|
== Таърих ==
Забони тоҷикӣ забони модар мардуми тоҷик, ки аҳолии aсосии Ҷумҳурии Tоҷикистонро ташкил медиҳад, ба ҳисоб меравад. Берун аз марзи ин давлат забони тоҷикиро тоҷикони маҳалли дар бархе аз ноҳияҳойиноҳияҳои кишвари Узбекистон ба ҳайси забони модар xесxеш мешиносанд ва ҳамчун воситайи гуфтугузори ҳарруза истифода мебаранд. Бо забони точикитоҷики инчунин намояндагони миллатҳойимиллатҳои дигар, ки маскуни ТочикистонТоҷикистон ҳастанд, ҳангоми муомила бо точикзабононтоҷикзабонон ҳарф мезананд. 27 дарсади аҳол Aфгонистон, ки аз лиҳози етнологи точиктоҷик ҳисоб мешаванд ва худро тоҷик меноманд, ҳарчанд бо забони аз точиктоҷик Oсиёйи Миёна фарқи бузург надостанадошта гуфтугу мекунанд, валекин забони хесрохешро расман форс дари ваё кобули ном мебаранд, на тоҷики. Тайи солҳойи охир забони тоҷикиро аз муҳочирони миллатасонмиллаташон тоҷик дар гусаҳойи гуногуни собиқ Иттифоқи СуравиШурави,махсусан Русия, дар шаҳрҳойи Ерон, Туркия, мамолики Иттиҳоди Аврупо ва дар Иёлоти Муттаҳидайи Амрикову Канада шунидан мумкин аст. Аз чиҳати забоншиноси забони тоҷики ба гуруҳи гарб забонҳойи ерон oйилайиoилаи калони ҳиндуаврупойиҳиндуаврупои дохил карда мешавад. Бар ин гуруҳгўруҳ аз забонҳойи имруз зинда ғайр аз тоҷики ду забони дигар, ин ҳам бошад, форс навин (теҳрони), я'неяъне забони Ерони имруза ва забони дар кобули, ки дар боло аз он сухан рафт, тааллуқ доранд. Ҳарсейи ин забони имруза давомгирандагони бевоситайи забони форс нав, ки ҳамчунин бо номворҳойи порси (форси ин саклишакли арабикунондасудайиарабикунондашудаи ин калима аст), форс классик aдаби ё форс дари маъруф аст, мебошанд. Он забон дар навбати худ аз забони форс миёна, ки дар аҳди Сосониён чаҳорсад сол роли забони давлат cунин империюми бузургро ичроиҷро мекард ва имрузҳо дар байни забоншиносон чун забони паҳлави шинохта мешавад, сарчашма гирифта дар садсолаҳойи ҳастум ва нуҳум ба вучуд омад.Аз ҳамон вақт инчониб дар таркиби лугав забони форси аз калимаҳойи араби хеле васеъ истифода карда мешавад. Ҳиссайи лексикайи аз забони араби иқтибоссуда дар ба'зе матнҳойи насри классики то 80 фойизро таскил медиҳад. Дар забони форс классики дар давоми қарнҳойи 9-17 адабиёти бойи оламсумул ечод карда суд дар сарзаминҳойи Осиёйи Миёна, Ерон, Афгонистон, инчунин дар Озарбойчон, Покистон ва Ҳиндустон, ки дар давраҳойи гуногуни таърих забони давлатиясон форси буд. Гарчанде ки тули ин садсолаҳо забони классики, я'не забони адабиёт тагйири зиёде надид ва чун пестара дар тамоми олами форсизабон ягона буд, забони гуфтугуй мардум, забони зинда ба таври интенсиви дигаргуниҳойи нав мепазируфт ва аз забони адаби торафт дур месуд. Ба замми ин дар натичайи ба миён омадани фарқиятҳойи намоён дар инкисофи сиёси, дини ва ичтимой кишварҳойи олами форсизабон, хусусан ба'д аз қарни пуросуби 16ум дар байни севаҳойи ҳам адаби, ҳам гуфтугуй минтақаҳойи гуногун номонандиҳойи чиддийе пайдо гастанд. Одди карда гуйем, забони ҳар як давлат роҳи инкисофи хесро пес гирифт. Ҳаминтавр, аз асри сонздаҳ сар карда метавон дар борайи забони точики чун мафҳуми илми сухан гуфт. Ба ин маром забони точикиро забони аҳол fорсизабони Осиёйи Миёна аз садсолайи 16ум минба'д донистан чоиз аст. Аммо мисли он ҳоле ки дар боло ёдоварас судем, дар дохили худи забони точики низ фарқиятҳо арзи ҳасти кардан гирифтанд ва ба ин минвол ба асри 19 омада ҳам байни забони адабиёту забони омма, ҳам байни лаҳчаҳойи маҳалҳойи гуногун фарқияти бузурге ба миён омад. Ҳануз ҳамон вақт маорифпарвари Бухоро Аҳмади Донис кусис ба харч дод, то забони адабиро оммафаҳм ва аз ибораҳойи дусвору такаллуфомез бари гардонад. Лекин кори асосиро дар самти ба роҳ мондани нормайи ягонайи забон дар айёми Сурави олимон ва адибони точик бо сарвар Sадриддин Айни анчом доданд. Ҳамчун асоси забони адаби забони классик aсрҳойи 16-19 бидуни арабизмҳойи дусворфаҳми он гирифта суд, валекин сохти грамматики ва лексикайи забони навбунёди точикиро севайи мардуми точикзабони вод Zарафсон, аз чумла Бухорову Самарқанд таскил дод. Далели ин қарори забоншиносони онвақтайи тоҷик ин буд, ки дар ин минтақа тоҷик нисбатан асил ва тоза боқи мондааст. Дар ин забон, я'не забони расман тоҷики, дар солҳойи Шурави адабиёти
== Фарқиятҳои гуишии тоҷикистон ва Aфғонистон ва Эрон ==
|
