нариманов), «Намуна» (ҳозира мактаби No3), мактаби духтарона ва мактаби миёна таъсис дода шуданд.
Дар соли 1925, бо қарори кумитаи иҷроияи шаҳр, курсҳои семоҳаи омӯзиши саводомӯзӣ барои писарон ва духтарон, дар соли 1928 — курсҳои дусолаи муаллимон, мактабҳои маҳви бесаводӣ кушода шуданд (барномаи таълимӣ)
Бо қарори кумитаи иҷроияи шаҳрӣ аз 23 феврали соли 1931 дар 14 ҷамоати ноҳия 170 мактаб (синфхонаҳо — утоқҳо) амал мекарданд, ки дар онҳо 7017 калонсолон, аз ҷумла 1689 нафар занон таҳсил мекарданд. Таҳсил дар мактабҳо то соли 1930 тибқи ҷадвали арабӣ, аз соли 1930 то 1940 — аз рӯи лотинӣ сурат мегирифт ва аз соли 1940 то имрӯз дар тамоми соҳаҳои ҳаёти маънавии мардум алифбои воқеии тоҷикӣ истифода мешавад.
Бо фармони Кумитаи Иҷроияи Марказӣ ва Шӯрои Комиссарони Халқии Тоҷикистон аз 14 августи 1930 дар ҷумҳурӣ таълими ҳатмии ибтидоӣ, соли 1949 — таҳсилоти ҳатмии ҳафтсола ва баъдан таҳсилоти ҳатмии миёна ҷорӣ карда шуд.
Дар Конибодом дар солҳои минбаъда якчанд бинои ибтидоӣ сохта шуданд, ки шумораи хатмкунандагони мактабҳо ҳар сол зиёд мешуд. Инро рӯзномаи болшевикии Конибодом 6 ноябри соли 1932 дар ин бора навишта буд: "Ба ифтихори 15-солагии Инқилоби Октябр, мактаби 7-солаи ба номи Нариманов ба мактаби 10-сола табдил ёфт, ки 360 нафар хонанда дошт. Барои аврупоиён (русҳо) ду гурӯҳ кушода шуд ва шумораи хонандагони мактаб-интернат (мактаб-интернат) аз 50 нафар ба 80 нафар расид. Дар деҳаҳои Қаракчикум ва Фирӯзоба мактабҳои иборат аз 14 синф кушода шуданд, ки дар онҳо 812 нафар хонандагон таҳсил хоҳанд кард. Мувофиқи маълумоти бойгонии шаҳр, то 15 сентябри соли 1940 дар Конибодом ҳашт мактаби ибтидоӣ, 19 мактаби ҳафтсола ва панҷ мактаби миёна, дар маҷмӯъ 32 мактаб мавҷуд буданд.
Бо мақсади рушди маориф дар Конибодом, дар асоси қарори КМ ПК Тоҷикистон, соли 1931 техникуми омӯзгорӣ (ҳоло омӯзишгоҳи омӯзгорӣ) кушода шуд. Кушодани мактаб ба рушди маориф на танҳо дар Конибодом, балки дар саросари ҷумҳурӣ мусоидат намуд. Дар тӯли 75 сол, дар ин ҷо зиёда аз 11000 донишҷӯ таҳсил кардааст, корҳои таълимӣ ва тарбиявӣ шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон ва якчанд минтақаи Ҷумҳурии Ӯзбекистонро фаро мегиранд.
Бисёре аз тарбиятгирандагони ин муассисаи таълимӣ номҳои худро, аз қабили Рауф Баротов, Иброҳим Обидов, Суннатулло Бобохоҷаев, Назокат Ғафурова, Турдихон Бердиева, Абдуғаффор Ҷӯраев, Хабиб Каримова ва дигарон шӯҳратёр кардаанд.
Мактаб барои тайёр кардани кадрҳои аъло бо Грамотаи Фахрии Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мукофотонида шудааст.
Дар натиҷаи фаъолияти фидокоронаи маорифпарварон шаҳр ҳамчун яке аз марказҳои илм ва фарҳанги ҷумҳурӣ шинохта шуд. Рӯзноманигор ва нависандаи рус Павел Лукницкий пас аз сафари хизматӣ ба ин шаҳр, дар китоби «Тоҷикистон» -и худ Конибодомро «устохонаи кадрҳои ҷумҳурӣ» номид. Имрӯзҳо дар Конибодом як мактаби тиббӣ ва як техникум кушода шудааст. Ғайр аз ин, дар шаҳр 3 омӯзишгоҳи касбӣ-техникӣ мавҷуд аст. Дар шаҳр як литсей мавҷуд аст. Дар ҳоли ҳозир, дар шаҳру вилояти Конибодом 53 мактаби таҳсилоти ҳамагонӣ мавҷуданд, ки дар онҳо 36,52 миллион хонанда таҳсил мекунанд. Дар мактабҳо 2649 нафар омӯзгорон ба корҳои таълимӣ ва тарбиявӣ машғуланд, ки аз он ҷумла 1345 нафар омӯзгорон дорои маълумоти олӣ, 109 нафар маълумоти олии нопурра, 1195 маълумоти миёнаи махсуси педагогӣ, 615 нафар муаллимон категорияи олӣ, 226 нафар категорияҳои якум, 412 нафар категорияҳои дуюм ва бидуни он категорияҳои 696, 255 муаллимони пешқадам бо ордену медалҳои ҳукумат сарфароз карда мешаванд.
Аз ҳисоби мураббиён 30 нафар омӯзгорон бо унвони «Муаллими шоистаи Тоҷикистон» сарфароз гаштанд.
Конибодом бо як қатор адибон ва шоирон, ки дар таърихи адабиёт осори назаррас гузоштаанд, фахр мекунад.
Зайниддин Маҳмуди Восифӣ дар Бадоӣ? — ul — va? Ooe "Мавлон Тайибиро аз Конибодом ёдовар мешавад, ки бо фаъолияти илмӣ машғул буда, дар вохӯриҳои хон бо олимон ширкат варзидааст. Инчунин дар ёдгориҳои таърихии адабӣ номи офарандагони асарҳои зебо ҳамчун Мавлоно Кушкакӣ ва Шарофиддин Панҷдеҳӣ, ки дар асри 12 дар Конибодом таваллуд шудаанд, ишора шудааст. Дар байни адибон, ки тахаллуси «Фарғона» -ро гирифтаанд, конибодомиёни бумӣ низ ҳастанд, ба монанди Шайх Бобо Табиби Ферганаетс, ки дар ашъори ишқӣ маҳорат пайдо кардаанд. Дар як шеър ӯ ба зодгоҳаш ишора мекунад.
Канди ман, қадимаи ман, шукуфон, зебо!
Шумо нури водии Фарғона ҳастед
Шумо зодгоҳи бодом ҳастед.
Дар асри 19 ва ибтидои асри 20 шоирон Мулло Шокири Конибадамец, Эшони Гарибия Канибадаметс, Гурбат Максум ва дигарон дар Конибодом зиндагӣ мекарданд ва асарҳо эҷод мекарданд. Мутаассифона, дар бораи осори онҳо маълумоте нест, танҳо чанд нусхаи дастхатҳои онҳо боқӣ мондааст.
Сабабҳои гум шудани дастхатҳо ҳамлаҳои муғулҳо, лашкари амири Бухоро ба Қӯқанд ва дигар офатҳои сиёсӣ ва табиӣ мебошанд.
Дар ҳар як мавзӯъ дар бораи ҳаёти адабии Конибодом муаллифи китоби "Бадое? — ul — va? Oe "Восифӣ, ки дар Фарғона зиндагӣ мекард ва нависандагонро аз наздик мешинохт, дар бораи зиндагии онҳо маълумот медиҳад.
Хушбахтона, ҳаёти нависандагон дар солҳои 30-юми асри ХХ тағир ёфт. Дар ин солҳо шоирон ва нависандагон бо асарҳои худ дар ҷумҳурӣ ва берун аз он шинохта шуданд.
Дар солҳои 30-юми асри ХХ Шӯрои рӯзномаи «Большевикони Канибадама» (баъдтар «Машали Коммунизм» ва ҳоло «Садои Конибодом») беҳтарин нависандагони қавӣ, ба монанди Охун Аскар, Шавқӣ, Алӣ Усмон, Тургун Устобоев, Тухта Ҷаббориро гирд овард, ки онҳо танҳо рӯзноманигорон буданд, балки асарҳои бадеӣ низ эҷод мекарданд. Беҳтарини онҳо дар саҳифаҳои рӯзнома чоп шуданд.
Бояд гуфт, ки дар асри 19 ҳаёти адабии шаҳр дузабона буд. Масалан, шоири охири асри 19 ва аввали асри 20 Гурбат Махсум офаридаҳои худро ба забонҳои тоҷикӣ ва ӯзбекӣ офаридааст. Дар солҳои 30-юми асри ХХ, нависандагони узбекзабони Конибодом дар рӯзномаи «Большевикони Конибодом» ҳамкорӣ доштанд, ки яке аз онҳо Раҳим Кобилӣ мебошад.
Аммо беҳтарин нависандагон ва шоирон, ки дар ҷумҳурӣ ва берун аз он шӯҳрат пайдо кардаанд, дар солҳои 40 ба саҳна баромаданд. Дар байни ин нависандагон Абдуҷаббор Каҳҳорӣ ва Хоҷа Содик низ ҳастанд, ки эҷодиёти онҳо махсусан дар солҳои баъд аз ҷанг рушд кардааст.
Нависанда ва ҳаҷвнигор Хоҷа Содик, шоири халқии Тоҷикистон Қаҳорӣ, Бурҳон Фаррух, А Кодирӣ ифтихори мардуми тоҷик гаштанд.
Ходимони адабиёти муосир Юсуф Аҳмадзода, Алӣ Бобоҷон, Ҷӯра Ҳошимӣ, Нозирҷон Боҳирӣ, Ҷомӣ Ҷуразода барои шӯҳрати Ватан кор мекунанд.
Илова бар ин, як қатор ходимони адабӣ ба монанди М.Каҳҳор, А.Беҳрӯз, Хуршеда Обидова, Соҳиби Обид, М, Хошимова, Ю, Юнусов, М.Маҳмудов дар соҳаҳои гуногуни ҳаёт кор мекунанд.
Мардуми Конибодом табиатан меҳнатдӯстанд. Дар солҳои 30-юм Баҳромиддин (ҳоло фавтида) барои меҳнати шуҷоатнокаш унвони Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ ба даст овард, баъдтар ба 28 коргари дигари шаҳр унвони олии Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ дода шуд.
Конибодом дирӯз ва имрӯз, фарҳанги маънавӣ, сарватҳои табиӣ, офаридаҳои бузурги ҳунар ва санъат, дастовардҳо ва муваффақиятҳои коргарон — ҳама чиз пешгузаштагон, олимон, нависандагони моро ба ташвиш овард. Ин дар асарҳои нашршудаи кормандони бойгонӣ, ёддоштҳо, очеркҳои мустанад ва мақолаҳои публитсистии як қатор сиёсатмадорон, шахсиятҳои илм ва адабиёт, аз қабили Абдулахад Каххоров, Рауф Баротов, Хоҷа Содиқ, Абдуҷабор Каҳҳорӣ, Иброҳим Обидов, Комил Ёрматов, Алӣ Бобоҷон, Усмонҷон Обидов Зохидов ва дигарон хастанд.
== Мардум ==
| 