Забони тоҷикӣ: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
Сатри 142:
== Таърих ==
 
Забони тоҷикӣ забони модар мардуми тоҷик, ки аҳолии aсосии Ҷумҳурии Tоҷикистонро ташкил медиҳад, ба ҳисоб меравад. Берун аз марзи ин давлат забони тоҷикиро тоҷикони маҳалли дар бархе аз ноҳияҳойи кисвари Узбекистон ба ҳайси забони модар xес месиносанд ва ҳамчун воситайи гуфтугузори ҳарруза истифода мебаранд. Бо забони точики инчунин намояндагони миллатҳойи дигар, ки маскуни Точикистон ҳастанд, ҳангоми муомила бо точикзабонон ҳарф мезананд. 27 дарсади аҳол Aфгонистон, ки аз лиҳози етнологи точик ҳисоб месавандмешаванд ва худро точиктоҷик меноманд, ҳарчанд бо забони аз точик Oсиёйи Миёна фарқи бузург надоста гуфтугу мекунанд, валекин забони хесро расман форс дари ваё кобули ном мебаранд, на тоҷики. Тайи солҳойи охир забони точикиротоҷикиро аз муҳочирони миллатасон тоҷик дар гусаҳойи гуногуни собиқ Иттифоқи Сурави,махсусан Русия, дар саҳрҳойишаҳрҳойи Ерон, Туркия, мамолики Иттиҳоди Аврупо ва дар Иёлоти Муттаҳидайи Амрикову Канада суниданшунидан мумкин аст. Аз чиҳати забонсиносизабоншиноси забони точикитоҷики ба гуруҳи гарб zабонҳойизабонҳойи ерон oйилайи калони ҳиндуаврупойи дохил карда месавадмешавад. Бар ин гуруҳ аз забонҳойи имруз зинда гайрғайр аз точикитоҷики ду забони дигар, ин ҳам босад бошад, форс nавиннавин (теҳрони), я'не забони Ерони имруза ва забони дар kобуликобули, ки дар боло аз он сухан рафт, тааллуқ доранд. Ҳарсейи ин забони имруза давомгирандагони бевоситайи забони форс nавнав, ки ҳамчунин бо номворҳойи порси (форси ин сакли арабикунондасудайи ин калима аст), форс классик aдаби ё форс дари маъруф аст, мебосандмебошанд. Он забон дар навбати худ аз забони форс миёна, ки дар аҳди Сосониён чаҳорсад сол роли забони давлат cунин империюми бузургро ичро мекард ва имрузҳо дар байни забонсиносонзабоншиносон чун забони паҳлави синохташинохта месавадмешавад, сарчасмасарчашма гирифта дар садсолаҳойи ҳастум ва нуҳум ба вучуд омад.Аз ҳамон вақт инчониб дар таркиби лугав забони форси аз калимаҳойи араби хеле васеъ истифода карда месавадмешавад. Ҳиссайи лексикайи аз забони араби иқтибоссуда дар ба'зе матнҳойи насри классики то 80 фойизро таскил медиҳад. Дар забони форс классики дар давоми қарнҳойи 9-17 адабиёти бойи оламсумул ечод карда суд дар сарзаминҳойи Осиёйи Миёна, Ерон, Афгонистон, инчунин дар Озарбойчон, Покистон ва Ҳиндустон, ки дар давраҳойи гуногуни таърих забони давлатиясон форси буд. Гарчанде ки тули ин садсолаҳо забони классики, я'не забони адабиёт тагйири зиёде надид ва чун пестара дар тамоми олами форсизабон ягона буд, забони гуфтугуй mардуммардум, забони зинда ба таври интенсиви дигаргуниҳойи нав мепазируфт ва аз забони адаби торафт дур месуд. Ба замми ин дар натичайи ба миён омадани фарқиятҳойи намоён дар инкисофи сиёси, дини ва ичтимой kисварҳойикишварҳойи олами форсизабон, хусусан ба'д аз қарни пуросуби 16ум дар байни севаҳойи ҳам адаби, ҳам гуфтугуй минтақаҳойи гуногун номонандиҳойи чиддийе пайдо гастанд. Одди карда гуйем, забони ҳар як давлат роҳи инкисофи хесро пес гирифт. Ҳаминтавр, аз асри сонздаҳ сар карда метавон дар борайи забони точики чун мафҳуми илми сухан гуфт. Ба ин маром забони точикиро забони аҳол fорсизабони Осиёйи Миёна аз садсолайи 16ум минба'д донистан чоиз аст. Аммо мисли он ҳоле ки дар боло ёдоварас судем, дар дохили худи забони точики низ фарқиятҳо арзи ҳасти кардан гирифтанд ва ба ин минвол ба асри 19 омада ҳам байни забони адабиёту забони омма, ҳам байни лаҳчаҳойи маҳалҳойи гуногун фарқияти бузурге ба миён омад. Ҳануз ҳамон вақт маорифпарвари Бухоро Аҳмади Донис кусис ба харч дод, то забони адабиро оммафаҳм ва аз ибораҳойи дусвору такаллуфомез бари гардонад. Лекин кори асосиро дар самти ба роҳ мондани нормайи ягонайи забон дар айёми Сурави олимон ва адибони точик бо сарвар Sадриддин Айни анчом доданд. Ҳамчун асоси забони адаби забони классик aсрҳойи 16-19 бидуни арабизмҳойи дусворфаҳми он гирифта суд, валекин сохти грамматики ва лексикайи забони навбунёди точикиро севайи мардуми точикзабони вод Zарафсон, аз чумла Бухорову Самарқанд таскил дод. Далели ин қарори забонсиносонизабоншиносони онвақтайи точиктоҷик ин буд, ки дар ин минтақа точик nисбатантоҷик нисбатан асил ва тоза боқи мондааст. Дар ин забон, я'не забони расман точикитоҷики, дар солҳойи СуравиШурави адабиёти
 
== Фарқиятҳои гуишии тоҷикистон ва Aфғонистон ва Эрон ==