|
| тасвир2 = Russia-Airforce-OF-5-2010.svg
| зернавис2 = <small>Сардӯшии [[Нерӯи ҳавоӣ]]</small>
| ном = '''Сарҳанг'''
| кишвар = {{парчамбандӣ|Tajikistan}}
| нерӯ = [[Артиш]]
| дараҷаи болотар = [[Гундсолор]]
| дараҷаи поинтар = [[Сарҳангёр]]
| ҳамто = {{bulleted list|[[Новхудо]]|{{nowrap|{{парчамбандӣ|Iran}} '''سرهنگ'''}}|{{парчамбандӣ|Russia}} ''Полковник''|{{парчамбандӣ|USA}} ''Colonel'' |[[File:NATO flag.svg|24px]] [[НАТО|NATO]] OF-5}}|
}}
'''Сарҳанг''' ({{lang-fa|'''سرهنگ'''}}) — [[дараҷаи низомӣ|дараҷае]] [[Сардор|сардорӣ]] дар [[Нерӯи заминӣ|нерӯҳои мусаллаҳзаминӣ]] ва [[Нерӯи ҳавоӣ|ҳавоӣ]], [[Вазорати дифоъ|ниҳодҳои низомӣ]], [[Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон|интизомӣ]] ва амниятӣ, ки ҷойгоҳе болотар аз [[сарҳангёр]] ва поинтар аз ''[[гундсолор]]'' дорад ва болотарбаробар азбо ''[[сарҳангёрновхудо]] дар [[нерӯи дарёӣ]]'' аст; ''полковник''<ref>[http://majmilli.tj/қонуни-ҷумҳурии-тоҷикистон-дар-бораи-35/ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хидмати ҳарбӣ»]</ref>.
{| class="wikipedia sortable" border="1"
|}
''Сарҳанг'' дар нерӯҳои мусаллаҳ маъмулан симатимақоми фармондеҳиисозмонии ''фармондеҳи'' ''[[ҳанг]]''ро дорад, ки [[Ягон|ягоне размӣ]] ва идориву иқтисодиест, ки хурдтар аз [[гунд]] буда ва маъмулан аз ду – чаҳор [[гурдон]] ташкил мешавад<ref>{{Cite web |url=http://www.mtrd.ir/sites/default/files/journals-files/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%20%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%20%D8%AA%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD%20%D8%B4%D8%AF%D9%87.pdf |title=''Фарҳанги ҳазорвожаи низомӣ''. — Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Дафтари вожагузинии низомии Ситоди кулли Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон, 1392. – саҳ. 202 |accessdate=20212022-0801-1105 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222163608/http://www.mtrd.ir/sites/default/files/journals-files/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%20%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%20%D8%AA%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD%20%D8%B4%D8%AF%D9%87.pdf |archivedate=2018-12-22 }}</ref>; полк<ref>{{книга|автор=Коллектив авторов|часть=статья «Полк»|заглавие=[[Военная энциклопедия (1994—2004)|Военная энциклопедия]]|том=6|ответственный=под ред. П. В. Грачёв|место= М.|издательство=[[Воениздат]]|год=2002|страницы=483—490|страниц=639|тираж=10 000|isbn=5-203-01873-1}}</ref>.
== Вожашиносӣ ==
«''Сарҳанг''» ({{lang-fa|'''سرهنگ'''}} > {{lang-pal|«''sarhang''»}} > [[Забони эронии бостон{{lang-peo|эронии бостон]]: ''*sara-''}} ‘''сар''; ''пеш''’ + √''θang-'' ‘''кашидан''; ''ҳанҷидан''’<ref name="Ҳасандӯст">''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-57-6. ҷ. 3, с. 1709.</ref>) [[вожа]]ест куҳан ва дар дастнавиштаҳои суғдӣ, ки аз садаҳои VIII — X милодӣ боз мондаанд<ref>''Рагоза А.Н.'' Согдийские фрагменты Центрально-Азиатского собрания Института Востоковедения. – М.: Наука, 1980. – с. 27; 54</ref>, «''srδ’nk; srδnng; srϑng''» навиштаву [''sarθang''] хонда мешуда ва маънояш «''фармондеҳ, [[сардор]], сарҳанг, сарвар''» будааст<ref>''Қариб, Бадруззамон.'' Фарҳанги суғдӣ (суғдӣ-форсӣ-инглисӣ). — Теҳрон: «Фарҳангон», 1995. ISBN 964-5558-06-9. — с. 361 – 362</ref>. Дар забони порсии миёна низ «''sarhang''» ‘''сардор'', ''фармондеҳ''’ буда ва ин маъниро дар форсии дарӣ низ нигаҳ доштааст<ref>[https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/183855/سرهنگ ''Деҳхудо'', ''Алиакбар''. Луғатномаи Деҳхудо (нусхаи диҷитол) бар асоси нусхаи физикии 15-ҷилдии интишори соли 1377. — Муассисаи Луғатномаи Деҳхудо ва Маркази байнулмилалии омӯзиши забони форсии Донишгоҳи Теҳрон, 1399.]</ref>. Чунончи, [[Фирдавсӣ]] дар «[[Шоҳнома]]» сурудааст:
<poem>''Набояд ки аз кордорони ман,''
''Зи сарҳангу ҷангисаворони ман.''
''Бихуспад касе дил пур аз орзӯй,''
''Гар аз банда, гар мардуми некхӯй''<ref>[https://archive.org/stream/ShahnamaJildEPanjumTajikFarsi/Shahnama%20Jild%20e%20Panjum%20%28Tajik%20Farsi%29_djvu.txt ''Абулқосим Фирдавсӣ''. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 19892008. —Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 7,. — с480 саҳ. — 229ISBN 978-99947-32-84-5.]</ref>.''</poem>
Дар сипоҳи [[Сомониён]] ва [[Ғазнавиён]] ''сарҳанг'' сардору фармондеҳи [[ҳанг|''фавҷ'']]ро мегуфтанд<ref>''Анварӣ, Ҳасан''. Истилоҳоти девонии давраи Ғазнавӣ ва Салҷуқӣ. – Теҳрон: Сухан, 1373. – с. 133.</ref>. Аз ин рӯ, аз дер боз «''сарҳанг''»-ро сохташуда аз ду вожа шумурдаанд: «''сар''» (‘''сардор''’) + «''[[ҳанг]]''» ({{lang-fa|'''هنگ'''}} «''[[сипоҳ]]'', ''[[лашкар]]''» > {{lang-pal|''hang''}} «''нерӯ'', ''зӯр''»). Чунончи, фарҳанги «''Ғиёсу-л-луғот''», ки дар соли 1826 милодӣ навишта шудааст, ба нақл аз фарҳангу вожаномаҳои куҳантари «''Фарҳанги Ҷаҳонгирӣ''» (1608), «''[[Бурҳони Қотеъқотеъ]]''» (1652), «''Фарҳанги Рашидӣ''» (1654), «''Баҳори Аҷам''» (1739), «''сарҳанг''»-ро чунин таъриф кардааст: «''Кӯтвол ва ваҷҳи тасмия он, ки '''сар''' ба маънии '''сардору амир''' ва '''ҳанг''' ба маънии '''сипоҳ'''''»<ref>[https://turuz.com/fa/book/title/%C4%9Eiyasul+Lu%C4%9Fat+I-II++%C4%9Eiyas%C9%99ddin+M%C9%99h%C9%99mm%C9%99d ''Ғиёс-ул-луғот''. Таълифи Ғиёсиддин Муҳаммад ибни Ҷалолиддин ибни Шарафиддин Ромпурӣ (ба соли 1242 ҳиҷрии қамарӣ); бо ҳавошӣ ва изофот, ба кӯшиши Муҳаммад Дабири Сиёқӣ, Теҳрон, 1337 хуршедӣ, ҷилди 2, сод – ё. — с. 545]</ref>. «''Фарҳанги Онандроҷ''» низ, ки дар соли 1888 дар Ҳинд таълиф шудаву яке аз беҳтарин фарҳангҳои форсӣ аст, дар таърифи «''сарҳанг''» овардааст: «''сардору пешрави лашкару сипоҳ, чи '''ҳанг''' ба маънии '''сипоҳ''' низ омада''». Ҳамин таъриф дар «''[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]''» низ оварда шудааст<ref>[https://archive.org/details/FarhangEZabanETajikiJildEDuvumTajikFarsi/page/n213?q=%D1%81%D0%B0%D1%80%D2%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B3 ''Фарҳанги забони тоҷикӣ''. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 2, с. 214; 730]</ref>.
[[Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ|''Фарҳангистони Эрон'']] бо пешниҳоди ''Анҷумани вожагузинии артиш'' дар соли 1935 «''сарҳанг''»-ро баробари дараҷаи низомии «''кулунел''» ({{lang-fa|'''کلنل'''}} > {{lang-fr|''colonel''}}) ниҳод ва «''ҳанг''»-ро ҷойгузини «''режимон''» ({{lang-fa|'''رژیمان'''}} > {{lang-fr|''régiment''}}) ва «''фавҷ''» (аз {{lang-ar|'''فوج'''}}) кард<ref>[http://ganjineh.nlai.ir/article_1831.html ''Рустоӣ, Муҳсин''. Вожагони низомии мусаввиби Фарҳангистони Эрон (1314 — 1320 ҳ.ш.) // Ганҷинаи аснод. — саҳ. 38]</ref>. «''Сарҳанг''» дар «''[[Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ]]''» низ чун истилоҳи низомӣ ба маънои «''фармондеҳи ҳанг (қисми низомӣ, ки ба полк баробар аст)''» оварда шудааст<ref>''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 2, с. 515.</ref>. Аз ин рӯ, истилоҳоти «''сарҳанг''» ва «''ҳанг''» барои ҷойгузин кардани вомвожаҳои русии «''полковник''» ва «''полк''» ба [[Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] пешниҳод шудаанд<ref>[http://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20181110/umed-dzhaihani-v-natsionalnoi-armii-i-terminologiya-dolzhna-bit-maksimalno-natsionalnoi ''Умед Джайхани'': В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной]</ref>.
== Пешина ==
''Сарҳанг'' ҳамчун симату дараҷаи низомӣ нахустин бор дар [[сипоҳ]]и [[Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо|Ҳахоманишиён]] (550 – 330 то милод) падид омадаву «''ҳазорабад''» ({{lang-peo|''*hazārapati-''}}) номида мешуда, ки фармондеҳи як [[ҳанг|«''ҳазора''»]] ({{lang-peo|''*hazāra-''}}) будааст<ref>''J. Marquart'', Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896, p. 57</ref>. ''Ҳазора'' аз 10 [[Вашт|''сада'']] ({{lang-peo|''*θata-''}}) ташкил мешуд ва 1 000 сарбозро дар бар мегирифт. Ҳар ''ҳазора'' ё ''ҳанг'' барои худ [[дирафш]] ({{lang-peo|«''drafša-''»}} дошт<ref>[https://fr.wikisource.org/w/index.php?title=Page:Pottier_-_Douris_et_les_Peintres_de_vases_grecs,_Laurens.djvu/111&action=edit&redlink=1 ''E. Pottier'', Douris et les peintres de vases grecs, London, 1909, p. 105 fig. 20, Plate XXV.b]</ref>. Аз ин рӯ, ''ҳазора'' дар сипоҳи [[Шоҳаншоҳии Ашконӣ|Ашкониён]] ([[Соли 250 п.м.|250 то милод]] — [[224]]), ки созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифта буд<ref>[https://www.academia.edu/1264468/К_вопросу_о_парфянском_наследии_в_сасанидском_Иране_военное_дело_On_the_Parthian_Legacy_in_Sasanian_Iran_the_Case_of_Warfare_ ''Никоноров В. П.'' К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 156]</ref>, ''ҳазора'' «''дирафш''» ({{lang-pal|''drafš''}}) ном гирифта ва сардори он, яъне ''сарҳанг'', «''дирафш-солор''» ({{lang-pal|''drafš-sālār''}}) хонда мешуд<ref>''Farrokh, Kaveh''. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131. — с. 6—7</ref>. Дар сипоҳи [[Давлати Сосониён|Сосониён]] (224 — 651) низ ҳамин радабандӣ ва номгузорӣ ба кор мерафта, вале ҳар ''дирафш'' аз ду ''[[вашт]]'' ({{lang-pal|«''wašt''»}}) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 500 сарбозро дар бар мегирифт<ref>[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13]</ref>.
Дар паи шикасти шоҳаншоҳии Сосониён аз мусулмонон ва густариши ислом дар Эронзамин, [[Хилофати Араб|арабҳо]] бархе аз истилоҳоти низомии эрониро вом гирифтанд ва бархеро низ бо истилоҳоти арабӣ ҷойгузин карданд. Чунончи, {{lang-ar|«'''عسکر'''» [''аскар'']}} аз {{lang-pal|''laškar''}}, {{lang-ar|«'''جند'''» [''ҷунд'']}} аз {{lang-pal|''gund''}} ва {{lang-ar|«'''فیج'''» [''файҷ'']}} аз {{lang-pal|''payg''}} (''пиёда'') вом гирифта шудаанд<ref>[https://ia800301.us.archive.org/23/items/AsanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans/Tafazzoli2000SasanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans.pdf ''Tafazzoli A.'' Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000.]</ref>, вале «''дирафш''» ҷояшро ба «''фавҷ''» ({{lang-ar|'''فوج'''}}) додааст.
Дар сипоҳи [[Давлати Сомониён|Сомониён]] ([[соли 819|819]] — [[соли 999|999]]) сарфармондеҳи нерӯҳои мусаллаҳро «''[[сипаҳсолор]]''» ({{lang-fa|«'''سپهسالارسپهسالار'''»}}) ва фармондеҳи фавҷро «''сарҳанг''» ({{lang-fa|«'''سرهنگ'''»}}) меномиданд<ref>{{книга |автор= Ноҷӣ, Муҳаммадризо |заглавие= Фарҳангу тамаддуни исломӣ дар қаламрави Сомониён |ответственный= |ссылка= |место= Теҳрон |издательство= Амири Кабир |год= 1386 |том= |страниц= 904 |страницы= 252 |isbn= 964-00-1086-3|ref= http://libisbn.ru/Farhang-va-tamaddun-i-Islami-dar-qalamraw-i-Samaniyan--or--cnivishtah-i-Muhammad-Riza-Naji/1/bibgjha}}</ref>.
''Сарҳанг'' ҳамакнун яке аз [[Дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон|дараҷаҳои афсарӣ дар Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон]] ва баробар бо ''полковник'' дар [[Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон|Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон]] аст.
|
