|
'''Зумрад''' - осоишгоҳ/санатория дар шаҳри [[Исфара]]
СанаторияиОсоишгоҳи «Зумрад» дар худудиҳудуди райониноҳия Исфара, дар кис-миқисмими Цанубуҷанубу гарбииғарбии водии ФарронаФарғона ва дар доманаи каторкух,-хоикаторкуҳҳои Туркистон, дар баландии назди 900 метр чойгирҷойгир шуда-астшудааст. СанаторияОсоишгоҳ дар худудиҳудуди музеи табии, дар кисмиқисми зебота-ринизеботарини нрх,ияноҳия буньёдбунёд ёфтааст.
Ин ноҷо хамаҳама сарватхоисарватҳои зеризаминию кухйкӯҳӣ, олами ноботот ва мехнатимеҳнати богбонибоғбони мохирумоҳиру устои гулдаст бо хамҳам мучассаммуҷассам гарди-даандгардидаанд. Хама якчоя чун як симфониямсимфонияи нозуки табиату табобат садо медихандмедиҳанд. Аз шахришаҳри Исфара то дехаидеҳаи Ворух, дар масофаи наздик 50 километр дарьёчаидарёчаи шухи он аз баландии хазорҳазор метр нишеб чорйҷорӣ мешавад. Аз куллаиқуллаи баланди барфпуши куххоикуҳҳои Туркистон (гирехигиреҳи яхбандии МастчохМастчоҳ, сароби дарьёидарёи Исфара) то дехаидеҳаи Равот паси хамҳам сохти геологигеологӣ, таркиби чинсхоиҷинсҳои кухйкуҳӣ, иклимуиқлиму наботот ва дигар элементхоиэлементҳои табиат тарйиртағйир меёбад. ВактоВақто ки дар резишгохирезишгоҳи дарьёчаидарёчаи кухйкуҳӣ киштуко-рикиштукори бахорйбаҳорӣ ОРОЗоғоз меёбад, дар Ворух куххокуҳҳо барфпушбарфпӯш меистад, дар Исфара зардолу мепазад., дар мавзеи Беди КачКаҷ он гул меку-надмекунад, дарьёдарё сероб мегардад. Дар масофаи наздик 60—70 кило¬метркилометр дар резишгохрезишгоҳ тобистону дар кухсоркуҳсор — зимистон!
Мардуми Исфараи бостонйбостонӣ аз кадимулайёмқадимулайём бо касби богбо-нйбоғбонӣ машруландмашғуланд, ки мавкеимавқеи асосиро дар ин води зардолу ИШРОЛишғол менамояд. Дар худудиҳудуди райониноҳияи Исфара 63 навъи зардолу пар-вариш карда мешавад, ки баъзёибаъзеи онхо шухратишӯҳрати умумичахо-нйумумиҷаҳонӣ пайдо карданд.
МирсанчадиюМирсанҷалию бинигорйбинигорӣ, зарифию точибоиитоҷибоии он чанд на-моишгоххоинамоишгоҳҳои байналхалкиро оро додаанд ва бахоибаҳои баланди мутахассисону донишмандонро гнрифтаандгирифтаанд.
Исфара музеи геологигеологӣ аст ва аз ин рурӯ вай боигарии табиии гуногун дорад. ШахриШаҳри Исфара яке аз районхоиноҳияҳои мутараккиимутараққии республикаҷумҳурӣ буда, зиёда аз 20 корхонаи саноатйсаноатӣ ва 10 колхозу совхози он бо махсулотимаҳсулоти аълосифати саноатию хочагиихоҷагии кйшло-кашқишлоқаш шухраташрошӯҳраташро ба тамоми иттифокиттифоқ ва берун аз худудиҳудуди он баланд бардоштааст. Дар бораи пайдоиши калимаи «Исфара» чанд акидахоақидаҳо мавчудандмавҷуданд. Ба фикри мо вай аз калимаи «Истфа-рориИстфарори» каме тарйиртағйир ёфта, «Ист,— фарогатфароғат кун» ташкил ёфтааст., ки имрузимрӯз, санатррияиосоишгоҳи мо чавобиҷавоби он аст.
Сабаби «ФароратгохФароратғоҳ» будани ин диёр пеш аз хамаҳама ба табиати хушманзара ва обу хавоиҳавои софаш ва мардуми мехнат-дусташмеҳнатдӯсташ вобаста аст. РельефиРелефи сехрноксеҳрнок, куххоикуҳҳои рангоранг, хавоиҳавои кухиикуҳии таркибаш аз чангу гард, микробхоюмикробҳою бактерияхобактерияҳо ва мод-дах,оимоддаҳои химиявйхимиявӣ софбуда, ва бар хилофи он х,авоиҳавои аз озон оксиген бой, мевахои шарбатрез, обу хавоиҳавои субтропикисубтропикӣ ва дигар факторнойфакторҳоӣ мусбймусбӣ, гаравйгаравӣ саломатйсаломатӣ ва омили табобат кардани мехнаткашонандмеҳнаткашонанд. Дар масофаи 35 километр аз сана¬торияосоишгоҳ дар 40° 11' арзи шимолйшимолӣ ва 70° 17' тули шаркйшарқӣ бо Гринвич дар мавзеи селрахаиселраҳаи посёлкаиҷамоати «КИМ» дар каториқатори конвоиконҳои нафт манбаъх,оиманбаъҳои обхоиобҳои минералйминералӣ ва озокерит, ки чандин асрхоасрҳо боз аз чукуриичуқурии 350—450 метр ба руируйи замин баромада чорйчорӣ мешавад манбаи шифобахши «Оби шифо» мавчудмавҷуд аст. Ривман А. И. соли 1972 формулахоиформулаҳои махсусро истифода бурда, исбот намуд, ки синну соли манбаи «Оби шифо» аз 12 то 15 миллион солхоросолҳоро дарбар мегирад. Хусусиятхои шифобахшии обхоиобҳои сульфид, аз замонхои кадимқадим маълум буд.
Олими бузурги энциклопедистэнсиклопедист эчодкориэҷодкори «КонунхоиҚонунҳои илми тибб» АбуалиАбӯали Ибни Сино ханузҳануз дар асрхоиасрҳои Миёна навишта буд: оби шуршӯр аз касалихоекасалиҳое, ки сабабаш ба хунукйхунукӣ ё намнокии мичозмиҷоз вобаста аст, ба мисли дарду варами пайвандхопайвандҳо, сует гаштани узвхоиузвҳои бадани одам, аз касалихои дикки нафас (астма) ва касалихоикасалиҳои гурда ёрйёрӣ мерасонад. Оби шуршӯр сабзиши устухонхоиустухонҳои шикастаро тезонда беморонеро, ки ба яраю чарохатиҷароҳати пустпӯст, ва касалии чипкон (пучак-фрункулёз) гирифторанд дармон мебах-шадмебахшад ва дам шудани (бод гирифтани) шикамро нест мекунад. Оби олтингугирд (гази гугирддор) бошад ба системаи асаб оромию х,аловатҳаловат мебахшад. ДардхоиДардҳои ихтилочиро (спазм) сует менамояд, пусту бадани беморро аз рихинаку гармичахогармиҷаҳо ва чарох.атуҷароҳату ДОРХ,ОИдоғҳои кунчитаккунҷитак тоза мекунад. Оби олтингугирд зиёдатих,оезиёдатиҳое, ки сабаби варам кардани пайванду бугумхрбуғумҳо, чига-руҷигару сипурз мешаванд, мах.лулмаҳлул мегардонад. Дар вактивақти кабулиқабули обх,оиобҳои минералйминералӣ эхтиёткорироэҳтиёткориро фаромушфаромӯш накарда, охистаоҳиста-ох.истаоҳиста ба об дохил шуданро лозим медонад.
Гачанде ки хусусиятхои шифобахши обх,оиобҳои минералии гази гугирддор дар охирх,оиохирҳои асри XIX ва аввали асри XX дар асоси тадкикотх,оитадкикотхҳои илмйилмӣ исбот шуда бошад, вале чуноне ки дар боло изх,оризҳор кардем имрузимрӯз х,амҳам маслих,атумаслиҳату усулхоиусулҳои Синои бузург дар хусуси истифода бурдани обхоиобҳои минералй4минералӣ шавкушавқу завкизавқи табибони замони моро ба х,амсадоиюҳамсадоию х,амох.ангйҳамоҳангӣ бо уӯ даъват мекунад. МувофикиМувофиқи адабиётхоиадабиётҳои мавчудамавҷуда «Оби шифо»-ро аввалин маротиба соли 1889 тадкикотчиитадқикотчии рус Тейх навишта-астнавиштааст. Мувофик,иМувофиқи маълумотх,оимаълумотҳои Тейх оби ба руйи замин фаввора зананда соф буда, маззаи шурушӯру тунд дошта ва реакцияашреаксияаш турш мебошад. Дар як литр об бокимондахоибоқимондаҳои моддахримоддаҳои сахт баробари 11477 мг, аз он чумлаҷумла намаки ош (NaCI) 8946 мг ва гази гугирд дорад.
Оби минералии ин манбаъ ба гурухигуруҳи обхоиобҳои таркибаш аз гази олтингугирд ва хлор бой буда дохил мешавад. Харо-ратиҲарорати об дар чойиҷойи баромадаш 20ьС20 градус С, дебиташ 3 хазор литр дар як шабонарузшабонарӯз мебошад. Шароити истифода бурдан надорад. Соли 1967 бо ташаббуси рохбаронироҳбарони махаллиимаҳаллии райониноҳияи Исфара ва шуъбаишӯъбаи тандурустии он в актевақте ки аз тад кикотхоитадқиқотҳои аввалини Тейх 78 сол гузашта буд, идораи дар Осиёи Миёна будаи «Геоминводи» СССР корхоикорҳои цутучуироҷустуҷӯиро cap карданд, ки максадимақсади охири он муайян намудан в'вва ба хисобҳисоб гирифтани захирахозахираҳо ва истифода бурдани ин оби фоида-бахшифоидабахши камебукамёбу нодир буд. НатичаиНатиҷаи тадкикотхоитадқиқотҳои гузаронда ни-шоннишон дод, ки чукуриичуқурии кони об аз 350 то 450 метр буда, агар аз чохичоҳи № 1 дар як сония 0,5 литр об чорйҷорӣ шавад, аз чохичоҳи №6 дар як сония 0,8 литр чорйҷорӣ мешавад ва дар давоми 24 соат бошад зиёда аз 30 ж3м3 оби аз зеризамин баромада боз ба каъриқаъри замин дохил мешавад. FaftpҒайр аз он мушохидахоимушоҳидаҳои мунтазам гузаронда шуда нишон доданд, ки дар таркиби ин об то 15 мэв фоиз намакхоинамакҳои кальцийкалтсий ва дар як литри он то 96 мг бром мавчудмавҷуд аст.
Таркиби минералии об дар кисмиқисми чанубииҷанубии манбаъ дар як литраш 87,0 намакхоинамакҳои гуногун дошта бошад, дар кисмиқисми шимо-лиишимолии манбаъ бошад дар як литраш 120,0 —125,0 харҳар хели намак-хоҳо дошта, ва махлулимаҳлули рализи об буибӯи тезутунди олтингугирди зиёде дорад, ки микдоримиқдори он дар як литр аз 380 то 544 мг-ро ташкил мекунад. Ана аз хаминҳамин сабаб хам ин оби ка¬мебукаёмебу нодир аз чихати фоиданокй ва шифобахшйшифобахшӣ бехамтобеҳамто ме¬бошадмебошад. Таркиби химиявии чохичоҳи № б («Оби шифо»)-ро кор-мандикорманди Институти Марказии тадкикотитадқиқоти илмии курортологикурортологӣ ва физиотерапияи Вазорати нигохдориинигоҳдории тандурустии СССР Г. Л. Вейнреп июни соли 1969 гузаронд,. ки формулаи химиявии он чунин аст: H2SO524 мг. M^i Na, Cl, Mg, К. РН 6,2.
ХолоҲоло лабораторияи химиявии санатория мунтазам таркиби химиявии обро санчида дастраси табибон гардондааст. Му-вофикиМувофиқи тавсияномаи Институти курортология ва физиотера¬пияфизиотерапия ва метериалхоиметериалҳои чамъшудаиҷамъшудаи мутахассисони шифохонаи «Зумрад» «"Оби Шифо>"-ро баронбарои табобати беморони систе¬маисистемаи асаб беморони системаи рагхоирагҳои гардиши хун ва касалихоикасалиҳои дил, касалихиикасалиҳои пайванду устухону мушакхомушакҳо ва касалихоикасалищои занона ба таври васеъ бомуваффакиятбомуваффақият истифода мебаранд.
Солхои 1980 бо ташаббуси маъмурияти санатория дар ху-дуди шифохона аз тарафи идораи «Геоминвод» чохкобйчоҳкобӣ гуза-ронидагузаронида шуд. ЧустучуйҶустуҷӯ нишон дод, ки дар дохили шифохона обхоиобҳои минерализацияашминерализатсияаш сустбуда кам нестанд. ЧохиЧоҳи раками 2/82, ки дар таркиби он маъданхомаъданҳо 2,8—3,0 г/л-ро ташкил менамоянд аз намакхоинамакҳои сульфати магнию кальций ва натрий иборатанд ва чунин формулаи химиявй доранд: (SO4—75, Mg—20-25, Са—30-35, Na—38-63 экв%) РН 7,2.
ИшкорашИшқораш сует мебошад. Анализро 16 ноябри соли 1982 дар лабораторияи Институти тадкиотитадқиоти илмии курортология ва физиотерапияи Вазорати нигохдориинигоҳдории тандурустии СССР анали тикхраналитикҳо Вейнреп ва Морозов ичроиҷро карданд. МувофикиМувофиқи тавсия-номаитавсияномаи мутахассисони Институт таркиби оби номбаршуда муто-бикимутобиқи оби минералии Маскав мебошад ва барои табобати бемо-ронибеморони гирифтори дарди меъда: захми меда ва рудаирӯдаи 12-ангушта, касалих,оикасалиҳои пардах,оипардаҳои луобии меъдаю рударӯда, касалихоикасалиҳои якумраи чигарҷигар, талхадон, гадудиғадуди зери меъда ва гурдаю рохдоироҳдони пешоббарорйпешоббарорӣ бомуваффакиятбомуваффақият истифода бурдан мумкин аст. Ин оби шифобахш дар лоих,алоиҳа, адабиётх.0адабиётҳо ва матбуоти даврйдаврӣ бо номи оби шифои «Исфара» пах,нпаҳн гардидааст.
ЧохиЧоҳи 1/82, ки дар болотари кишлокиқишлоқи ЗумрадшохЗумрадшоҳ, ёфт шуд, дар таркиби он микдоримиқдори маъданхомаъданҳо (М 3, 4—4,0 г/л)-ро ташкил медихдидмедиҳанд. Ин оби фоидабахш х,амҳам ба гурухигуруҳи обх,оиобҳои: хлору сулфату—магнию кальцийкалций ва натрийдор дохил шуда, формуламформулаи химиявии он чунин аст: Са—25*39, SO4—60-70, Mg—20, Са—23-26, Na—50-60 ЭКВ%—РН—7,2-7,4 мебошад ва таркиби химиявиаш бо оби типи Кришталев мутобикатмутобикқт до-раддорад. МувофикиМувофиқи ГОСТ-и 13273-73 барои табобати касалихоикасалиҳои меъда (гастрит), касалих.оикасалиҳои рударӯда (колит) касалихоикасалиҳои якумраи чигарҷигар (гепатит) рохдоироҳҳои талхабарору талхадон (холецистит), вайроншавии мубодилаи моддахомоддаҳо (касалии канд, диатез, окса-лурия) касалии гадудиғадуди зери меъда (панкреатит) истифода бурдан тавсия шудааст.
Ин обро х,олоҳоло заводи шарбатбарории Хучанд[[Хуҷанд]] бо номи оби шифобахши «Зумрад> ташвикотуташвиқоту тарриботтағрибот намуда, аз руи лои-х,элоиҳа чорачуихоичораҷуиҳои конкрети мебаранд, аз ин ру шубх,аешубҳае нест, ки дар аввалх,оиаввалҳои соли 1989 ин оби фоидабахш дастраси мар-думмардум мегардад. Ин буд як катрақатра аз он хазинаи бои сарват-х,оисарватҳои табиинтабии Исфара, ки яке аз омилхриомилҳои табобат кардани х,арҳар гуна касалих,окасалиҳо мебошад.
|
