Фазлиддин Муҳаммадиев: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
Ibrahim (баҳс | ҳисса)
No edit summary
х Фазлиддин Мухдммадиев
Сатри 1:
{{викифонидан}}
{{Зиндагинома
'''Фазлиддин Муҳаммадиев''' - нависандаи тоҷик
|Номи тоҷикӣ= Фазлиддин Муҳаммадиев
|Номи аслӣ= Фазлиддин Аминович Муҳаммадиев
|Акс=noimage.gif
|Зодрӯз= [[15 июн]]и соли [[1928]]
|Зодгоҳ= ш. Самарқанд
|Даргузашт= [[16 октябр]]и соли [[1986]]
|Вазифа= нависанда
}}
'''Фазлиддин Аминович Муҳаммадиев''' (Тав.15.06. 1928, гузари Фақӯҳ Абулайси ш. [[Самарқанд]] - ваф. 16.10.1986, ш. [[Душанбе]]), нависанда, Нависандаи халқии Тоҷикистон (1986), узви Иттифоки нависандагони Тоҷикистон (1957), Ходими хизматнишододаи фарҳанги Тоҷикистон (1978), дорандаи [[Ҷоизаи давлатии ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ]](1967).
 
==Ҳолнома==
== МУКДЦДИМА ==
Дастпарвари мактаби миёнаи №.15 ш. Самарқанд. Соли [[1946]] ба [[Сталинобод]] омадааст: Ходими адабии рӯзномаи “Тоҷикистони Сурх” (минбаъд – “Тоҷикистони Советӣ”, ҳоло – “Ҷумҳурият”, 1947-49). Мактаби марказии комсомол (Москва, 1951), курси олии адабии назди Институти адабии ба номи М.Горкий (Москва)-ро хатм кардааст (1962). Котиби масъул, ҷонишини муҳаррири рӯзномаи “Комсомоли Тоҷикистон” (ҳоло – “Ҷавонони Тоҷикистон”, 1951-1954), муҳаррири рӯзномаи “Газетаи муаллимон” (ҳоло – “Омӯзгор”, 1954), мудири шӯъбаи маданият ва маишати рӯзномаи “Тоҷикистони советӣ” (1954-1955), котиби масъули маҷаллаи “Занони Тоҷикистон” (ҳоло – “Фирӯза”), “Хорпуштак” (1955-57), мудири шӯъба, котиби масъули моҳн. “Шарқи Сурх” (ҳоло – “Садои Шарқ”, 1957-60), муҳаррири маҷаллаи “Хорпуштак” (1962-64), аъзои коллегияи сенарияи Киностудияи ”Тоҷикфилм” (1965-66), муҳаррири калони нашриёти “Ирфон” (1967-68), мудири ред. назорати адабии Сарредаксияи илмии ЭСТ (1969-73), сармуҳар. Комитаи давл. Ҷум. Тоҷ. оид. ба кинемат. (1973-1976), кот. Прав. Иттифоки нависандагони Тоҷикистон (1978-1981).
[[Наср]]и мустанад як бахши мухими фарханги точикй дар асри XX мебошад. Вай дар чои холй ба вучуд наомадааст ва таърихи тулоние дорад. Дар гузашта насри мустанад бо ифодахои илмию ихтисосии мактуб, макола, сафарнома, вакоеънома, солнома, ахбор, хадис, таърихнома, муросила, асархои тарчумаихолй ва гайра ёд, шудаанд (7. 38, 94-103. 62, 38-127). Аломатхои умумии насри мустанади точик, аз* руи кайди мухаккики насри хуччатй А. Саъдуллоев хануз дар асри X ва пеш аз он ба мушохида расидааст(76,67-94).
=== Эчодиёт ===
Аз с. 1981 бо кори эҷодӣ машғул буд. Муаллифи маҷмӯаи очеркҳои “Муҳоҷирон” (1959), “Сози Мунаввар” (1967), китобҳои “Одамони кӯҳна” (1963), “Дар он дунё” (1965), романи “Палатаи» кунҷакӣ” (1974), повестҳои “Шоҳии япон” (1982), “Варта” (1983), маҷмӯаи публисистии “Дӯстон тоҷи сар” (1985). Бисёр асарҳои навис. ҷаҳон, аз ҷумла “Зарбаи аввал”-и Андре Стил, “Ҷазираи гулистон”-и Михаил Садовяну, “Ҷамила”, “Алвидоъ, Гулсарӣ” ва “Дуроҳаи бӯҳронӣ”-и Чингиз Айтматов, пиесаҳои Н.Погодин “Достони саввуми муассир”, “Ҷон модаракон” ва “Садо аз тобут”-и Абдулло Қаҳҳорро ба тоҷ. гардонидааст. Худ низ мазҳакаи “Охирин арӯси амирулмӯъминин”-ро навиштааст. Бисёр асарҳояш ба заб. англисӣ, франсавӣ, олмонӣ, испанӣ, чехӣ, руминӣ, маҷорӣ, булғорӣ, арабӣ ва русӣ тарҷ. шудаанд.
== Мукофоту ҷоизаҳо ==
* Бо ордени “Дӯстии халқҳо”,
* “Нишони Фахрӣ”,
* Ифтихорномаи Фахрии Президиуми Совети Олии Тоҷикистон ва Белоруссия мукофотонида шудааст.
 
Ба номи ӯ яке аз кӯчаҳои ш. Душанбе гузошта шудааст.
Аз руи маълумоти тадкикотхои адабиётшиносй дигаргунихои чиддие, ки дар асри XIX.ва махсусан нимаи дуввуми он дар хаёти сиёсиву иктисодй ва фархангии [[Эрон]], [[Афғонистон]], Туркияи Усмонй ва хатто [[Осиёи Миёна]] сурат гирифтанд, боиси пайдоиши адабиёти нав шудааст, ки огози онро ба солхои 80-90-уми асри XIX иртибот додан дуруст мебуд. Бархамхурии сохти феодалй ва руй овардани кишвархои марбута $а суй чомеаи сармоядори дар ин давра ба хайси як падидаи мусбат дар тадкикотхои олимони хоричй ва ватанй пазируфта шудааст (7). Падидаи мазкур дар рушду такомули адабиёту фарханги минтака таъсири назаррас расонда ва дар хамин замина адабиёти нав хам пайдо шудааст. Яке аз нишонахои зохиршавии онро дар пайдоиши нахустин навъхои насри мустанад ба мушохида гирифтан мумкин аст. Дар ин чода мавкеи маорифпарварони ин кищвархо, пеш аз хама, равшангароёни Эрону Афгонистон, монанди Сайид Чдмолиддини Асадободй, Мирзо Малкумхон, Махмуди! Тарзии Афгон, Мирзо Иброхимбек, Мирзо Сироч ва амсоли онон аввалдарача мебошад. Бо кушишу дастгирии ин ашхос рузномаю мачаллахои форси таъсис ёфтанд, ки аз тарики он хамватанони худро бо рузгори пешрафтаи кишвархри дигар ошно месохтанд.
Моҳи октябри с. 1986 бар асари кордзании чанд тан авбош дар рӯи мизи ҷарроҳӣ ҷон дод.
 
== Дар бораи нависанда ==
Асархои тарчумавй барои насри мустанади муосири точик ба* хдйси заминай дигари фархангй хизмат кардаанд, ки бо номи намунахои назму насри адабиёти итолиёиву фаронсавй, инглисиву русй ва гайра шинохта шудаанд.
 
Дар бораи Фазлиддин Мухдммадиеви публисист ягон асари тахкикй вучуд надорад. Вале зимни тахлили.асархои калонхач.ми у," чунон ки ишора рафт, баъзе фикру мулохизахо баён шудаанд. Аз чумла, мунаккиди шинохта С. Табаров дар заминай очерку хикояхои нахустини Ф. Мухаммадиев андешаронй карда, навишта буд: «дар очерк аксаран хамон лавхахри зиндагй асоси мавзуъро-ташкил мекунанд, ки онхоро худи нависанда бевосита дида,' мушохида карда, дар бораи онхо тасаввуроти муайяни худро дорад ва ба онхо дуруст бахо дода метавонад» (Табаров С. Очерк ва хикоя бояд жанрхои чанговари адабиёти имрузаи точик гарданд // Шарки сурх, 1959. -. № 6. - С. 144; Аз у: Хдёт, адабиёт, реализм. - Душанбе:' Ирфон, 1966. - С. 219.). Мухакик аз боби очеркхои «Мухочирон» ва «Фаттох ва Музаффар» сухан ронда, дуруст таъкид менамояд, ки Ф. Мухаммадиев дар атрофи «масъалах,ои ик,тисодиёти колхозй» сухан •• ронда, зимни тахлили онхо «характер ва хусусиятхои кахрамононро* мекушояд^Таваччухи К^. Рачабовро махорати Ф. Мухаммадиев дар' идрок ва донистани «характерноктарин ходисахои дорой ахамияти калон» (Рачабов К^. Очерк - жанри чанговар // Садой Шарк, 1965. № 11. - С. 155.) чалб кардаст.
Дар такомули насри мустанади муосири точик дар катори жанрхои саёхатнома, макола, фелетону лавха жанри очерк низ' хиссагузор аст. Ру овардан ба жанри очерк ва истифодаи чузъиёти он дар дигар жанрхо аз талаботи давр cap зада буд. Адибон мудом руйдодхои мавчударо омухта, аз мушохидаю дидахои мустакдмашон аз хаёт истифода карда, гох бо рохи тасвири худи* вокеият ва гохо бо усули изофа кардани хостахои хеш ба вок,еият фикру мулохиза ва хулосахояшонро баён менамуданд. Дар ин рох ба адибон жанри очерк созгор омадааст.
Атахон Сайфуллоев дар очеркхои Ф. Мухаммадиев «мохирона истифода: кар дани чузъиёт» - ро таъкид намуда, кдйд менамояд, ки кдхрамонони нависанда «ягон корномаи фавкуллода, ягон хизмати бузург нишон надиханд хам, хамчун кувваи пешбарандаи чамъият сазовори пайравию эхтйром мебошанд» (Сайфуллоев А. Санъати навоварй // Тафаккур ва образ. - Душанбе: Ирфон, 1968. - С. 124). М. Муллочонов бошад, таъкид менамояд, ки ба Фазлиддин Мухаммадиев «кушиши тахлил- ва чамъбасту хулосабарорихо аз вокеот, бо назари васеътар дидан ва дарк кардани олам хос аст» (Муллочонов М. Тирамохи боровар // Садои' Шарк, 1982. №1.-С. 110).
 
Дар баъзе холатхо устухонбандии асархои вокеагароёнаи Фазлиддин Мухаммадиев аз амали мантикии кахрамонон авч мекунанд. Адабиётшинос Худой Шарифов ин чихатро бештар ба наели аввали адибони асри бист нисбат дода, аз умумияти услубй ва заминаю суннатхои миллии он ва сабки инфиродии адибон бахс ороста, хамзамон таъкид мекунад, ки «баъди наели аввал дар пайванди адабиёти имруз бо тамаддуни гузашта дар катори Пулод Толис ва Абдумалик Бахорй сахми Ф. Мухаммадиев бештар аст» (Шарифов X. Озурдагон ва умедворон. - Душанбе: Сино, 2001. - С. 97.)
Очерк жанри насри вокеъгароёна ё хуччатй буда, зиндагиро дар пахнои мухташам ба тасвир гирифта, рочеъ ба масъалахои умда' ва халталаби замон: андеша меронад ва онро тарзе пешкаш менамояд, ки зимни баёнаш чехраи кахрамон низ пеши назар падид меояд. Очерк чун жанри тахкдкию бадей ба публисистика ва адабиёт хизмат намуда, ба ибораи В. Овечкин «агар хамаи адабиёт дар* чдбхаи муборизаи идеологи армияи хучумкунанда бошад, очерк гурух,и на чандон. калони чобуки чуяндагонест, ки хеле пеш фиристонида шудааст» (57).
Мухаккикони адабиёти муосири тоник М. Шукуров (97, 130-144. 99, 212-219), А. Сайфуллоев (68, 117-142), Ц. Бакрзода (8, 146-151), А. Набиев (54, 7. 55, 135-156) низ дар мавриди публисистикаи Фазлиддин Мухаммадиев борхо изхори акида кардаанд, аммо ягон асари нависанда муфассал мавриди тахкикашон карор нагирифтааст. К^исми аксар боз хам ба очеркхои «Мухочирон», «Раиси нав» ва «Фаттох ва Музаффар» эътибор дода, онхоро чун як' бахши эчодиёти Фазлиддин Мухаммадиев арзёбй намудаанд. Дар макола ва китобхои А. Саъдуллоев (70. 71. 18-235; 72, 25-34; 73, 121-125) ин масъала андаке муфассал тахлил шудааст, аммо азбаски вазифаи мухаккики номбурда арзёбии умуман раванди насри вокеъгарои • муосир аст, у низ ба чихатхои фарккунанда, сатхи махорат ва сабки баёни Фазлиддин Мухаммадиев чандон амик ворид нашудааст^Поэтикаи осори мустанади нависанда дар ягон макола мавриди тахкдк. карор нагирифтааст\]Махз ба хамин сабаб
 
1 Таъсиси рузномаи «Ватан» соли 1870 дар Х^нд, хафтавори «Ал-Урвот-ал-вукса» соли 1884 дар Порис аз чониби С. Ц. Асадободй, соли 1891 дар Лондон бо хамкории ходими сиёсй ва публисисти тараккихох. Мирзо Малкумхон рузномаи «К^онун», нахустин рузнома дар Афгонистон- «Шамс-ун-нахор* (1873-1878) тахти рохбарии Кори Абдулло, рузномаи «Ахтар» соли 1875 дар К^стантания, «Хдбл-ул-матин» (Риштахои мустахкам) соли [[1893]]-[[1894]] дар Калкана, «Чехранома» ([[1904]]-[[1905]]) дар Искандария ва Кохира, рузномаи «Тарчумон»-и Исмоили Гаспарй дар Богчасарой, чаридаи «Сироч-ул-ахбори Афгонистон» (1906-1919), ки бо роху воситахои гуногун ба аморати Бухоро мерасиданд, дар бедории мардуми он сахм гузоштаанд.'
 
Аввалин намунахои очерк ба маънии имрузй дар Аврупои Гарбй арзи. вучуд кардаанд. Мачаллахри «Болтун» (''1701'' - [[1717]]),' «Зритель» ([[1711]]-[[1714]]) нахустин бор маводеро нашр намуданд, ки аз нигохи шеваи баён ба очерк монандй дошт. Нависандагони англисзабон Стил ва Хддисон дар навиштахои худ саъй менамуданд, ки мавзуъ аз хар чихат ба хакикат наздик баён шавад, инсон ва* зиндагии у вокей инъикос ёбад. Ин тарзи баёнро баъдтар' нависандагони Олмон, Италия ва Россия дастгирй карда, дар нигоштахри худ вокеияти зиндагиро дар сурати хос инъикос менамуданд.
 
Солхри 30-40-и асрй XIX жанри очерк.дар [[Фаронса]] ва [[Олмон]]' инкишоф ёфта, ба силохи неруманди таблиг ва омодасозии мардум барои дигарсозихои куллй табдил ёфт. Нишонахои ин жанрро дар навиштахои чартистони англис низ пайдо намудан мумкин аст. Онхр аз очерк барои таблиги ахдофи худ истифода кардаанд.
Дар асри XIX дар Россия шакли тозаи очерк ба вучуд омад,' ки дар он вокеият ба тарзи динамики ва дар холи инкишоф нишон дода мешуд. Нависандагони ин гуна матолиб хаёти сиёсии чомеаро тасвир карда, бештар диккати худро ба он равона намуда буданд, ки фактх,ои гуцогуни хдётиро ба зиндагии инкилрбй пайванд созанд.
 
Рушду такомули адабиёти хучлатии муосири точ.ик ва аз чумла, очерки муосири точик бо ташаккули матбуоти ин миллат робитаи ногусастанй дорад, ки огози чунин ибтикороти эчодй нимаи аввали солх,ои дахуми асри бист - давраи пуравч,и пайдоиш-ва тахаввули матбуоти тоник ба маънои имрузааш буд. Дар сахдфоти «Бухорои ша'риф» (11.03.1912), «Оина (20.08.1913), «Рузномаи бах,ри Хазар» (14.12.1914), «Садои Туркистон» (04.1914), «Иштирокиюн» (06.1918), «Шуълаи инкллоб» (10.04.1919) публисистони шинохта Мах,мудхочди Бех.будй, Абдурауфи Фитрат,'
 
Мирзочалол Юсуфзода, Мирзо Сирочи Бухорой, Убайдуллохочаи Асадуллохоча, Мунаввар Кори, Абдурауф Музаффар, Абдулло Авлонй, Абдулхамид Сулаймон, Саидризо Ализода ва дигарон осоре ба чоп расонданд, ки дар онхо вокеият аз диди шахсияти пешнигар арзёбй мешуд ва адабиётшиносони мо онхоро бархак, яке аз омилхои ¦ асосии ба вучуд омадани жанрхои насри мустанад донистаанд1. Махсусан, дар асари машхури Мирзо Сироч «Тухафи ахли Бухоро» ([[1910]]), ки баъди сафархои тулонй ба китъахои' Аврупову ОсиД Африкову Х,инд таълиф шуда буд, нишонахои очерки сафари басо возех мушохида мешаванд. Дар асари Абдурауфи Фитрат «Мунозира» (1909) ва «Баёноти сайёхи Х,инд» ([[1911]]-[[1912]]) низ тахкикд вокеият ба назар мерасад. Бояд кдйд кард, ки дар коматафрозии насри мустанад сахми китоби Садриддин Айнй «Тахзиб - ус - -^сибён» низ бузург аст. Дар 'ин мачмуа устод порчахои насриеро шомил намудааст, ки аз нигохи сабк ва афкор ба лавха ва гунахои очеркии солхои баъдй шабохат доранд. Бо номи очерк бори аввал низ асари устод С. Айнй тахти унвони «Амирони" мангитии Бухоро» («Таърихи силсилаи мангитие, ки дар Бухоро хукм рондаанд») дар 9 шумораи соли 1920 ва 18 шумораи соли 1921-и мачаллаи «Шуълаи инкилоб» ба табъ расидааст.
 
Тахаввулоти баъдии очерк ба фаъолияти рузноманигориву публисистии адибони точик иртиботи кавй дорад, ки огози он солхои бисту ей суратгирифта буд. Назар ба гуфтай профессор Л. Н. Демидчик адади нашри мачаллаву рузномахо дар тули солхои 1928-1937 хашт баробар афзудааст, ки ин падида дар шакл гирифтани фаъолияти адибони навкдлам аз таърихи матбуоти даврагй ба' мушохида расида буд (28, 12). Дар вокеъ, фаъолияти рузноманигори 1 Аз чумла ниг.: Саъдуллоев А. Хосияти адабиёт, - Душанбе: Адиб, 2000. - С. 18- 42; Асозода X. Адабиёти форси ва се шохаи он. - Душанбе: Маориф, 1991. - С. 8-42; Асозода X. Адабиёти точик дар садаи XX.- Душанбе: Маориф, 1999. - С, 7-50 ва гайра.
 
Барои нерухои эчоди ба сифати мактаби бузурги асарофарини будааст.
 
Дар ин солх,о бо даъвати А. М. Горкий омухтани тачрибаи хдррузаи халк. огоз ёфт ва дар ин замина як силсила очеркхое, ки ба тамоми рузгори шуравй иртибот дошт, эчод шуданд ва ин адибони точикро низ ба кори очеркнависй рахнамун" сохт. Мирзо Турсунзода,- Хдким Карим, Чдлол Икромй, Рахим Чдлил ва Абдусалом Дехотй ба таълифи очерк пардохтанд. Аксари осори онхо дар пайравй ба адибони забардасти хамонвактаи шуравй (М. Горкий, Н. Тихонов, Л. Леонов ва дигарон) (ё) дар пайравй ба очеркхои мачаллахои навташкил («Наши достижения») навишта* шуда, усулашон аксар тасвири айнии вокеахои хаётй буд. Дар очеркхои «Колхози Коммунизм», «Тирози чахон»-и С. Айнй, «Хдкоёти устоди мисриён»-и Х- Карим, «Як кахрамони асри мо» - и Р. Чалил, «Зани ягонаи чумхурият»-и Ч,. Икромй, «Шарафи кор»-и А лиху ш, «Богбони боги мисриён»-и Хдзратй ва гайра бештар' фактхои барчастаи руйдод аз диди сиёсати замон тавзех дида, аз тахайюл камтар кор гирифта мешуд.
 
Очерк дар солхои чилум низ ривоч доштааст. Инкишофи он ва истифодаи чузъиёти он дар дигар жанрхо аз талаботи давр cap1 зада буд. Тасвири набардгоххои Чднги Бузурги Ватанй, корнамоии чангии фарзандони шучои халк, кабл аз хама, тавассути жанри очерк сурат гирифт. Корномаи кдхрамонони очеркхои Сотим Улугзода - «Як ва саду як», «Вай шахри Ленинро мудофиа мекунад», Рахим Чдлил - «Кахрамон», «Писарчон», Чдлол Икромй -' «Кахрамони канори Днепр», «Достони марди танкшикан», Фотех Ниёзй - «Кабири хоитй», «Азими мерган» ва дигарон то ба имруз клмати худро гум накардааст ва ин асархо бо рухи устувори кахрамонони худ, бо таъкиду исрори муаллифони хеш дар*
 
парвариши • эхсоси масъулиятшиносии хар як фарди чомеа роли' мухим бозиданду мебозанд. Ч^ихати чолиби дикдати аксари ин очеркхо до дани эътибори хоса ба офаридани портрета кахрамон, ба таъкиди чузъиёти характери онхо мебошад.
 
Солхои баъди чанг, бахусус солхои 50-60-ум жанри очерк' тахаввулоти куллй дид. Ба табъ расидани мачмуахои калони' очеркхо, аз кабили «Таджикские очерки», «У подножия Памира», «Очерки», «Норак», «Айёми мо» ва гайра на танхо дар насри хуччатписанди мустанади ин давра падидаи тоза буд, балки он як мархалаи такомули ин жанрро чамъбаст кардааст. Очеркхои С Улугзода «Саёхати Бухоро бо С. Айнй», Ч,. Икромй «Оё чй бояд кард?», П. Толис «Имтихони аввалин», Ф. Мухаммадиев «Мухочирон»,. А. Сидкй «Чура - саркор» дар адабиёти точик ба мархалаи нави вокеанигорй асос гузоштаанд. Очерк аз тахкики-факту вокеият охиста - охиста ба тахкики характер ё чузъиёти он, кушиши офаридани.симои шахсиятхои вокей пардохт.
 
Огози солхои 70-ум инъикоси рузмарраи вокеахои хаётй, дахолати нависандагон ба проблемахои доги руз" аз масъалахои мухимми руз махсуб дониста мешуд. Дуруст аст, ки Партияи' Коммунистй шарокати нависандагонро дар ичрои накшахои хизбу Х^кумати шуравй дониста, кумаки онхоро «дар юриши бузург ба суй коммунизм» хатмй медонист, яъне адабиёт мебоист дар тавсифу таърифи хадафхои сиёсй хиссагузор мегардид. Вале чизи дигарро-хам фаромуш кардан лозим нест. Х,амон солхо азхудкунии заминхои бекорхобида шуруъ шуда, барои ободонии онхо аз кухистон оилахои зиёде «ихтиёрй» ба дашту водихо кучонда мешуданд. Ин ва дигар муаммохо боиси пайдоиши як силсила асархои хуччатй -бадей гардид, «очерк оперативтар шуд», «одамони зинда ва корхои' хдкякии онхр» (Турсунзода М. Замон ва нависанда // Садои Шарк, 1961. - № 7. - С. 6.) ба тасвир кашида шуданд.
 
Охири солххш 70-ум очеркхое арзи вучуд карда буданд, ки дар онх.0 вакти конкрет, макоми дуввумдарача дошт. Дар чунин* нигоштахо мухимтарин нукта ин таассуроти нависанда аз руйдод, тафаккури муаллиф буд. Дар ин асархо на фаъолияти кдхрамон, балки худи факт типпй кунонда мешуд. Ба муаллифи чунин очеркхо нишон додани вокеа чун факт кам аст. Вай бояд чараёни тахкикд-факт, чихатхои умдаи онро кашф намояд, ба ибораи дигар, факт умумият дода шавад, то эътибораш пеши хонанда афзояд. Ин гуна очеркхоро мо дар эчодиёти индавраинаи Ф. Мухдммадиев (« Илхом», «Подоши мукофот»), М. Начмиддинов («*Обу ободй»), Б. Муртазоев («Хонаи даре», «1^иссаи мурии дудкаш»), Ш. Хдниф' («Мураббй ва мураббо»), А. Рабиев («Афсонаи нави Аспанзод») ва дигарбн.дучор омада метавонем.
 
Охири солх.ои 70-ум ва аввали солх,ои 80-уми асри бист дар мундаричаи очерки точикй баъзе тагйиротх,ои чолибе ба мушох,ида. мерасад, ки он ба вокеоти изофанависй ва идеалй ба тасвир додани вокеият иртибот мегирад. Кахрамонони ин гуна асарх,о шахсони фидоии кор, мехднпарастони ашаддй буда, илло ба кори давлату супориши партия дигар х,еч мукаддасотеро намёписанданд. Ин х.олат дар очеркх.ои М. Мавлабиев (42), Ато Х,амдам (8), Шералй-Мусо (95) ва гоххо х.атто дар очеркх,ои К. Мирзоев, М. Начмиддинов, А. Саъдуллоев низ мушохида мешавад. Масалан, ках,рамони А'. Хдмдам аз очерки «Хандаи бахт» то ба хона расидан ба бештар аз чих,ил объект рафта, аз вазъи кор огох,й гирифта,. халоку шалпар ба манзил медарояду хатто хангоми пухтупаз аз вазъи пахтазор андеша меронад.
 
==1 10 ==
 
Очерки солхои 80-ум ва солхои баъдии асри гузашта аз нигохи кайфияти умумй ва банду бает чизи наве ба худ зам накард.. Умумият додани факт, дахолати мустакдм ба сарнавишти кдхрамон,-мавзуи тахкикл бадей карор додани зиндагиномаи ахли илму фарханг аз хусусиятхои фарккунандаи очеркхои солхои охири адабиёти точик ба шумор меравад.
 
Шамунаи бехтаринй очеркро ба адабиёти муосири точик-Фазлиддин Мухаммадиев дохил намудааст. У ба майдони адабиёт бо мавзую масъала ва услуби хоси эчодии худ дохил шуда, ба рохе, ки дигарон тай накардаанд, пеш рафт. Проблемахои мухими замони хозира, масъалахои таракдиёти хочдгии халк, хаёти коргарон,. колхозчиён ва зиёиён, зухуроти муносибатхои нави чдмъиятй, ки дар майдони мехнат ва мухйти оила вокеъ мегардад, дар маркази эч,одиёти нависанда меистандЛИн нуктаро Абдухолик Набиев чунин кайд кардааст: «Ф. Мухаммадиев ба маънои томи ин сухан аз эчодкорони нав буд, ки "махз дар шароити сотсиализм ташаккул-ёфта, дар навиштахои худ чихатхои пуркувват, пасту баландих,ои умуман ин ч,омеа ва алалхусус аиеми худро инъикос намудааст. Сахмгирии у дар таквияти хакякдти бадей, рухшиносии инсон, гановати шаклй ва жанрии адабиёти солхои 50 ва аввали 80. сазовори он аст, ки уро ба сифати нависандаи колабшикане,-тозанигор ва ибтидокори як тамоюли услуби - услуби реализми психологии серсадо, ки бо юмори нафис ва публисистикаи тезу тунд омехта гушзад кардан мумкин аст, тавсиф кунем» (54, 7).
 
Тамоми асархои • Фазлиддин Мухаммадиев аз вокеияти • имруза ва дигаргуних>ои зиндагонй, мехнат, маишат, ахлоку одоб, эхеосуафкори мардум ва рухи замони мо бахс мекунанд^
 
Фазлиддин Мухаммадиев дар асархои худ ба тасвири чихатхои нави хаёти мо пардохт. Пушида нест, ки хаёти халк хеле.
 
== 11 ==
 
мураккабу серсоха аст ва нависандае, ки ба вай дахолат мекунад,' мухимтарин чараёнхои таърихии чамъиятро тахлил намуда, чунин вокеахоеро, ки. мохияти зиндагй ва пешрафти моро ба суй чомеаи демократй нишон медиханд, ба хаёт татбик гардондани идеалхои олии замони моро ифода менамоянд, дар осори худ чамъбаст* мекунад^ Фазлиддин Мухаммадиев аз хамин гуна нависандагон аст/ Вай масъалахои мухиммй рузмарраро ба миён гузошт, нуксонхои зиндагиро сахт ва ошкоро танкдд кард, урфу одатхои кухна ва бокдмондахои замони гузашта, типи рохбарони кафомонда ва услуби кухнаи корро фош намуд ва бар хилофи инхо пешрафти' фикру заковат, болоравии куввахои эчодй ва рухбаландии мехнати халки точикро мавриди тасвир кдрор дод.
 
Аз марги фочиабори Фазлидцин Мухаммадиев кариб бист сол сипарй мешавад. Он айёмро бо номи бозсозй шухрат додаанд.. Вокеан хам харчу марчи ахлокии чомеа, ки чанде пеш ба арши аъло расида буд, хануз х,амон айём огоз ёфту Фазлидцин Мухаммадиев яке аз аввалинхо шуда аз хавфи ин падидаи бадфарчом аз тарики маколаву очерк, эссеву муросала ва мурочиатх,ояш бонги изтироб мезад. Бо вучуди ин Фазлиддин Мухаммадиев фарзанди замони худ* буд. # Дар бисер мавридх.о бояд супориши партияро (Партияи Коммуниста) ташвику таргиб мекард ва табиист, аз ин гуна осор навгоние дар интихоби мавзую бахс чустан соддалавхй мебуд.
Очерки муосир хусусиятхри наве пайдо кард. Вай акнун аз. кайди факту ракамхр ва баёноти сатх^ию хушк иборат нест,-вокеиятро пардоз намекунад, балки ба мух,имтарин масъалах,ои чомеа часурона дахолат намуда, проблемами доги зиндагиро ба миён мегузорад. Очерки хуб як порчаи бадеии хаёти халк гардидааст, ки хонандаро" ба фикр кардан водор менамояд, рохлои-дигаргун ва бехтар кардани чомеа ва зиндагиро нишон медихад.
 
 
Ба таври хулоса гуфтан мумкин аст, ки хамаи ин сифатхо дар очеркхои Фазлиддин Мухаммадиев мушохида мешаванд.
 
Фазлиддин Мухаммадиев дар насри мустанади точ.ик факдт, бо очерк маъруф нест. Вай клсса ва эссехои пурмухтаво, публисистикаи бадей киз дорад. Киссахои «Зайнаббибй», «Писари газета», эссехои «Мехри диёр», «Марди фозил», маколахои публисистии «Сабак», «Мо накунем, кй мекунад?» ва гайра на танхо бо мухимияти мавзуъ ва фаррохии диду мушохида, балки бо хусну баёни образнок, чузъхои барчастасози вокеа ва симохо, лахни гуворою дилнишини нокилу кахрамонон дар хотири хонанда накдш амике мегузоранд. Авзои вокеият хатто дар асархои калонхач,ми бадеии у (романи «Палатаи кунчакй», повестхои «Дар он дунё», «Варта» ва «Шохин япон») низ ба мушохида мераса^ Чунон ки мебинемТсахми Фазлиддин Мухаммадиев дар баланд бурдани сатхи умумии насри мустанад, чолибсозй, таъсирнокй ва бадеияти сухани вокеъаписанд, дохил кардани аркон ва аносири насри бадей ба жанрхои очерку эссе хеле бузург аст. Вале, мутаассифона, ба ин сохаи басо доманфаррохи эч.одиёти нависанда адабиётшиносии мо эътибори сазоворе надодааст^ Табиист, ишора ва таъкидхои алохида дучор меоядц. Устод Мирзо Турсунзода дар маколахои «Хдёт ва адабиёт» (1959), «Замон ва нависанда» (1961), «Дар хизмати халку Ватан» (1962) ба асархои мустанади Фазлиддин Мухаммадиев эътибор додааст\/Да$ маколаи «Хдёт ва адабиёт» ба фаъолияти очернависии Фазлиддин Мухаммадиев махсус дахл.карда, аз чумла менависад, ки нависанда дар образи хар яке аз кахрамонони худ «зухуроти нишонахои характери нав.., сабзиш ва такомулёбии одами нави чдмъияти коммунистиро нишон медихад »(85, 104-105).
 
==13 ==
Дойр ба насри хуччатй ва бахусус очерк фикру мулохизахо хеле зиёданд1, баъзе мухаКкикон дар заминай асархои чудогона дойр-ба жанрхои публисистй афкори адабиётшиносону.назариячиёни ин сохаро чамъбаст хам кардаанд2. Аз ин ру, аз такрори афкор худдорй карда, баъзе чихатхои хоси очеркро хотиррасон менамоем.
 
Муаллифони китобхои назариявй очеркро байни хикояву. тадкикоти илмй3 мушаххас намуда, мавзуашро «корнамоии шахе» гуфтаанд, ки «аксаран дар истехсолот кор мекунад»4. Дар масъалаи навъу намудхои очерк низ фикрхои парешон баён шудаанд. Аз чумла Ю. Бобоев онро ба илмй, таърихй - этнографй, образнокй -публисистй, ахборотй -• тасвирй, шархдиханда ва гайра чудо-кардаст, ки сахех нест. Аз нигохи тасвир ин чузъиёт мушохида мешавад. Р. Мусулмониён очеркро ба проблемавй ва портрета чудо карда, сафарномаю ёддоштро аз он берун мекунад. Ба ин фикр хам розй шудан мумкин нест. Аввалан очеркхои сафари кайхр боз вучуд. доранд ва баъдан, дар публисистикаи охири асри XX ва аввали хазораи сеюм сафарнома тамоми хусусиятхои очеркро доро буда, аз руи сабк, услуб, тарзи баён онхо ба хам бисер монандихо пайдо кардаанд. Инро очеркхои Ф. Мухаммадиев низ собит менамояд.
 
Дар замони шуравй очерк чун жанри «байракбардори-адабиёт» шинохта шуда, вазифахои инъикоси объективонаи хаёт, тавзехй мухимтарин муаммохои иктисодй, ичтимой ва фархангии замон ба ухдаи он гузошта шуда буд. Хдмвора ба ин анвои гуногуни
 
1 Карасев . Проблемы теории публицистики. - М.: МГУ, 1973; Калашников Л. И. Герой современного-советского очерка. - М.: МГУ, 1975; Беневоленская . Портрет современника. Очерк в газете. - М.: Мысль, 1983; Аникина А. Б. Образное слово в тексте. - М.: МГУ, 1985; Горохов В. М. Основы журналистского мастерства. - М.: МГУ, 1986; Черепахов М. С. Таинства мастерства публициста. -М.: Мысль, 1984;
 
2 Саъдуллоев А. Публисистикаи Турсунзода. - Душанбе: Адиб, 1988; Аз у: Хосияти адабиёт. -Душанбе: Адиб, 2000; Усмонов И. К. Назарияи публисистика. - Душанбе: Шарки озод, 1999; Гулов С. Бадеият дар очерки муосир // Диссертартсия барои дарёфти дарачаи илмии номзади илмй филология,- Душанбе, 1997; Хайдаров С. Бободжон Гафуров - публицист. - Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. - Душанбе, 1998; Имомов М. Маънавиёт ва накши зохир. - Душанбе, 2000 ва гайра
3 Бобоев Ю. Назарияи адабиёт. Кисми I. - Душанбе: Маориф, 1992. - С. 260.
4 Мусулмониён Р. Назарияи адабиёт. - Душанбе; Маориф, 1990. - С. 149.
\
==14 ==
очерк вучуд дошт, ки мавзухои сиёсй, дустии халкхо, равобити адабиро низ фаро мегирифт. Очеркхои Фазлиддин Мухаммадиев аз ин мавзуъхо низ бахрабардорй кардааст.
 
(Дар бораи Фазлиддин Мухдммадиеви публисист ягон асари тахкикй вучуд надорад. Вале зимни тахлили.асархои калонхач.ми у," чунон ки ишора рафт, баъзе фикру мулохизахо баён шудаанд. Аз чумла, мунаккиди шинохта С. Табаров дар заминай очерку хикояхои нахустини Ф. Мухаммадиев андешаронй карда, навишта •¦ буд: «дар очерк аксаран хамон лавхахри зиндагй асоси мавзуъро-ташкил мекунанд, ки онхоро худи нависанда бевосита дида,' мушохида карда, дар бораи онхо тасаввуроти муайяни худро дорад ва ба онхо дуруст бахо дода метавонад» (Табаров С. Очерк ва хикоя бояд жанрхои чанговари адабиёти имрузаи точик гарданд // Шарки сурх, 1959. -. № 6. - С. 144; Аз у: Хдёт, адабиёт, реализм. - Душанбе:' Ирфон, 1966. - С. 219.). Мухакдик аз боби очеркхои «Мухочирон» ва «Фаттох ва Музаффар» сухан ронда, дуруст таъкид менамояд, ки Ф. Мухаммадиев дар атрофи «масъалах,ои ик,тисодиёти колхозй» сухан •• ронда, зимни тахлили онхо «характер ва хусусиятхои кахрамононро* мекушояд^Таваччухи К^. Рачабовро махорати Ф. Мухаммадиев дар' идрок ва донистани «характерноктарин ходисахои дорой ахамияти калон» (Рачабов К^. Очерк - жанри чанговар // Садой Шарк, 1965. № 11. - С. 155.) чалб кардаст.
Атахон Сайфуллоев дар очеркхои Ф. Мухаммадиев' «мохирона истифода: кар дани чузъиёт» - ро таъкид намуда, кдйд менамояд, ки кдхрамонони нависанда «ягон корномаи фавкуллода, ягон хизмати бузург нишон надиханд хам, хамчун кувваи •¦ пешбарандаи чамъият сазовори пайравию эхтйром мебошанд»^ (Сайфуллоев А. Санъати навоварй // Тафаккур ва образ. - Душанбе: Ирфон, 1968. - С. 124). М. Муллочонов бошад, таъкид менамояд, ки
==15 1 ==
ба Фазлиддин Мухаммадиев «кушиши тахлил- ва чамъбасту хулосабарорихо аз вокеот, бо назари васеътар дидан ва дарк кардани олам хос аст» (Муллочонов М. Тирамохи боровар // Садои' Шарк, 1982. №1.-С. 110).
 
Дар баъзе холатхо устухонбандии асархои вокеагароёнаи Фазлиддин Мухаммадиев аз амали мантикии кахрамонон авч мекунанд. Адабиётшинос Худой Шарифов ин чихатро бештар ба наели аввали адибони асри бист нисбат дода, аз умумияти услубй ва заминаю суннатхои миллии он ва сабки инфиродии адибон бахс ороста, хамзамон таъкид мекунад, ки «баъди наели аввал дар пайванди адабиёти имруз бо тамаддуни гузашта дар катори Пулод Толис ва Абдумалик Бахорй сахми Ф. Мухаммадиев бештар аст»' (Шарифов X. Озурдагон ва умедворон. - Душанбе: Сино, 2001. - С. 97.)
 
1 Мухаккикони адабиёти муосири тоник М. Шукуров (97, 130-144. 99, 212-219), А. Сайфуллоев (68, 117-142), Ц. Бакрзода (8, 146-151), А. Набиев (54, 7. 55, 135-156) низ дар мавриди публисистикаи Фазлиддин Мухаммадиев борхо изхори акида кардаанд, аммо ягон асари нависанда муфассал мавриди тахкикашон карор нагирифтааст. К^исми аксар боз хам ба очеркхои «Мухочирон», «Раиси нав» ва «Фаттох ва Музаффар» эътибор дода, онхоро чун як' бахши эчодиёти Фазлиддин Мухаммадиев арзёбй намудаанд. Дар макола ва китобхои А. Саъдуллоев (70. 71. 18-235; 72, 25-34; 73, 121-125) ин масъала андаке муфассал тахлил шудааст, аммо азбаски вазифаи мухаккики номбурда арзёбии умуман раванди насри вокеъгарои • муосир аст, у низ ба чихатхои фарккунанда, сатхи махорат ва сабки баёни Фазлиддин Мухаммадиев чандон амик ворид нашудааст^Поэтикаи осори мустанади нависанда дар ягон макола мавриди тахкдк. карор нагирифтааст\]Мах,з ба хамин сабаб^
==16 ==
мо карор додаем, кори илмии хешро ба мушаххассозии муаммохои мавзую мундарича, поэтика ва навчуихои Фазлиддин Мухаммадиев дар насри мустанад ва(хосатан очеркхои у бубахшем. \
 
МАКСАД ВА ВАЗИФАИ ТАХДИК;. Максади асосии тахкик. пажухиши хамачонибаи хусусиятхои жанриву мавзуии очеркхои нависанда мебошад. Барои халли пурраи мавзуъ масъалахои зерин мавриди .омузиш ва баррасй карор гирифтаанд: очерк ва хусусиятхои жанрии он, чихатихои гоявии очеркхои Фазлиддин Мухаммадиев, мавзуъхои асосии очеркхо, поэтикаи очеркхои Ф. Мухаммадиев, образ ва портретхои кдхрамон, услуб ва махорати нигорандагй.
- дсосхои цазарй ва методологии тахкик;.
 
Рисола дар асоси методи мукоисавй - таърихии адабиётшиносй ва инчунин бадей - таърихй, ки дар тахкикотхои мухаккикони русу точ,ики насри муосир истифода бурда шудааст, анчом ёфтааст.
 
САРЧАШМАХ.ОИ ТАХДИКРО асосан очеркхо ва вобаста ба талаботи мавзуъ дигар асархои бадей - хуччатии Фазлиддин Мухаммадиев ташкил медихад.
АРЗИШИ эчодиёти нависанда дар асоси мубохиса ва таълифоти мухаккикони осори у С. Табаров, М. Шукуров, А. Сайфуллоев, X. Шарй^фов, А. Саъдуллоев ва дигарон муайян карда шудааст.
 
БОЗЁФТИ ИЛМЙ. Рисолаи мазкур дар адабиётшиносии точ,ик тадкикрти мукаммал дар мавриди масоили очерк ва насри' мустанад ба хисоб меравад.
 
{{bio-stub}}
 
[[Гурӯҳ:Шахсиятҳо аз рӯи алифбо|*]]
[[Гурӯҳ:Узви Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон ]]
[[Гурӯҳ:Адибони Тоҷикистон]]
[[Гурӯҳ:Ҷоизаи давлатии ба номи Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ]]