Артишсолор: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
х ислоҳи шаблон using AWB
ислоҳ, навсозӣ, вироишоти сабкӣ
Сатри 1:
{{Дараҷаи низомӣ
| тасвир1 = TajikistanRussia-Army-OF-9-par2013.pngsvg
| image_size = 100px
| зернавис1 = ''<small>Сардӯшии артишсолор дар [[Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон|Нерӯҳои мусаллаҳиНерӯи Тоҷикистонзаминӣ]]''</small>
| image2тасвир2 = Russia-Airforce-OF-9-2013.svg
| зернавис2 = <small>Сардӯшии [[Нерӯи ҳавоӣ]]</small>
| caption2 =
| ном = '''Артишсолор'''
| кишвар = {{парчамбандӣ|Tajikistan}}
| нерӯ = [[Артиш]]
Сатри 15:
| бекоршуда =
| дараҷаи болотар =
| дараҷаи поинтар = [[Сипаҳсолор]]
| ҳамто = {{bulleted list|[[Дарёсолор]]|{{nowrap|{{lang-fa|'''ارتشبد‎'''}}}}|{{lang-ru|''Генерал армии''}}|{{lang-en|''General''}}|{{lang-de|General}}|{{lang-fr|Général d'armée}}|{{lang-tr|''Orgeneral''}}|{{lang-ps|'''ستر جنرال'''}}|{{lang-ar|'''فريق أول'''}}}}
[[Сипаҳсолор]]
| ҳамто = {{bulleted list|{{nowrap|{{lang-fa|'''ارتشبد‎'''}}}}|{{lang-ru|''Генерал армии''}}|{{lang-en|''General''}}|{{lang-de|General}}|{{lang-fr|Général d'armée}}|{{lang-tr|''Orgeneral''}}|{{lang-ps|'''ستر جنرال'''}}|{{lang-ar|'''فريق أول'''}}}}
}}
'''Артишсолор''' ({{lang-fa|'''ارتش‌سالار'''}}) — яке аз болотарин [[дараҷаи низомӣ|дараҷаҳои низомӣ]] дар [[нерӯҳои мусаллаҳ]] аст, ''генерали артиш''<ref>[http://majmilli.tj/қонуни-ҷумҳурии-тоҷикистон-дар-бораи-35/ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хидмати ҳарбӣ»]</ref>.
Line 27 ⟶ 26:
|+ '''[[Дараҷаи низомӣ|Пайдарпаии дараҷаҳои низомӣ]]'''
|-
|width="30%" align="center" style="background:#cfcfcf;" | <small>Дараҷаи поинтар:</small><br>[[Сипаҳсолор]]
|width="35%" align="center" style="background:#bfbfbf;"| <br>[[File:Roundel_of_Tajikistan.svg|50px]]<br>'''''Артишсолор'''''
|width="30%" align="center" style="background:#afafaf;" | <small>Дараҷаи болотар:</small><br> — <br><small></small>
|}
 
== Вожашиносӣ ==
«''Артишсолор''» аз ду [[вожа]] сохта шудааст: ''[[артиш]]'' ({{lang-fa|'''ارتش'''}} > {{lang-pal|''artēštār''}} «''сарбоз'', ''лашкарӣ'', ''ҷанговар'', ''сипоҳӣ''» > {{lang-ae|''raθaē-štar-''}} «''гардунасавор'', ''разманда''»)<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1383. ISBN 978-600-6143-55-2. ҷ. 1, с. 162.</ref> + ''[[солор]]'' ({{lang-fa|'''سالار'''}} > {{lang-pal|''sālār''}} > {{lang-xpr|''sarδār''}} > эронии бостон: ''*sara-dāra-'')<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-57-6. ҷ. 3, с. 1648.</ref>. Мақулаи дастурии ин вожа [[исм]] ва сохтвожаи он ба сурати [исм (''[[артиш]]'') + [[исм]] (''[[солор]]'')] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст. «''Солор''» гунае дигар аз «''сардор''» аст, ки аз куҳантарин замонҳо ба маънои «''раҳбар, пешво, фармондеҳ; генерал''» дар номгузории симату дараҷаҳои низомӣ ба кор меравад.
 
Мақулаи дастурии ин вожа [[исм]] ва сохтвожаи он ба сурати [исм (''[[артиш]]'') + [[исм]] (''[[солор]]'')] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст. «''Солор''» гунае дигар аз «''[[сардор]]''» аст, ки аз куҳантарин замонҳо ба маънои «''раҳбар, пешво, фармондеҳ; генерал''» дар номгузории симату дараҷаҳои низомӣ ба кор меравад.
Вожаи «''артиш''» дар забонҳои порсии бостон ва миёна вуҷуд надошта ва бо равиши «''пасинсозӣ''» ({{lang-en|back-formation}}) аз «''артишдор''» ({{lang-pal|''artēštār''}}) сохта шуда, ки аз вожаи авестоии «''raθaē-štar-''» (‘''гардунасавор''’, ‘''разманда''’; аз «''raθa''-» – ‘''гардуна''’ + «''štar''-» – ‘''истода''’ дар эронии бостон) гирифта шудааст. ''Фарҳангистони забони Эрон'' ин вожаро сохташуда аз «''артиш''» + «-''дор''» ба маънии «''дорандаи артиш'', ''[[Сипаҳсолор|сипаҳбад]]''» пиндошта ва «''артиш''»-ро аз он ҷудо кардаву онро ба маънии «''[[сипоҳ]]'', ''[[лашкар]]''» хусусан ва «''[[Нерӯҳои мусаллаҳ|маҷмуъи сипоҳиён ва нерӯҳои мусаллаҳи кишваре]]''» умуман ба кор гирифтаанд<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-55-2. ҷ. 1, с. 162.</ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/artestar-learned-calque ''W. Sundermann''. ARTĒŠTĀR, Encyclopædia Iranica. Vol. II, Fasc. 6, pp. 661-662]</ref>.
 
Вожаи «''артиш''» дар забонҳои порсии бостон ва миёна вуҷуд надошта ва бо равиши «''пасинсозӣ''» ({{lang-en|back-formation}}) аз «''артишдор''» ({{lang-pal|''artēštār''}}) сохта шуда, ки аз вожаи авестоии «''raθaē-štar-''» (‘''гардунасавор''’, ‘''разманда''’; аз «''raθa''-» – ‘''[[гардуна]]''’ + «''štar''-» – ‘''истода''’ дар эронии бостон) гирифта шудааст. [[Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ|''Фарҳангистони забони Эрон'']] ин вожаро сохташуда аз «''артиш''» + «-''дор''» ба маънии «''дорандаи артиш'', ''[[Сипаҳсолор|сипаҳбад]]''» пиндошта ва «''артиш''»-ро аз он ҷудо кардаву онро ба маънии «''[[сипоҳ]]'', ''[[лашкар]]''» хусусан ва «''[[Нерӯҳои мусаллаҳ|маҷмуъи сипоҳиён ва нерӯҳои мусаллаҳи кишваре]]''» умуман ба кор гирифтаанд<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-55-2. ҷ. 1, с. 162.</ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/artestar-learned-calque ''W. Sundermann''. ARTĒŠTĀR, Encyclopædia Iranica. Vol. II, Fasc. 6, pp. 661-662]</ref>.
''Фарҳангистони Эрон'' бо пешниҳоди ''Анҷумани вожасозии артиш'' дар соли 1935 «''артиш''»-ро ҷойгузини истилоҳоти туркӣ-муғулии «''қӯшун''» ({{lang-fa|'''قشون'''}}) кард<ref>[http://ganjineh.nlai.ir/article_1831.html ''Рустоӣ, Муҳсин''. Вожагони низомии мусаввиби Фарҳангистони Эрон (1314 — 1320 ҳ.ш.) // Фаслномаи «''Ганҷинаи аснод''». Зимистони 1373, №16. — с. 38]</ref>. Ин истилоҳ ҳамакнун дар Тоҷикистон низ расман ба кор меравад<ref>[https://archive.org/details/farhangitafsirii01naza/page/80 ''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 80.]</ref>.
 
[[Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ|''Фарҳангистони Эрон'']] бо пешниҳоди ''Анҷумани вожасозии артиш'' дар соли 1935 «''артиш''»-ро ҷойгузини истилоҳоти туркӣ-муғулии «''қӯшун''» ({{lang-fa|'''قشون'''}}) кард<ref>[http://ganjineh.nlai.ir/article_1831.html ''Рустоӣ, Муҳсин''. Вожагони низомии мусаввиби Фарҳангистони Эрон (1314 — 1320 ҳ.ш.) // Фаслномаи «''Ганҷинаи аснод''». Зимистони 1373, №16. — с. 38]</ref>. Ин истилоҳ ҳамакнун дар Тоҷикистон низ расман ба кор меравад<ref>[https://archive.org/details/farhangitafsirii01naza/page/80 ''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 80.]</ref>.
 
Бо таваҷуҳ ба ин додаҳо, истилоҳи «''артишсолор''», ки кӯтоҳшуда аз «''артишдорон солор''» аст, барои ҷойгузин кардани дараҷаи низомии «''генерали артиш''» ба [[Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] пешниҳод шудааст<ref>[http://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20181110/umed-dzhaihani-v-natsionalnoi-armii-i-terminologiya-dolzhna-bit-maksimalno-natsionalnoi ''Умед Джайхани'': В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной]</ref>.
Line 43 ⟶ 44:
== Пешина ==
 
«''Артишдорон солор''» ({{lang-pal|'''''artēštārān-sālār'''''}}) баландпоятарин мақоми низомӣ пас аз [[шоҳаншоҳ]] дар замони [[Давлати Сосониён|Сосониён]] буд<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/artestaran-salar-chief-of-the-warriors-a-high-ranking-title-in-sasanian-times-see-artestar- ''W. Sundermann''. ARTĒŠTĀRĀN SĀLĀR, Encyclopædia Iranica. Vol. II, Fasc. 6, p. 662]</ref><ref>''Дьяконов М. М.'' Очерк истории древнего Ирана. М., 1961. С. 291</ref>. Дар «''[[Авесто|Замёд яшт]]''» («''[[Яштҳо]]''», 2/331) мардум бино бар пешае, ки доштанд, ба се гурӯҳ тақсим мешуданд: ''руҳониён'' ё ''осрӯнон'' ({{lang-ae|''āθravan''-, ''aθaurvan''-}}); ''низомиён'' ё ''артишторон'' ({{lang-ae|''raθaē-štar-''}}) ва ''кишоварзон'' ё ''востриюшон'' ({{lang-ae|''vāstrya.fšuyant-''}})<ref>''Баҳор, Меҳрдод''. Пажӯҳише дар асотири Эрон (пораи нахуст ва дуюм). Виростор: Катоюн Маздопур, чопи дувум пойизи 1376, Интишороти «Огоҳ», саҳ. 74, ёддошти 2. ISBN 964-416-045-2</ref>. Оғози ин тақсимбандӣ, ки дар замони Сосониён бо пайдоиши гурӯҳ чаҳорум – ''пешаварон'' ё ''ҳутухшон'' ({{lang-pal|''hutoxšān''}}) – ба авҷи марзбандии дақиқи худ мерасад, дониста нест, вале дар «''Корномаи [[Ардашери Бобакон]]''» ба унвони «''Артишторон солор''» ишора шудааст.
 
Ба гузориши [[Муҳаммад ибни Ҷарири Табарӣ]], мақоми ''Артишторон солор'' болотар аз [[Сипаҳсолор|«''сипоҳбед''»]] ({{lang-pal|''spāhbēd''}}) ва тақрибан ҳампоя бо «''аргбед''» ({{lang-pal|''argbēd''}}) будааст. Аз қаринаҳо чунин бар меояд, ки «''Артишторон солор''» унвони дигаре барои «''Эрон сипоҳбед''» ({{lang-pal|''Ērān spāhbēd''}}) аст, ки то замони подшоҳии Хусрав [[Анӯшервон]] болотарин мақоми низомӣ дар шоҳаншоҳии Сосониён буд<ref>[http://www.webcitation.org/6BcugL8gH Artēštārān-sālār // ''Донишномаи Эрон'', ҷ. 2, 2503]</ref>.