Забоншиносӣ: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
No edit summary |
English Isfara (баҳс | ҳисса) No edit summary |
||
Сатри 1:
'''Забоншиносӣ''' (л и н г в и с т и к а), илм дар бораи забони инсон буда, конуни мавчудият ва инкишофи таърихии онро меомузад. Забоншиносии хозира серсоха ва бо дигар сохахои улуми гуманитари алокаманд аст. Забоншиносии умуми умдатарин конуниятхои инкишоф ва мавчудияти забонхоро тахкик, мекунад, Забоншиносии хусуси бошад забонхои алохида ё гурухи забонхоро мавриди омузиш карор медихад. Забоншиноси аз руи усули тадкик, ба мукоисави-таърихи, типологи, структури, Забоншиносии математики, Забоншиносии психологи таксим мешавад. Лекнн аз руи хулосахое, ки дар натичаи тахкик ба даст омадааст, аз хусуси Забоншиносии назари ва амали метавон сухан ронд; ба таърихи ва тасвири чудо кардани Забоншиноси вобаста аст ба материале, ки тасдик, карда мешавад. Ба омузиши шевахои махалли шевашиноси машгул аст. Услубшиноси, социолингвистика, таърихи забони адаби низ аз сохахои мустакили Забоншиносии имрузаанд. Забоншиноси сохахоеро низ дарбар мегирад, ки чихатхои гуногуни забонро тахкик. мекунанд: фонетика ва фонология— системаи овозхоро, грамматика (морфология ва синтаксис) —сохти калима ва чумларо, лексикология ва лексикография — таркиби лутавиро, фразеология —ибораву калимахои рехтаро, этимология — баромад ва инкишофи калимахоро, ономастика (антропонимика ва топонимика) — исмхои хосро, палеография — таърихи хатро ва г. Забоншиноси бо семиотика — илм дар бораи системаи аломатхо, ки забон хам ба он дохил аст, инчунин бо адабиётшиноси, психология, таърих, мантик, фалсафа, география алокаманд буда, аз комёбихои математика, кибернетика, физика ва дигар сохахои илм бахра мегирад.
Забоншиноси дар Шарки Кадим, баъди ба вучуд омадани хат пайдо шудааст. Барои таълими хат ва забони хатти дар Байнаннахрайни Кадим ва баъдтар дар дигар мамлакатхои Осиёи Пеш (дар хазорсолаи 2-юми то мелоди) руйхати рамзхои хичои, шаклхои грамматики ва лугатхо тартиб ме-доданд, вале он вакт назарияи забон ба вучуд наомада буд. Забоншиноси дар Хиндустони Кадим ба дарачаи фавкулода баланди инкишоф расида буд. Грамматикае, ки Панини (тадр. а. 5 то м.) тартиб додааст, тасвири пурра ва дар айни хол хеле мучази забон буд. Дар Юнони Кадим ва Рим Забоншиноси аоосан дар шакли ба истилох грамматикаи мантики чараён дошт, ки намояндаи барчастаи ин равия Аристотел буд. Аз а. 19, аз вакте ки Забоншиносии умуми ва мукоисави-таърихи (В. Гумбольдт, Ф. Бонн, Я. Гримм ва диг.) ва мактаби чавонграмматикхо (К. Брутман, Б. Дельбрюк ва диг,) ба вучуд омаданд, давраи мухимтарини тараккиёти Забоншиноси cap мешавад, А. Шлейхер Забоншиносиро ба илмхои табии ва конунхои дохилии онро ба конунхои табиат нисбат медод, вале Г. Штейнталь конунхои дохилии забонро «коллективи-психологй» медонист. И. А. Бодуэн де Куртенэ таълимоти Гумбольдтро дар бораи «шакли забони» инкишоф дод, ки баъдтар асоси бештари равияхои структурализм карор гнрифт (вай мафхуми фонемаро низ тадкик кардааст). Дар ибтидои а. 20 равияхои гуногун, ба монанди географияи лингвисти, баъдтар неолингвистика, мактаби эстетики, назарияхои атомисти, ки кушиш доштанд забонро хамчун эчодиёти шахсони алохида пешниход кунанд, мактаби формали (Ф. Ф. Фортунатов ва диг.), равияи социологи (А. Мейе ва диг.) роли намоён бозидаанд. Баъди табъ ёфтани «Курси забоншиносии умуми»-и Ф. де Соссюр (1916) дар Забоншиноси равияхои гуногуни структурализм, чун мактаби прагаги, ки ба истилох, назарияи фонологиро ба вучуд овардааст, мактаби копенгагенн, ки кушиш дошт назарияи универсалии системахои семиотиро тapтиб дихад Забоншиноси дескриптивии америкои, фалсафаи забон, забоншиносии математики ва г. пахн гардиданд. Дар Забоншиносии совети солхои аввали баъди Рев. Октябр равияи чавонграмматикхо (А. А. Шахматов ва диг.) ва мактаби И. А. Бодуэн де Куртенэ (Л. В. Щерба, В. Д. Поливанов ва диг.) роли асоси бозиданд. Аз миёнаи с-хои 20-ум «таълимоти нав дар бораи забон»-и Марр ба руи кор омад, ки беасос будани он дар аснои мубохисаи соли 1950 оид ба забоншиноси ошкор карда шуд. Дар солхои 40—50 доир ба эабоншиносни мудоисави-таърихи як силсила таълифот ба миён омад. Дар замони хозира шохахои гуногуни Забоншиноси ба истилох, «забоншиносии амали» (тарчумаи мошинй, статистикаи нутк ва д.) инкишоф ёфта истодаанд.
Забоншиносии точик низ таърихи хеле кадим дорад. Таълиму таргиби Авесто ва дигар осори кадим бе асархои тасрифию тафсири муикин набуд. Вале аз он замонхо то ба мо асаре доир ба Забоншиноси нарасидааст. Забоншинисони точик аз комьёбихои Забоншиносии Хиндустон ва Юнони Кадим хабар доштанд вагарна, дар Забоншиносии араб он кадар сахми калон намегузоштанд (таълифоти забоншиносии Сибавейх., Ахфати Акбар ва г.). Аз а. 10 cap карда дар шароити дузабони ва сезабони забоншиносони точику форс бештар ба лугатсози машгул шудаанд. Дар ин давра як датор лугатхри араби-точики, точики-турки, лугатхои тафсири ва тафсирии сохави ба вучуд оиаданд.
'''Забоншиносӣ''' мекивашд то бо ҳам прсшҳоее бнеоден ҳмчван «забон честа?» ва «забон чгованҳ амл ме кинд?» посх говаед. брое нмванҳ дар оен киҳ «забон одме бо сомонҳ ортаботе дегор ҷонварон чҳ тафоватае дорд?»، «кивадки чгованҳ схн гофтан ме омвазд?»، «онсон чгованҳ ме нваесд ва оз чҳ роҳе забон нонваштаоре ро ваокиовае (таҳлил) ме кинд?»، «чро збонҳо дегоргован ме шванд?» ва ҷз оенҳо. кисе ро киҳ бо ҳам бррсе ҳое забоншнохтае мепрдозд،
| |||