Хилофат: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
х r2.7.2) (робот ҳaвз карда истодааст: mr:खिलाफत |
х r2.7.3) (робот илова карда истодааст: als:Kalifat; косметические изменения |
||
Сатри 1:
[[Акс:Age of Caliphs.png|thumb|250px|Халифат, [[622]]
'''Халифат''' (аз {{забон-код|ar|خلافة}}) яке аз [[давлат]]ҳои [[мусулмонии феодали]] буд, ки хангоми забткорихои арабхо дар [[асри 7]]-ум
== Ном ==
Калимаи Халифат ( خليفة - Khalīfah - аз калимаи [[забони арабӣ]] гирифта шуда маънояш «меросхур», «намоянда» аст) хамчун мансаб ва давлати васеъи, ки баъди Мухаммад истилогарони араб бо сардории намояндахои у ташкил шуда буд.
== Аз ташкилёбии халифат (632) то сулолаи Умавиён (750) ==
=== Халифати Араб соли 632 ===
Ин давра 4 халифаро дар бар мегирад, ки бор охи рост интихоб шудаанд. (ар-рошидин) Абубакр (632-634), Умар (634—644), Усмон (644—656) Али (656—661) ва хукмронии Умавиён (661—750). Аз чихати хачм империяи, ки дар муддати 100 сол онхо ташкил карда буданд аз Румиҳо низ гузашта буд ва ин хело хам ачоиб буд, зеро дар ибтидо баъд аз вафоти Мухаммад хавфи бархамхури, дастовардҳои Муҳаммад дар Ислом вучуд дошт. Муҳаммад(дуруди Худо бар ӯ бод!)пеш аз вафот кардан ба чои худ хеч касро Таин намекунад аз хамин сабаб дар Мадина байни Маккаиён ва Мадинаиён мунокиша ба вучуд меояд, ки ин мунокиша метавонист чудошавии Маккаву мадина ва инчунин охири дини Ислом шуда метавонист. Вале ба умар муваффакият ба даст омад, ки Абубакри Маккагиро интихоб намоянд. Бо баробари ин аз хабари вафоти Мухаммад тамоми Арабистон ба гайр аз Макка, Мадина ва Тоифа аз ислом чудо шуданд. Бо ёрии одамони ба дин эътикотдоштаи макка ва мадина Абубакр тавонист Арабистони калон вале таксимшударо ба ислом баргардонад, ба ин кор ба у «шамшери Худо» ёри расонд-лашкаркаши собикадор Халид, ки танхо 9 сол пеш пайгамбарро дар кухи Уход шикаст дода буд. Халид лашкари 40-хазораи пайгамбари калбакии Муслимро дар чое бо номи «хирмани марг» дар наздикии Акраб (633). Хатман баъди пахш кардани шуриши Арабхо Абубакр давлатдории Мухаммадро давом медод, у ба мкобили давлати Византихо ва Форсхо чангро давом дод.
Умар (634—644) бо муваффакият забткуниро давом дода, дар охири хаёти худ ба гайр аз Арабистон боз [[Осиёи Миёна]], [[Сирия]], [[Месопотамия]], [[Вавилон]] ва як кисми шаркии Форс дар [[Африко]], [[Миср]], ва Варко Триполи хукмрони мекард. Дар вакти хукмронии Усмон (644-656) аз Форс то [[Амударё]] (Оксуса) чазираи Кипр, вилояти Карфаген забт карда шуда буд. Чанги бародаркуши дар байни Арабхо, ки дар натичаи куштани Усмон ва давлатро идора карда натавонистани Али буд, ки ин боиси кат гардидани забткорихо ва баъзе вилоятхои сархадиро аз даст доданд.
=== 661 сол – Халифати Араб ===
Аммо бо якумин Умавии Муавии 1 (661—680) арабхо аз Амударё (Оксус), Туркистон гузашта то ба Пейконда, Бухоро ва Самарканд рафтанд ва дар Хиндустон то ба Панчаб рафтанд: бо онхо Осиёи хурд забт карда шуда, онхо хатто ба Константинопол наздик шуда буданд, дар Африко то ба Алжир расиданд.
Сатри 20:
Ба тахт омадан ва хукмронии сулолаи Аббосиён (кариб то миёнаи асри IX)==
Давраи шукуфоии сиёси ва мадании давлати исломи бо хамрохии халкхои забткардашудаи арабҳо. Нахустини Аббосиён: асосгузори сулола [[Абу-ль Аббас ас-Сафах]], яъне «Хунхор» (750—754); ки аз давраи хукумрониаш ба [[Людовикаи XI]], давлатдор ва иктисодчии оли [[Аль-Мансур]] (754—775); хеле дасткушод буд ва махз барои хамин дар адабиёт падари Харун-ар-Рашид – Аль Махди (775—785); хеле машхур буд. бадчахли [[Аль-Хади]] (785—786); химоягари машхур шоир ва адабиётчи [[Харун аль-Рашид]] (786—809), шахсе, ки шохиди гулгулшукуфии Халифат буд, вале вай давладори бад буд, у тамоман ба давладоре, ки дар китоби «[[Хазору як шаб]]» шуда буд монанд нест. Аль-Амин (809—813); дусти олимон ва файласуфони равшанфикр, аз тарафи модараш форс буда-[[Мамун]](813-833)даводихандагони фикрхои у – [[
Халифати араб аз чихати бузурги ва хукмронии худ кайхо боз шавковар набуд. Давраи якумин Аббосиён шукуфои маданият буда онро машхури оламиён гардонида аст. То имруз дар тамоми чахон зарбулмасалу маколахо: даврахои “Хорун-ар-рашид” «Гавхари халифахо» ва гайрахо, бисёре аз мусулмонхои замони мо он давраро ба ёд оварда иродаи худро мустахкам мегардонанд. Бояд гуфт, ки хусусиятхои - зулмовари, берахми он халифахо буд: дар баъзе холатхо, ки ба асосгузори сулола он фахри халифахоро ташкил мекард (бо лакаби «Хунрез» худи [[Абу-ал-Аббос]] интихоб карда буд. ): баъзеи аз халифахо, ки ба ин нигох накарда хиллагари [[Ал-Мансур]], ки дар назди халк дар тани худ ба либосхои калбаки ва чояш биёяд у харакат мекард, ки одамони хатарнокро ба катл мерасонад, аввал у онхоро бо суханхои касамёдкуни ва мехрубони гуфтугу карда баъд ба катл мерасонд.
[[Ал-Махдия]] ва [[Хорун-ар-Рашид]] кайд кардан ба маврид аст, ки дар давраи Аббосиён намуди нави азобдихи баромада буд,хатто Маъмун ва меросхурхои у сафед нестанд, зеро дар вайронкори ва берахми нисбат ба одамхои ба онхо маъкул набуда хамто надоштанд. Ба Кремер маълум мегардад, ки дар аввалин Аббосиён нишонахои авлодии беаклии кесарики вучуд дорад, ки он дар фарзандони ояндааш авч мегирад.
Барои пушонидан гуфтан лозим мебуд, ки барои пахш кардани бетартиби ва набудани хокимият ки дар ин холат давлатхои исломи дар вакти чойгир намудани Аббосиён карор дошт.
мушаввашшавандахои тарафдорони сарнагунгаштаи Умавиён, ки аз Алихо пеш рафта буд, харичиёни вахши, ки аз шуришкардан даст накашида буданд ва дар кисми шаркии мамлакат бо дастахои гуногуни форсхо хамкори мекард. Чорахои гуногун андешидан ба фикри у хамчун чораи махсус буд барои Абул-ал- Аббос, ки номи худро аз хамин мефахмид.
Аз дигар тараф муайян мегардад, ки агар Саффах, Мансур ва дигар пешвоёни у у мамлакатро мустакилона бе ёрии оилаи вазири Бармакиён хукмрон мешуданд Халифат пеш мерафт. То он даме, ки ин оиларо Хорун –ар- Рашид [[(803)]]сарнагун кард. Баъзеи аъзоёни ин оила маслихатдихандагони наздики халифа дар багдод буданд. [[
== Инҷоро ҳам бингаред ==
{{Умуми}}
[[af:Kalifaat]]
[[als:Kalifat]]
[[ar:خلافة إسلامية]]
[[az:Ərəb Xilafəti]]
| |||