|
[[File:Standard of Cyrus the Great.svg|мини|Дирафши Ҳахоманишиён]]
[[File:AchaemenidSoldiers.jpg|мини|слева|250px|Бозсозии пӯшоки сипоҳиёни Ҳахоманишиён дар ҷашни 2500-умин солгарди бунёди шоҳаншоҳии [[Эрон]]]]
'''Сипоҳи Ҳахоманишиён''' ({{lang-peo|''*spāda-''}}) [[нерӯҳои мусаллаҳ]]и [[шоҳаншоҳии Ҳахоманишӣ]] аст, ки дар садаҳои VI — IV пеш аз милод бар [[Эрони Бузург|Эронзамин]] ва сарзаминҳое аз Осиё, Урупо ва Африқо фармонравоӣ дошт.
== Пешоҳахоманишӣ ==
Деринатарин ёдкард аз нерӯҳои размии ниёкони тоҷикон дар «[[Авесто]]» ва сангнавиштаҳои шоҳаншоҳони [[Ҳахоманишиён|Ҳахоманишӣ]] боз монда, ки «''*kāra-''» ‘''мардум-сипоҳ''’ (< ҳиндуурупоӣ: «''*koro-s'', ''*kori̯o-s''» ‘ҷанг; сипоҳ, лашкар’ < олмонӣ: «''Heer''» ‘артиш; нерӯи заминӣ’; инглисии куҳан: «''Here''» ‘артиш’)<ref>''Эдельман Д. И.'' Этимологический словарь иранских языков / Институт языкознания РАН. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2011. — Т. 4 (i—k). — 416 с. — 800 экз. — ISBN 5-02-018124-2, ISBN 978-5-02-036478-3. (в пер.). — стр. 389—391</ref> ва «*''spāda''-» ‘сипоҳ’ хонда шудаанд.
Дар нерӯҳои размии Эрони бостон нақши вижаеро [[Гардуна|гардунасаворон]] доштанд, ки дар «[[Авесто]]» «''raθaē-štar-''» (аз {{lang-ae|«''raθa-»''}} ‘''гардуна''’ + {{lang-ae|«''štar-»''}} ‘''истода''’) номида шудаанд<ref name="Tafazzoli">[https://ia800301.us.archive.org/23/items/AsanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans/Tafazzoli2000SasanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans.pdf ''Tafazzoli A.'' Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000.]</ref>. Ҳамин вожа дар забони {{lang-pal|''artēštār''}} шуда ва «[[артиш]]» аз он гирифта шудааст<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-55-2. ҷ. 1, с. 162.</ref>.
== Сипоҳи Ҳахоманишиён ==
! Фармондеҳ
|-
| [[Рада|'''''*daθa-''''']]
| 10 сарбоз
| [[ГурӯҳбонРазмдор|'''''*daθapati-''''']]
|-
| [[Вашт|'''''*θata-''''']]
| 100 сарбоз
| [[Сарвашт|'''''*θatapati-''''']]
|-
| [[Ҳанг|'''''*hazāra-''''']]
| 1 000 сарбоз
| [[Сарҳанг|'''''*hazārapati-''''']]
|-
|[[Гунд|'''''*baivara-''''']]
| 10 000 сарбоз
|[[Гундсолор|'''''*baivarapati-''''']]
|-
| [[Сипоҳ|'''''*spāda-''''']]
| 60 000 сарбоз
| [[Сипаҳсолор|'''''*spādapati-''''' ё '''''*kārana-''''']]
|}
Нерӯҳои мусаллаҳи Ҳахоманишиён (550 – 330 то милод) бар пояи радабандии даҳ-даҳӣ созмон ёфтаву ба забони {{lang-peo|«''*spāda-''»}} [''сипоҳ''] хонда мешудаанд. Дар сипоҳи Ҳахоманишиён аз 10 [[сарбоз]] як [[рада|«''*daθa-''»]] [''даҳа''] ташкил мешуда ва сардораш [[ГурӯҳбонРазмдор|«''*daθapati-''»]] [''даҳбад''] хонда мешудааст<ref name="Hinz">''W. Hinz'', Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen, Wiesbaden, 1975, p. 87</ref>. Аз 10 ''даҳа'' як [[вашт|*θata-]] [''сада''] ташкил мешуда ва фармондеҳаш [[Сарвашт|«''*θatapati-''»]] [''садбад''] номида мешудааст<ref>'' name="Hinz''," op. cit., p. 240</ref>. Аз 10 ''сада'' як [[ҳанг|«''*hazāra-''»]] [''ҳазора''] ташкил мешуда ва фармондеҳаш [[Сарҳанг|«''*hazārapati-''»]] [''ҳазорбад''] хонда мешудааст<ref name="Marquart">''J. Marquart'', Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896, p. 57</ref>. Аз 10 ''ҳазора'' як [[лашкар|«''*baivara-''»]] [''бевара''] ташкил мешуда, ки фармондеҳаш [[Лашкарсолор|«''*baivarapati-''»]] [''беварбад''] номида мешудааст<ref>'' name="Marquart''," op. cit., p. 19 n. 84</ref>. Сарфармондеҳи сипоҳи Ҳахоманишиён [[Сипаҳсолор|«''*spādapati-''»]] [''сипаҳбад''] ва ё «'''''*kārana-'''''» [''коран''] хонда мешуда, ки аз ҳамон «'''''*kāra-'''''» рӯидаастмешудааст<ref>''Шаҳбозӣ, Алиризо Шопур''. Ҷанг дар Эрони бостон // Ҷусторҳои эроншиносӣ. Теҳрон: Китоби марҷаъ, 1391. – саҳ. 55 – 95</ref>.
Агар шумори нерӯҳои ин ягонҳоро бо воҳидҳои низомии артишҳои имрӯзӣ ҳамсанҷӣ кунем, ''даҳа'' бо [[Рада|''отделение'']], ''сада'' бо [[Вашт|''рота'']], ''ҳазора'' бо [[Ҳанг|''полк'']], ''бевара'' бо [[Лашкар|''дивизия'']] ва ''сипоҳ'' бо [[Артиш|''армия'']] баробар мешаванд. Бо ҳамин қиёс, ''даҳбад'' бо ''сержант'' ё ''старшина'', ''садбад'' бо ''лейтенант'' ё ''капитан'', [[Сарҳанг|''ҳазорбад'']] бо ''майор'' ё ''полковник'', [[Гундсолор|''беварбад'']] бо ''генерал-майор'' ё ''генерал-лейтенант'' ва ''сипаҳбад'' бо ''генерал-полковник'' ё ''генерали артиш'' баробар мешаванд.
== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}
[[Гурӯҳ:Сипоҳи ҲахоманишиёнАртиш]]
| 