Низории Қуҳистонӣ: Тафовут байни таҳрирҳо

Низори бештар мустақилона таҳсили илм кардааст. Дар асрҳои ӯ номи шоирон ва файласуфон: Фирдавсӣ, Низоми, Хайём, Сӯзани, Саноӣ, Аттор ва дигарон бисёр во мехӯрад. Дар фалсафа ба Форобӣ, Ибни Сино ва Хоҷа Насриддини Тӯсӣ пайрави кардааст. Вай аз ҷавони ба хизматихидмати идораи маъмурии ҳокими муғул Туғохон, ки дар кӯҳистон фармонравои дошт, дохил шуда, бо роҳи хизматихидмати расми борҳо ба кишвари Рай, Кӯҳистон ва Сиистон сафар кардааст. Ҳангоми сафарҳояш шаҳру деҳи ҳароб ва мардуми мазлуми парокандаву гурезаи онҳоро дида, ба ҳокимони золими муғул нафрин хондааст:

Вай аз соли 1280 сар карда, то августи соли 1281 ба [[Озарбойҷон]], [[Арманистон]] ва [[Гурҷистон]] сафар кардааст. Сафарҳо донишу ҷаҳонбинии ӯро вусъат доданд ва дар «Сафарномаи»-и манзуми ӯ акс ёфтаанд. Баъди бозгашт аз сафар чанде дар хизматихидмати дарбор будааст. Вале хасудон, рақибу айбҷуёни нотавонбин ӯро ба хиёнати дарборӣ айбдор кардаанд. Баҳонаи туҳмат он буд, ки дар ғазалҳояш ғояи исмолиҳоро тараннум кардааст:

Низори баъд хизматихидмати дарборро тарк карда, гушанишиниро ихтиёр мекунад: