|
| тасвир2 = Russia-Airforce-OF-3-2010.svg
| зернавис2 = <small>Сардӯшии [[Нерӯи ҳавоӣ]]</small>
| ном = '''Саргурд'''
| кишвар = {{парчамбандӣ|Tajikistan}}
| нерӯ = [[Артиш]]
| дараҷаи болотар = [[Сарҳангёр]]
| дараҷаи поинтар = [[Сарвашт]]
| ҳамто = {{bulleted list|[[Новдор]]|{{nowrap|{{парчамбандӣ|Iran}} '''سرگرد'''}}|{{парчамбандӣ|Russia}} ''Майор''|{{парчамбандӣ|USA}} ''Major'' |[[File:NATO flag.svg|24px]] [[НАТО|NATO]] OF-3}}|
}}
'''Саргурд''' ({{lang-fa|'''سرگرد'''}}) — [[дараҷаи низомӣ|дараҷае]] [[Сардор|сардорӣ]] дар [[Нерӯи заминӣ|нерӯҳои мусаллаҳзаминӣ]] ва ниҳодҳои[[Нерӯи низомӣҳавоӣ|ҳавоӣ]], интизомӣ[[Вазорати дифоъ|ниҳодҳои низомӣ]] ва амниятӣ, ки ҷойгоҳе болотар аз [[сарвашт]] ва поинтар аз ''[[сарҳангёр]]'' дорад ва болотарбаробар азбо ''[[сарваштновдор]] дар [[нерӯи дарёӣ]]'' аст; ''майор''<ref>[http://majmilli.tj/қонуни-ҷумҳурии-тоҷикистон-дар-бораи-35/ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хидмати ҳарбӣ»]</ref>.
{| class="wikipedia sortable" border="1"
|}
''Саргурд'' дар нерӯҳои мусаллаҳ маъмулан симатимақоми фармондеҳиисозмонии ''фармондеҳи'' ''[[гурдон]]'''ро дорад, ки [[Ягон|ягони тактикиест]], ки аз як ситоди фармондеҳӣ ва ду ё чанд [[вашт]] ва ягонҳои хурдтар ташкил мешавад ва бахше аз [[ҳанг]] ё [[гунд]] ва ё ягоне ҷудогона аст<ref>{{Cite web |url=http://www.mtrd.ir/sites/default/files/journals-files/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%20%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%20%D8%AA%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD%20%D8%B4%D8%AF%D9%87.pdf |title=''Фарҳанги ҳазорвожаи низомӣ''. — Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Дафтари вожагузинии низомии Ситоди кулли Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон, 1392. — с. 160 |accessdate=2021-08-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222163608/http://www.mtrd.ir/sites/default/files/journals-files/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%20%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%20%D8%AA%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD%20%D8%B4%D8%AF%D9%87.pdf |archivedate=2018-12-22 }}</ref>; баталион<ref>{{книга|автор=Коллектив авторов|часть=Том 1, статья «Батальон»|заглавие=Военная энциклопедия|ответственный=Под ред. [[Грачёв, Павел Сергеевич|П. В. Грачёв]]|место= М.|издательство=[[Воениздат]]|год=1997|страницы=383—384|страниц=639|тираж=10 000|isbn=5-203-01655-0}}</ref><ref>{{ЭМТ|Баталион|муаллиф=|2}}</ref>.
== Вожашиносӣ ==
«''Саргурд''» ({{lang-fa|«'''سرگرد'''»}}) вожаест куҳан ва аз дер боз ба маънои «''фармондеҳи [[Гурдон|дастае аз лашкар]]''» ба кор меравад<ref>{{Cite web |url=https://www.afghandata.org:8080/xmlui/handle/azu/13702 |title=''Билгиромӣ, Ғуломалихон Озод''. Хизонаи омира. — Ҳинд (Конпур), 1871; 1900 |accessdate=2019-01-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200928184200/http://afghandata.org:8080/xmlui/handle/azu/13702 |archivedate=2020-09-28}}</ref><ref name="Фарҳанг">''Фарҳанги забони тоҷикӣ''. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969.</ref><ref name="Фарҳанги тафсирӣ">''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. — Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. — 950 саҳ. — ISBN 978-99947-715-5-4.</ref>. Ин истилоҳ аз ду вожа сохта шудааст: ''сар'' + ''гурд'' (аз {{lang-fa|«'''گرد'''»}} «''паҳлавон'', ''далер''; ''ҷанговар''»<ref name="Фарҳанг" /><ref name="Фарҳанги тафсирӣ" /> > {{lang-pal|''gurd''}}<ref>{{Cite web |url=http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf |title=''MacKenzie, D. N.'', A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 38 |accessdate=2019-01-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121203034323/http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf |archivedate=2012-12-03 }}</ref> > [[Забони эронии бостон|эронии бостон]]: ''vr̥ta-'' аз √*''vr̥t-'' : *''vart-'' ‘''муҳофизат кардан; поидан; муқовимат кардан''’<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-57-6. ҷ. 4, с. 2361.</ref>). Мақулаи дастурии ин вожа исм ва сохтвожаи он ба сурати [исм (''сар'') + сифат (''гурд'')] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст.
«''Саргурд''» ҳамчунинҳамчун таркибе кӯтоҳшуда аз «''сардори [[гурдон]]''» астгирифта шудааст: ''[[сардор]]'' > ''сар'' + ''гурд'' < ''[[гурдон]]'', ки ба маънии «''сипоҳиён'', ''лашкариён'', ''ҷанговарон''» дар «[[Шоҳнома]]» бисёр ба кор рафтааст. Чунончи, [[Фирдавсӣ]] гуфта:
<poem>''Бирав бо [[сипоҳ]]е ба кирдори кӯҳ,''
''Гузин кун зи гурдони [[лашкар]] [[гурӯҳ]]''<ref>[https://archive.org/stream/ShahnamaJildEPanjumTajikFarsi/Shahnama%20Jild%20e%20Panjum%20%28Tajik%20Farsi%29_djvu.txt ''Абулқосим Фирдавсӣ''. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 15]</ref>.</poem>
Истилоҳоти «''саргурд''» ва «''гурдон''»-ро соли 1935 ''Фарҳангистони забони Эрон'' бо пешниҳоди ''Анҷумани вожагузинии артиш'' ҷойгузини дараҷаи низомии «''майор''» (аз {{lang-fr|major}} > {{lang-la|maior}} «''меҳтар'', ''[[сардор]]''») ва вомвожаи «''баталион''» (аз {{lang-fr|bataillon}} > {{lang-it|Battaglione}} «''даста''» > {{lang-it|Battaglia }} «''гурӯҳ''») кард<ref>[http://ganjineh.nlai.ir/article_1831.html ''Рустоӣ, Муҳсин''. Вожагони низомии мусаввиби Фарҳангистони Эрон (1314—1320 ҳ.ш.) // Ганҷинаи аснод. — саҳ. 38]</ref>.
! [[Дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон|Фармондеҳ]]
|-
| [[Рада|'''''radag''''']]
| 10 сарбоз
| [[РадабонРазмовар|'''''*radagbān''''']]
|-
| [[Таҳм|'''''tahm''''']]
| 100 сарбоз
| [[ТаҳмбонТаҳмдор|'''''tahmdār''''']]
|-
| [[Вашт|'''''wašt''''']]
| 500 сарбоз
| [[Сарвашт|'''''wašt-sālār''''']]
|-
| [[Ҳанг|'''''drafš''''']]
| 1 000 сарбоз
| [[Сарҳанг|'''''drafš-sālār''''']]
|-
|[[Гунд|'''''gund''''']]
| 5 000 сарбоз
|[[Гундсолор|'''''gund-sālār''''']]
|-
| [[Сипоҳ|'''''spāh''''']]
| 10 000 сарбоз
| [[Сипаҳсолор|'''''spāhbed''''']]
|-
| [[Артиш|'''''artēštārān''''']]
|
| [[Артишсолор|'''''artēštārān-sālār''''']]
|}
[[Ягон|Ягони размии]] баробар бо ''гурдон'' нахустин бор дар сипоҳи Сосониён (224 — 651 милодӣ) ташкил шудааст. Дар замони Сосониён ''[[сипоҳ]]'' ( «{{lang-pal|''spāh''}} ») аз чанд «''[[гунд]]'' » ({{lang-pal| «''gund'' »}} )<ref name="Tafazzoli">[https://ia800301.us.archive.org/23/items/AsanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans/Tafazzoli2000SasanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans.pdf ''Tafazzoli A.'' Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000.] )</ref> ташкил мешуда, ки 5 000 сарбозро дар бар мегирифта ва фармондеҳашро «''[[гундсолор]]'' » ({{lang-pal| «''gund-sālār'' »}}) мехонданд<ref name="Synopsis">[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13]</ref>. Ҳар ''гунде'' аз чанд [[ҳанг| «''дирафш'' »]] ({{lang-pal| «''drafš'' »}}) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбоз дошт. Ҳар ''дирафше'' аз ду «''[[вашт]]'' » ({{lang-pal| «''wašt'' »}}) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 500 сарбоз дошт ва камобеш баробар бо [[гурдон]] дар артишҳои кунунӣ буд. Ҳар ''ваште'' аз чанд «''[[таҳм]]'' » ({{lang-pal| «''tahm'' »}})<ref>[http://www.rahamasha.net/uploads/2/3/2/8/2328777/the_dates_in_the_pahlavg_and_prsg.pdf ''Asha R.'' The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)]</ref> созмон меёфт, ки ҳар кадоме 100 сарбоз доштанд. Ҳар ''таҳме'' аз чанд «''[[рада]]'' » ({{lang-pal| «''radag'' »}})<ref>[https://cyberleninka.ru/article/n/voennaya-razvedka-v-sasanidskom-irane-organizatsiya-deyatelnosti-i-istochniki-informatsii ''Дмитриев В.А.'' Военная разведка в сасанидском Иране: организация деятельности и источники информации // Вестник Нижегородского университета им. Н.И. Лобачевского. 2016. № 1. С. 9–22. Прим. 12 на стр. 18]<blockquote>... Впрочем, из среднеперсидских эпиграфических источников середины III в. н.э. (граффити в Дура-Европосе, датируемые 253 г.) известно о существовании армейских писцов (видимо, более низкого ранга, нежели ''dabīr-i sipāh''), называвших себя ''dibīr-ī tahm'' и ''dibīr-ī radag'' [24, c. 244; 25].</blockquote></ref> ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 10 сарбозро дар бар мегирифт. Фармондеҳи ''дирафш '' [[сарҳанг| «''дирафшсолор'' »]] ({{lang-pal| «''drafš-sālār'' »}})<ref name="Synopsis" />, фармондеҳи ''вашт'' [[сарвашт| «''ваштсолор'' »]] ({{lang-pal| «''wašt-sālār'' »}})<ref name="Synopsis" />, сардори ''таҳм'' «''[[таҳмдор]]'' » ({{lang-pal| «''tahmdār'' »}})<ref>[https://www.academia.edu/1264468/К_вопросу_о_парфянском_наследии_в_сасанидском_Иране_военное_дело_On_the_Parthian_Legacy_in_Sasanian_Iran_the_Case_of_Warfare_ ''Никоноров В. П.'' К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 145. сн. 18]<blockquote>В документе Nov 280 из архива Старой Нисы фигурируют два лица, носящие звание ''tgmdr'' («начальник тагмы»), состоящее из двух частей – греч. «''τάγμα''» («''легион''») и парф. ''dār'' («начальствующий»). Предполагается, что это звание – калька с римского военного термина в греческой передаче «τάγματάρχος» ‘начальник легиона’, появившееся в парфянском военном лексиконе как раз в связи с депортацией воинов Красса в восточные районы Парфии, где они были организованы в отряды под началом парфянских тагмадаров и, в том числе, трудились на сельскохозяйственных работах [Дьяконов, Ливщиц 1966: 148 – 152]. Кстати, слово «тагма» в пехлевийской форме ''tḥmy'' как обозначение воинского подразделения зафиксировано в надписи, оставленной сасанидскими солдатами в синагоге Дура-Европос [Луконин 1987: 266, примеч. 62].</blockquote></ref> ва сардори рада эҳтимолан «'' [[радабон ]]'' » ({{lang-pal| «''*radagbān'' »}}) номида мешуд.
Фармондеҳи сипоҳ [[сипаҳсолор|«''сипаҳбад''»]] ({{lang-pal|«''spāhbed''»}}) хонда мешуд<ref name="Daryaee">[https://ia802707.us.archive.org/2/items/SasanianPersia/tourajsasanianPersia.pdf ''Daryaee, Touraj''. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. — ISBN 978 1 85043 898 4]</ref>. СарфармондеҳиБаландпоятарин нерӯҳоимақоми мусаллаҳинизомӣ шоҳаншоҳиипас Сосонӣаз [[шоҳаншоҳ]] дар замони Сосониён [[Артишсолор|«''артишдоронсолорартишдорон-солор''»]] ({{lang-pal|«''artēštārān-sālār''»}}) номида мешуд<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/artestaran-salar-chief-of-the-warriors-a-high-ranking-title-in-sasanian-times-see-artestar- ''W. Sundermann''. ARTĒŠTĀRĀN SĀLĀR, Encyclopædia Iranica. Vol. II, Fasc. 6, p. 662]</ref><ref>''Дьяконов М. М.'' Очерк истории древнего Ирана. М., 1961. С. 291</ref>.
== Сардӯшии саргурд дар нерӯҳои мусаллаҳи бархе аз кишварҳо ==
| 