Ҳандаса: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
хNo edit summary
хNo edit summary
Сатри 3:
== ОЧЕРКИ ТАЪРИХИИ ГЕОМЕТРИЯ ==
 
'''Геометрия''' ё '''Ҳандаса''', мисли илмҳои дигари табиӣ , аз талаботи амалии одамон пайдо шудааст. Масалан, ҳангоми сохтани олоти меҳнат ва манзил зарурияти муайян кардани шакл ва андозаҳои предмет ба миён меояд. Манбаҳои то замони мо расида гувоҳй медиҳанд, ки мисриён ва бобулиён ҳанӯз 4000 сол пеш маълумоти васеи геометрӣ доштанд. Пирамидаҳои мисрӣ (қабрҳои фараонҳо) бо шаклҳои мунтазами ҳайратангез аз ҳамдигар фарқ мекунанд. Бе донишҳои геометрӣ сохтани чунин пирамидаҳо мумкин набуд. Дар папирусҳои мисриёни қадим (папирус - номи растанӣ аз ҷинси най. Масолеҳи хатнависӣ, ки мисриён ва дигар халқҳои қадим аз ин растанӣ тайёр мекарданд.), ки ба солҳои 2000-1700 то милод мутааллиқанд, ҳалли чандин масъалаҳои геометрӣ оварда шудаанд.
 
Баъд аз Миср маркази ғункунӣ, системакунонӣ ва тадқиқотитаҳқиқоти геометрӣ ба Юнони Қадим мекӯчад. Исботи аввалин натиҷаҳои геометрӣ ба Фалес (639-548 то милод) аз Милетск тааллуқ доранд. Чунин теоремаҳо ба монанди «диаметр доираро ба ду қисми баробар ҷудо мекунад», «кунҷҳои амудй баробаранд», «кунҷҳои назди асоси се-кунҷаи баробарпаҳлу баробаранд» ба ӯ мансубанд. Инчунин ҳисоб карда мешавад, ки исботи нишонаҳои баробарии секунҷаҳо, исботи теорема дар бораи баробарии порчаҳое, ки хатҳои рости параллел онҳоро дар ду хат ҷудо менамояпд, низ азони Фалес мебошанд.
 
Ҳисоб карда мешавад, ки исботи қисми зиёди далелҳои геометрй ба Пифагор (564-473 то милод) тааллуқ доранд. Вале теоремаи Пифагор, ки ниҳоят машҳур аст, кайҳо боз, пеш аз ӯ ҳам маълум буд. Маълум нест, ки аввалин шуда ин теорсмаро кӣ исбот кардааст ва кадоме аз исботҳои мавҷуда ба худи Пифагор мансуб аст.
 
Баъди дар шакли 13 кигоб пайдо шудани «Ибтидо»-и машҳури Уқлидус (Евклид) (365-300 то милод) геометрия ҷиддан ба [[илм]] мубаддал гардид. (Дар ин бора дар «Геометрия-10» маълумоти заруриро оварда будем. Ниг. ба саҳ. 93-95.)
 
Бузургтарин математики дунёи қадим [[Архимед]] (287-212 то милод) аз Сиракузи Юнон тадқиқоти Уқлидусро назариявӣ асоснок намуда, онро пурра кардааст. Аз байни кашфиёти зиёди Архимед чен кардани дарозии давра ва масохати доира, ёфтани ҳаҷми ҷисмҳо, аз он ҷумла ҳаҷми силиндр ва кураро қайд кардан лозим аст. Маҳз вай дар дунё аввалин шуда нишон додааст, ки адади 22:7 -ро ҳамчун қимати тақрибии нисбати дарозии давра бар диаметр қабул кардан мумкин аст. Архимед ватанпарвари барҷаста буд. У ҳангоми ҳамлаи мусаллаҳонаи румиҳо дар сангарҳо ҳамроҳи шаҳрвандони оддӣ ҷангида фавтидааст. Архимед васият карда буд, ки дар болои қабраш кураи сангиеро, ки дар силиндр дарункашида аст, гузоранд. Исботи он ки ҳаҷми чунин кура ба 2/3 ҳиссаи ҳаҷми силиндр баробар аcт, якe аз кашфиёти барҷастаи геометрии Архимед мебошад.
 
Ҳамаи бисёррӯяҳое, ки мо онҳоро омӯхтем, аз он ҷумла бисёррӯяҳои мутлақо мунтазам, дар Юнони Қадим маълум будапд. Китоби охирини 13-уми «Ибтидо» ба ҳамин бисёррӯяҳо бахшида шудааст. Далели мавҷудияти фақат 5 чунин бисёррӯя, ки опро файласуфи Юнони Қадим Афлотун (429-348 то милод) тахмип карда буд, ҳайратовар менамуд, чунки дар ҳамворӣ микдори бисёркупҷаҳои гуногуни мунтазам беохир аст. Танҳо соли 1794 франсуз Анри Лежапдр (1752-1823) аз теоремаи Эйлер, ки мо онро дар ибтидои ин курс овардаем, истифода намуда, исбот кард, ки бисёррӯяи мутлақо мунтазами шашум вуҷуд надорад. Яъне, чунин бисёррӯяҳо танҳо панҷтоянду халос.