Фарғона: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
Шухрат Саъдиев (баҳс | ҳисса) No edit summary |
х ислоҳи вожаҳо using AWB |
||
Сатри 3:
== Этимология ==
Шаҳр соли 1876 бо номи ''Марғелони Нав'', дар масофаи 12 км аз шаҳри Марғилон, ки аз асри X маълум аст, таъсис ёфтааст. Номи ин макон бар асоси вожаи "марғ" -и тоҷикӣ - "марғзор, чаман" ба вуҷуд омадааст
== Ҷуғрофия ==
Қисми шимолии вилояти Фарғонаро даштҳои Қарақалпоқ ва Язёвон ишғол намуда, аз ҷануб онро қаторкӯҳи Олой иҳота кардааст. Вилояти Фарғона дар минтақаи сейсмикии баланд ҷойгир аст. Иқлими мӯътадили континенталӣ, зимистон мулоим ва баъзан хеле сард аст. Ҳарорати миёнаи моҳҳои январ - 3,2 С, июл + 28 С мебошад. Ҳарорати пасттарин - 27,9 С буд. Ҳарорати максималӣ + 42 С мебошад. Шамоли қавӣ дар ғарби водӣ ба иқлим таъсири манфӣ мерасонад. Дар фасли тобистон, дар ҷанубу шарқӣ води гармсел мевазад. Боришоти солона аз 100 мм дар ғарб (атрофи Қӯқанд) то 170 мм дар шарқ ва дар нишебиҳои кӯҳ то 270 мм, асосан дар фасли баҳор аст. Мавсими нашъунамо 210-240 рӯзро ташкил медиҳад. Сирдарё аз марзи шимолу ғарбии водӣ мегузарад. Исфара, Соҳ, Шоҳимардон, Исфайрамсой аз қаторкӯҳи Олой сарчашма мегиранд. Асосан хокҳои хокистарранг ва хокҳои марғзор-ботлоқ, марғзорҳои регдор дар қисмати шимолии водӣ ҳастанд. Дар заминҳои шӯроби Фарғонаи Марказӣ намакҳои гуногун мерӯянд. Дар воҳаҳо сафедор, тут, алмус ва дар водиҳои дарёҳо бешаҳои бешазори сӯзанбарг ва санавбар мавҷуданд. Гургҳо, рӯбоҳон, гургонҳо, харгӯшҳо ва диг. намудҳои ҳайвонот дар бешаҳои туғайи Сирдарё зиндагӣ мекунанд. Дар обанборҳо чунин моҳӣ, аз қабили маринка, барбел, карп, амазонка, карп пайдо шудаанд.
Сатри 11:
== Таърих ==
Вилояти Фарғона яке аз марказҳои фарҳанги қадимаи Ӯзбекистон мебошад. Аксҳои манзилҳои асри санг ва сангҳои дар ин минтақа ёфтшуда нишон медиҳанд, ки олоти сангро аз замонҳои қадим мардуми водӣ истифода мебурданд. Кофтуковҳои Канали калони Фарғона дар омӯзиши мавзеъҳои бостонии минтақа нақши муҳим доштанд. Ҳангоми кандани канал ёдгориҳои асри биринҷӣ, даврони ғуломӣ ва заминдорӣ кашф ва таҳқиқ карда шуданд. Бозёфтҳои асри V пеш аз милод ва асрҳои аввали миёна дар шаҳри Кува хуб омӯхта шудаанд. Сарчашмаҳои таърихии асрҳои X-XI гуфтаанд, ки ин шаҳр аз ҷиҳати ободӣ ва андозаи худ бузургтарин шаҳр дар водӣ пас аз Ахсикат буд. Маводи бостоншиносӣ тасдиқ мекунад, ки шаҳри Марғилон дар асри X деҳаи калон буд ва дар асрҳои XI-XII намуди деҳа пайдо кард.
Ёдгорихое, ки дар
Олимон қайд мекунанд, ки калимаи "Фарғона" дар асрҳои аввали миёна бо хати суғдӣ дар шаклҳои ''"Паргана", "Прагана"'' ва дар ҳинду-санскрит ''"минтақаи хурд"'' навишта шуда буд; дар забони форсӣ маънои ''"водии байни кӯҳҳо", "водии пӯшида"'' -ро дорад. Дар асри II пеш аз милод он ''"Дован"'' ном дошт, дар асрҳои аввали асрҳои миёна - ''"Бохан", "Боханна"'' буд.
Таърихи Фарғона аз ҳазораи III-II пеш аз милод сар мешавад. Аз замонҳои қадим сокинони ин сарзамин бо дигар халқҳои Шарқи Дур, Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ робитаи наздики фарҳангӣ доштанд. Намунаҳои он, ёдоварӣ аз "Маданияти Андроновӣ" (ҳазорсолаи III-II пеш аз милод) мебошанд, ки дар ин минтақа хеле маъмул аст ё тӯмори "Мори дусара", ки дар минтақаи Соҳ ёфт шудааст. Яроқи ҷангӣ, силоҳи корӣ, ашёи рӯзгор ва ашёи дигари ин давраҳо аз ашёе, ки дар қисматҳои дигари Осиёи Миёна мавҷуданд, фарқ мекунанд. Бо кушода шудани [[Роҳи Абрешим
Дар асрҳои аввали асрҳои миёна Фарғона ба яке аз пулҳои пайвасткунандаи байни [[Осиёи Марказӣ]] ва [[Чин]] мубаддал гашт ва муҳити иҷтимоию сиёсии ин ҷо низ зери таъсири ин ду минтақа аксар вақт тағир меёфт. Дар замони [[Темуриён]] ҳунарҳои мардумӣ ба мисли дигар соҳаҳо боз ҳам рушд ёфтанд. Масалан, [[Марғилон]] ба истеҳсоли [[абрешим]] ва маҳсулоти абрешимӣ, [[Риштон]] ба сафолсозӣ ихтисос ёфтааст. Дар ибтидои асри XVIII намояндагони сулолаи Мин деҳаҳоро дар атрофи шаҳри Қӯқанд муттаҳид карда, як хонигарии нав бунёд карданд. Дере нагузашта, хонии Қӯқанд ба яке аз калонтарин, пурқудраттарин ва босуръат рушдёбанда дар [[Осиёи Марказӣ]] табдил ёфт.
Сатри 23:
18 июни 1887 лоиҳаи сохтори шаҳр тасдиқ карда шуд. Асосгузор, бинокори аввал - губернатори 2-юми ҳарбӣ Александр Константинович Абрамов буд. Масоҳате, ки сохтмони шаҳр ба нақша гирифта буд, аз Марғилони қадим 10-12 км, дар минтақае, ки деҳаҳои Ярмазар, Сум ва Чиримғон ҷойгир буданд, дар назар дошт. Навъи шаҳр — маркази ҳарбӣ-маъмурӣ буд. Тарҳбандӣ барои чунин шаҳрҳо: қалъа, эспланад ва кӯчаҳои мутамарказонидашуда мебошад. Дар марҳилаи аввал намуди шаҳрро биноҳои дар он замон бунёдшуда зеб медоданд: маҷлиси афсарон (1878-1879), маъмурияти вилоят, ситоди нерӯҳо, шӯъбаи полис, хазинадорӣ, пост дафтар (1878-1880), қароргоҳи губернатор (1879-1891), боғи шаҳр (боғ) (1886-1887), мактаби Мариинский (1890), гимназияи занон, дорухона (1894), истгоҳи роҳи оҳан (1898) ), Калисои калисои Александр Невский (1899), гимназияи мардон, грензавод (1903), театри электротехникии Аполлон (баъдтар - кинотеатри "Нави эра") (1908), беморхона, зиндон, бозор ва бисёр мағозаҳои хусусӣ. Пеш аз инқилоб, дар шаҳр ягон шабакаи об ё канализатсия мавҷуд набуд, гарчанде ки он вақт он аллакай тақрибан 40 сол мавҷуд буд. Қарор дар бораи мумфарш кардани кӯчаҳо ва бозорҳои асосии Фарғона танҳо дар соли 1909 қабул шуда буд ва пеш аз он ҳеҷ роҳҳои мумфарш набуданд. Моҳи декабри соли 1907, дар 25-умин солгарди вафоти М. Д. Скобелев, ба шарафи ӯ шаҳр номи нав гирифт - ''Скобелев''. Сутуни зафаровари мармар насб карда шуд, ки онро бо нимпайкараи биринҷии Скобелев (ҳайкалтарош Л. Обера.) сохтааст.
Ба шаҳр вазифаи муҳим - иҷрои нақши нуқтаи ҳарбӣ-стратегӣ ва маъмурӣ барои назорати боэътимод аз болои қаламрави собиқ хонии Қӯқанд гузошта шуда буд. Дар ин ҷо сохтмони вилояти навтаъсис оғоз ёфт. 2 марти соли 1876 губернатори ҳарбии вилоят генерал-майор М. Д. Скобелев
== Давраи Шӯравӣ ==
Шаҳр то 1 ноябри соли 1924 номи губернатори 1-и вилояти Фарғонаро дошт, ва сипас ба шаҳри Фарғона иваз гардид. Фарғона оҳиста калон мешуд, пеш аз ҳама, шаҳри низомиён ва амалдорон буд. Ба рушди он сабаб дар он буд, ки он аз роҳи оҳани асосӣ дур буд. Афзоиши назарраси шаҳр танҳо дар асри XX ва алахусус пас аз Ҷанги Бузурги Ватанӣ оғоз ёфт. 1 майи соли 1930 Институти омӯзгории Фарғона таъсис ёфт. Дар давраи сотсиалистӣ дар Фарғона шумораи зиёди заводҳо ва корхонаҳои саноатӣ сохта шуданд.
=== Дар замони муосир ===
Фарғона солҳои гуногуни пурталотуми ҳукмронии диктаториро паси сар карда, ниҳоят эҳёи ҳақиқии худро дар давраи
Ҳоло Фарғона дигар маркази калони саноатӣ нест, ки дар охири солҳои 80-уми асри ХХ буд. Дар тӯли 20-25 соли охир дар шаҳр танҳо якчанд бинои муосир - меҳмонхона, майдони теннис, бозори шаҳр азнавсозӣ ва майдони боғ бунёд карда шуданд. Шумораи марказҳои фарҳангӣ-фароғатӣ низ хеле коҳиш ёфтааст. Аз зиёда аз 15 кинотеатру клубҳои солҳои 1980 амалкунанда танҳо 1-тоаш кор мекунад. Китобхонаҳо аз нав сохта шуданд, аксари мактабҳои варзишии бачагона ва клубҳои варзишӣ баста шуданд.
Аз солҳои аввали
Фармони Президенти аввалини [[Ҷумҳурии Ӯзбекистон]] аз 1 июли соли 2010 "Дар бораи ташаккули Нақшаи генералии шаҳри Фарғона то соли 2020" тамоми сокинони Фарғонаро ба ҳаяҷон овард. Биноҳои бошукӯҳ, иншооти тиҷорат ва хизматрасонӣ, 5 боғу гулгаштҳо, 8 фаввора, пулҳо ва роҳҳои истифодаи оммавӣ, ки дар омезиши санъати миллӣ ва муосир сохта шудаанд, ба анҷом расиданд. Қасри санъат барои 1000 ҷой ва амфитеатр, ҳавзҳои варзиши обии дарун ва берунӣ, стадиони 20000 нафарӣ ва бисёр биноҳои дигар шукӯҳи шаҳрро афзун мекунанд.
Сатри 35:
То 1 январи соли 2014 шумораи аҳолии шаҳр 340,600 нафар буд , ки он 3-юмин шаҳри калонтарин дар водии Фарғона буд.
Бори аввал пас аз таъсисёбии он дар шаҳр аз русҳо иборат буд. Дар соли 1911, аҳолии он 11892 нафар буд. Аз ҷумла 7.534 русҳо (63%), 2.590 сартҳо (22%)
Аз соли 2013, Фарғона амалан якқавм аст - аз 350,600 сокинони шаҳр 316 268 нафар ӯзбекҳо мебошанд (90,0%). Дар Фарғона ба ҷуз ӯзбекҳо, 12.084 русҳо (3,4%), 3 114 тоҷикҳо (1,1%), 2 028 кореягиҳо (0,7%), 626 тоторҳо (0,2%) низ зиндагӣ мекунанд. Инчунин озарбойҷониҳо, арманиҳо, яҳудиён, олмониҳо ва намояндагони миллатҳои дигар ҳастанд. Аксарияти кулли аҳолӣ эътиқоди исломии [[Суннӣ|сунниро]] эътироф мекунанд. Инчунин шиаҳо, масеҳиёни православӣ, протестантҳо ва яҳудиён зиндагӣ мекунанд
== Иқтисод ==
Сатри 62:
* Осорхонаи кишваршиносии вилояти Фарғона,
* Қалъаи
* Театри вилоятии Фарғона (собиқ хонаи губернатор),
* Хонаи афсарон (собиқ бинои Маҷлиси ҳарбӣ),
Сатри 76:
Фергана 2013.jpg|Дарёи Сой.
</gallery>
== Истинодҳо ==
Line 86 ⟶ 85:
{{ПБ}}
{{Шаҳрҳои бузурги Ӯзбекистон}}
[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Ӯзбекистон]]
|