Википедиа

Таърихи Тоҷикистон: Тафовут байни таҳрирҳо

Browse history interactively
← Фарқияти аввалинаФарқияти баъдина →
Content deleted Content added
ВизуалӣВики-матн
Ibrahim (баҳс | ҳисса)
18 796 edits
х Вироиши 91.218.170.246 (Баҳс) вогардонида шуд ба охирин тағйире, ки Ibrahim анҷом дода буд
AryanBot (баҳс | ҳисса)
276 109 edits
х бот ислоҳ карда истодааст, replaced: ў → ӯ (132)
Сатри 1:
{{викифонидан}}
'''[[Таърихи Тоҷикистон]]''' - Аҷдодони [[тоҷикон]] аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] зиндагй намуда халқи қадимтарини [[Осиёи Марказӣ]] мебошанд. Дар ҳудуди [[Тоҷикистон]]и имрӯза қадимтарин осори ҳаёти инсон ба давраи палеолити миёна рост меояд. Дар замонҳои қадим ниёгони тоҷиконро [[ориёӣ]] мегуфтанд. [[Ориёӣ]] - аз калимаи авестоии «aria» ва эронии «ariya» баромада маънояш «тоза», «асилзода» аст. Дар замонҳои қадим '''аҷдодони тоҷиконро - ориёӣ''' мегуфтанд.
 
Таърихи қадимтарини ориёиҳо дар китоби [[Авесто]] ва Ведҳо, адабиёти зардуштӣ ва сарчашмаҳои асримиёнагӣ аз қабили «Таърихи Табарӣ», «Шоҳнома»-и А. [[Фирдавсӣ]], «Форснома»-и Ибни Балхӣ ва ғайра сабт гардидааст.
Дар қадим аҷдоди ориёиҳо ҷамъияти ягонаи этникиро ташкил мекарданд, яъне як халқ буданд, бо як забон гап мезаданд ва дар як кишвар зиндагӣ мекарданд. Тақрибан дар асри XX - XV п.м. онҳо ба ду шоха тақсим шуданд, ки яке аз онҳо ба [[Ҳиндустон]] кўчидакӯчида дар онҷо Ведҳоро таълиф карданд. ГурўҳиГурӯҳи дуюм дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]] ва Эрони Шарқӣ зиндагӣ мекарданд ва [[Авесто]] - ро офариданд.
Мутобиқи маълумоти сарчашмаҳои хаттӣ дар асрҳои IX – VIII то м. тоифаи ориёиҳо тақрибан дар нисфи қитъаи [[Осиё]] аз сарҳади Байнаннаҳрайн то шимоли [[Ҳиндустон]] ва аз Аврупои Шарқӣ – Чанубӣ то Олтойу Сибири Ғарбӣ зиндагӣ мекарданд.
 
Ба қатори халқҳои [[ориёӣ]] ин давра - бохтариҳо, суғдиҳо, хоразмиҳо, портҳо, модҳо, форсҳо, халқҳои саҳронишин сакоиҳо - скифҳо, сарматҳо, массагетҳо ва халқҳои дигари эронинажод дохил мешуданд.
 
Дар сарчашмаҳои таърихӣ мардуми [[Ориёно]] - [[Давлати Пешдодиён]] ва [[Давлати Каёниён]], [[Турон]] - Давлати Афросиёб, [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]] ва Хуросон аҷдодони [[ориёӣ]] номбар шудааст. <ref>Ҳотамов Н.Б., Довуди Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсӣ). – Душанбе,2011, – с. 30.</ref>
 
== Солномаи таърихи тоҷикон ==
 
[[Акс:Persian_EmpirePersian Empire,_490_BC 490 BC.png|right|thumb|Империяи Ҳахоманишиён]]
[[Акс:Royaume_Gréco_BactrienRoyaume Gréco Bactrien.png|right|thumb|Давлати Юнону Бохтар]]
[[Акс:Carte_empire_SassanideCarte empire Sassanide.png|right|thumb|Давлати Сосониён]]
 
Сатри 24:
* Солҳои 550 – 330 то милод - ҳукумронии [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо]], ки дар ҳайъати он [[Бохтар]], [[Суғд]], [[Хоразм]] ва сарзамини қабилаҳои сакои дохил мешуданд. [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо]] - аввалин империяи эронинажод дар тамаддуни олам аст.
*
* Соли 522 то милод - шўришишӯриши мардуми Марғиён бо сарварии [[Фрада]] зидди [[Дорои I]] Ҳахоманишӣ.
*
* Солҳои 329 - 327 то милод - забткориҳои [[Искандари Мақдунӣ]] (юнону мақдуниён) дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]].
*
* Солҳои 329 - 328 то милод - шўришишӯриши озодихоҳии мардуми [[Давлати Суғди қадим|Суғд]] бо сарварии [[Спитамен]], ба муқобили [[Искандари Мақдунӣ]]. Дар ҷумҳури ба шарафи [[Спитаман|Спитамен]] ордени давлатӣ ва номи яке аз ноҳияҳо гузошта шудааст.
*
* Солҳои 250 - 125 то мелод - [[Давлати Юнону Бохтар]] - давлати юнониён, ки баъд аз [[Селевкиён]] дар [[Бохтар]] ва [[Суғд]] ҳукмрон буд.
Сатри 60:
* 1336-1381 - солҳои мавҷудияти '''Давлати Сарбадорони Сабзавор''' - давлати чаҳоруми соҳибистиқлоли [[тоҷик]]он дар [[Хуросон]].
*
* 1365 – 1366 - солҳои шўришишӯриши сарбадорони [[Самарқанд]] зидди муғулҳо, таҳти сарварии [[Мавлонозода]].
*
* Солҳои 60-ўмиӯми асри XIX – соли 1895 - аз тарафи Русияи подшоҳӣ забт намудани [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]].
*
* Соли 1867 – таъсисёбии Генерал-губернатории [[Туркистон]].
Сатри 72:
* Охири асри XIX - аввали асри XX - ба вуҷуд омадани ҳаракати ҷадидӣ дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]].
*
* [[11 март]]и соли [[1912]] - 2 январи соли 1913 – нашри аввалин рўзномаирӯзномаи форсӣ - тоҷикӣ - «Бухорои Шариф» аз ҷониби ҷадидони [[Бухоро]]. [[11 март]] ҳамчун '''«Рӯзи матбуот»''' дар [[Тоҷикистон]] ҷашн гирифта мешавад.
*
* Соли [[1916]] - шӯриши мардуми [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]] ба муқобили сиёсати мустамликавии Русияи подшоҳӣ.
*
* [[25 октябр]]и соли [[1917]] - ғалабаи Инқилоби сотсиалистии Октябр ва бунёди Ҳокимияти Шӯравӣ дар Русия. Ноябри с. 1917-1918 – солҳои барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар қаламрави имрўзаимрӯза [[Тоҷикистон]]и Шимолӣ. Соли 1919 - барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар қаламрави [[Бадахшон]].
*
* [[2 сентябр]]и соли [[1920]] - сарнагун намудани ҳукумати амир дар [[Бухоро]]. Ташкилёбии Ҷумҳурии Халкии Шӯравии Бухоро.
*
* Феврал – июни соли [[1921]] - барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар Бухорои Шарки (ќаламрави имрўзаимрӯза [[Тоҷикистон]]и Марказӣ ва Ҷанубӣ).
*
* Ноябри с. 1917-1918 – солҳои барпо намудани Ҳокимияти ШўравӣШӯравӣ дар [[Тоҷикистон]]и Шимолӣ ва Бадахшон.
*
* [[2 сентябр]]и соли [[1920]] - сарнагун намудани ҳукумати амирӣ дар [[Бухоро]]. Ташкилёбии Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро.
*
* Солҳои 1921-1923 – авҷи ҳаракати зиддишўравӣзиддишӯравӣ дар Тоҷикистони Марказӣ ва Ҷанубӣ.
*
* [[14 октябр]]и соли [[1924]] - ташкилёбии Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии сотсиалистии [[Тоҷикистон]].
Сатри 100:
* Соли [[1951]] - бунёди Академияи илмҳои [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]], ки аввалин президенти он [[Садриддин Айнӣ]] буд.
*
* Соли [[1961]] - оғози сохтумони Нерӯгоҳи барқии обии (ГЭС)-и Норак. Соли [[1972]] - агрегати 1-ўмӯм ва соли [[1979]] агрегати охирин – 9-ўмиӯми [[НБО - Норак]] ба кор даромад.
*
* Соли [[1975]] - оғози кори заводи арзии (алюминии) тоҷик дар ш. [[Турсунзода]].
Сатри 106:
* 22 июли соли [[1989]] - қабул гардидани Қонуни [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] «Дар бораи забони давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]» ва ба забони тоҷикӣ дода шудани мақоми давлатӣ. [[5 октябр]]и соли [[2009]] ба он тағийроту иловаҳо ворид карда шуд. [[5 октябр]] - [[Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]]» аст.
*
* [[9 сентябр]]и соли [[1991]] - эълон гардидани '''Истиқлолияти давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]''' дар Иҷлосияи ШўроиШӯрои Олии Ҷумҳурии [[Тоҷикистон]]. [[9 сентябр]] - «[[Рӯзи истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]]» аст.
*
* [[21 декабр]]и соли [[1991]] - аъзои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақид (ИДМ-СНГ) гардидани [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]].
Сатри 114:
* [[5 май]]и со[[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]997]] – солҳои ҷанги шаҳрвандӣ дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]. Зарари иқтисодии ин ҷанг зиёда аз 10 миллиард доллари амрикоиро ташкил дод.
*
* [[16 ноябр]] - 2 декабри соли [[1992]] - баргузории иҷлосияи XVI ШўроиШӯрои Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] дар ш. [[Хуҷанд]]. Дар он, 19 ноябри соли [[1992]] [[Эмомалии Раҳмон]] раиси Шӯрои Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] интихоб гардид.
*
* [[6 ноябр]]и соли [[1994]] - дар натиҷаи райпурсии умумихалқӣ [[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қабул гардид. [[6 ноябр]] - [[Рӯзи Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аст. [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва [[22 июн]]и соли [[2003]] ба он тағийроту иловаҳо ворид карда шуд. [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] интихоб шуд.
*
* '''[[27 июн]]и соли [[1997]]''' - баъди 8 даври гуфушуниди (с-и 1994-1997) байни тоҷикон (байни ҳукумати ҷумҳурӣ ва тарафи мухолифин),дар ш. [[Москва]], аз ҷониби Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] ва сарвари мухолифини тоҷик [[Саид Абдуллоҳи Нурӣ]] «Созишномаи умумии истиќрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» имзо гардид. '''27 июн - «[[Рӯзи ваҳдати миллӣ]]»''' дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аст.
Сатри 124:
* [[6 ноябр]]и соли [[1999]], [[6 ноябр]]и соли [[2006]] - Интихоби такрории умумихалқии [[Эмомалӣ Раҳмон]] ба сифати [[Президенти Тоҷикистон]].
*
* [[27 феврал]]и соли [[2000]] – баргузории интихобот ба Маҷлиси Намояндагон ва [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]ихобот ба Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]. Ташкилёбии парламенти касбӣ дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]].
*
* [[30 октябр]]и соли [[2000]] - ба муомилот баромадани пули миллӣ - «сомонӣ» дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]
Сатри 130:
* [[15 июн]]и соли [[2001]] – аъзои Созмони Хамкории Шанхай гардидани [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]].
*
* Солҳои 2005 – 2009 – сохтмон ва ба истифода супоридани [[НБО Сангтӯда – 1]] (670 МВТ)бо ҳамроҳии Федератсияи Русия.75% саҳмияҳо аз Русия («ЕЭС Русия») ва (25%) аз Ҳукумати [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]аст. 20 январи соли [[2008]] агрегати якўмякӯм ва июли соли [[2009]] агрегати охирин – чаҳоруми НБО Сангтӯда–1 ба кор дароварда шуд.
*
* Cоли [[2008]] – Идомаи сохтмони [[НБО Роғун]] бо иқтидори 3600 мВт.
Сатри 144:
* сохтумони хати баландшиддати барқии ''' «Лолазор – Хатлон» (ЛЕП – 220кВт) '''.
*
* [[20 феврал]]и соли [[2006]] - оғоз гардидани сохтумони [[НБО Сангтӯда–2]], ки иқтидораш - 220 мВт мебошад. Сентябри соли 2011 агрегати якўмякӯм ба истифода дода шуд ва бахори соли 2012 агрегати охирин – дуюми [[НБО Сангтӯда–2]] ба истифода дода мешавад. [[Ҷумҳурии Исломии Эрон]], баъди ба истифода додани,нерӯгоҳ, барки онро '''12,5 сол''' истифода мебарад. ( '''методи «Биоти» ''' меноманд). Баъди ба итмом расидани 12,5 сол, истифодаи барки [[НБО Сангтӯда–2]] пурра ба ихтиёри Ҳукумати [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мегузарад.<ref name="ReferenceA">История таджикского народа. Том 6.(1941 - 2010) - Душанбе,2011.</ref><ref name="ReferenceB">Ҳотамов Н.Б., Довуди Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарси). – Душанбе,2011.</ref><ref> Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик.Мураттибон Ҳотамов Н.Б.,Саъдиев Ш.С. Нашри дуюм. - Душанбе,2010,- с.4-10.</ref>
*
* '''Муқаддасоти давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]:'''
Сатри 150:
* Нишони давлатӣ - 28 декабри с. [[1993]];
*
* [[Парчам ]]- [[24 ноябр]]и с. [[1992]];
*
* [[Суруди миллӣ]] - [[7 сентябр]]и с. [[1994]];
Сатри 165:
'''Айиряна Ваеҷаҳ – Орёвиҷ''' (аз заб. авестоӣ – «фазо, ё доманаҳои Ориё») – маҳалли қадимаи сукунати тоифаҳои [[ориёӣ]]. Дар ҳазорсолаи II то милод аз ҳудуди имрузаи Урали Чанубӣ, [[Қазоқистон]], Туркистони Чин дар Шимол то водиҳои [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]], Эрони Шарқӣ ва [[Афғонистон]] дар Чануб ҷойгир щуда буд.
 
Дар замонҳои қадим ниёгони [[тоҷикон]]ро [[ориёӣ]] мегуфтанд. ИмрўзИмрӯз ба ориёиҳо: тоҷикон, эрониҳо, ҳиндуҳо, курдҳо, балуҷиҳо, тотҳо, паштуҳо, осетинҳо ва дигар халқҳо мансубанд.
 
[[Ориёӣ]] - аз калимаи авастоии «aria» ва эронии «ariya» баромада маънояш «тоза», «асилзода» аст.
Сатри 175:
'''Пешдодиён ва Каёниён''' – аввалин сулолаҳои подшоҳии [[ориёӣ]], ки дар [[Осиёи Марказӣ]] дар охири ҳазораи III ва II то милод ҳукмронӣ кардаанд. Мувофиқи сарчашмаҳои қадим китобҳои «[[Авесто]]», «Шоҳнома»-и А. [[Фирдавсӣ]], «Таърихи Табарӣ» сулолаи Пешдодиён ([[Давлати Пешдодиён]]) аз Хушанг то Гаршосп ва сулолаи Каёниён ([[Давлати Каёниён]]) аз Қубод то Гуштосп(Виштосп) дар Эрон(Ориёно) подшоҳӣ кардаанд.
 
[[Ориёно]] – (аз номи қабилаи айиря) – кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили чапи Сирдарё, сипас, заминҳои соҳили чапи Амударё, сарзамини имрўзаиимрӯзаи Туркманистони ҷанубу ғарбй, Афғонистону Эрон.
 
[[Турон]]- (аз номи қабилаи туйиря) – кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили рости Амударё доманакўҳҳоидоманакӯҳҳои Тиёншону Помир, [[Ҳафтруд]], [[Қазоқистон]] ва Урали ҷанубй.
 
==Тоҷикистон дар ҳайати давлатҳои таърихӣ==
Сатри 184:
|-
! [[НОМИ ДАВЛАТҲО/ Пойтахт]]
! [[СУЛОЛАҲО / ШОҲОН]]
! [[ДАВРАИ МАВҶУДИЯТИ ДАВЛАТДОРӢ]]
! [[МАВҚЕИ ГЕОГРАФӢ (МАРЗҲО)]]
|-
Сатри 350:
|}
 
* Манбаъ: <ref> Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик.Мураттибон Ҳотамов Н.Б.,Саъдиев Ш.С. Нашри дуюм. - Душанбе,2010,- с.14-19.</ref>▼
 
 
▲* Манбаъ: <ref> Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик.Мураттибон Ҳотамов Н.Б.,Саъдиев Ш.С. Нашри дуюм. - Душанбе,2010,- с.14-19.</ref>
 
== Номгузориҳои таърихӣ-ҷуғрофӣ ==
Line 358 ⟶ 356:
* '''[[Айиряна Ваеҷаҳ - Орёвиҷ]]''' (аз заб. авестои – «фазо, ё доманаҳои Ориё») – маҳалли қадимаи сукунати тоифаҳои (кишвари) ориёиҳо.
*
* [[Ориёно]] – (аз номи қабилаи айиря) – кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили чапи Сирдарё, сипас, заминҳои соҳили чапи Амударё, сарзамини имрўзаиимрӯзаи Туркманистони ҷунубу ғарбӣ, Афғонистону Эрон.
*
* [[Турон]] - (аз номи қабилаи туйиря) – кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили рости Амударё доманакўҳҳоидоманакӯҳҳои Тиёншону Помир, Ҳафтруд, Қазоқистон ва Урали ҷанубӣ.
*
* '''Дарёи Окс''' - (аз заб. лотинӣ - Ox), '''Ҷайҳун''' (аз заб. арабӣ) – '''[[Амударё]]'''.
Line 366 ⟶ 364:
* '''Дарёи Яксарт''' (аз заб. лотинӣ - Yaksart), '''Сайҳун''' (аз заб. арабӣ) – '''[[Сирдарё]]'''.
*
* [[Хуросон]] – кишварест, ки аз асри III-IV дар давлати Сосониён мавриди истифода қарор гирифта дар маънои васеи калима сазамини Эрону Афғонистони имрўзаимрӯза ва Вароруд-Мовароуннаҳрро, ки сокинонаш форсизабон буданд дар назар дошт. Минбаъд ин истиллоҳи ҷуғрофӣ ба сарзамини соҳили чапи [[Амударё]]-Вахш, имрўзаимрӯза Туркманистони ҷанубӣ, Эрони шарќӣ ва Афғонистон низ нисбат дода мешавад.
*
* [[Вароруд (Варазруд)]] – сарзамини байни [[Амударё]] ва [[Сирдарё]]. Номгузории форсии кишвар то забти арабҳо.
*
* [[Мовароуннаҳр]] (аз заб. араби – «он сўисӯи дарё» - и Аму) – кишварест дар қисми рости [[Амударё]], имрўзаимрӯза [[Тоҷикистон]], Ўзбекистонӯзбекистон, Туркманистони щарқӣ ва Қирғизистон, ки дар асри YIII аз тарафи Хилофати Араб забт шудааст.
*
* [[Кишвари Аҷам]] – кишвари аҳолиаш форсизабон, яъне [[Хуросон]] ва [[Мовароуннаҳр]].
*
* [[Тахористон]] – мамлакатест, ки дар ду соҳили дарёи Панҷ ҷойгир буд, сарзамини имрўзаиимрӯзаи Афғонистони шимолӣ, [[Тоҷикистон]]у Ўзбекистониӯзбекистони ҷанубӣ.
*
* [[Чағониён]] – мулкест дар поёноби дарёи Чағонруд (Сурхондарё).
Line 384 ⟶ 382:
* [[Хуттал]] - мулкест дар водии байни дарёи Вахш ва Панљ бо шаҳрҳои бостонии Хулбук ва Мунк. Дар асри IX ба ҳайати Хуттал мулкҳои [[Қубодиён]], Вашгирд ва [[Вахш]] тобеъ буданд.
*
* [[Вашгирд]] – мулкест дар болооби дарёи Кофарниҳон, сарзамини имрўзаиимрӯзаи ноҳияи Файзобод.
*
* [[Рашт]] – мулкест дар водии Ќаротегин, сарзамини имрўзаиимрӯзаи гурўҳигурӯҳи ноҳияҳои Рашт.
*
* [[Кумед]] - мулкест дар болооби дарёи Вахш, сарзамини имрўзаиимрӯзаи ноҳияҳои Дарвоз, Ванч ва Бадахшони шимолӣ.
*
* [[Каран]] - мулкест дар сарзамини имрўзаиимрӯзаи ноҳияи Дарвоз.
*
* [[Вахон]] - мулкест дар водии Вахондарё, сарзамини имрўзаиимрӯзаи ноҳияи Ишкошим.
*
* [[Шикинан]] - мулкест дар, сарзамини имрўзаиимрӯзаи ноҳияи Шуғнон.
*
* [[Бадахшон]] - мулкест дар соњили ғарби ва шарқии дарёи Панҷ , музофоти имрўзаиимрӯзаи Бадахшони Афғонистон.
*
* [[Шумон]] - мулкест дар байни дарёи Кофарниҳон ва Хонаќои водии Ҳиссор.
Line 402 ⟶ 400:
* [[Аҳорун]] - мулкест дар ду тарафи дарёи Қаротоғи водии Ҳиссор.
*
* [[Фарғона]] - мулкест дар водии Фарғона, ки дар сарзамини имрўзаиимрӯзаи Тоҷикистон, Ўзбекистонӯзбекистон ва Ќирғизистон ҷойгир аст.
*
* [[Истаравшан]] - мулкест дар байни Сирдарё дар шимол ва ќаторкўҳиќаторкӯҳи Ҳиссор дар ҷануб ҷойгир шудааст. Сарзамини имрўзаиимрӯзаи ноҳияҳои Истаравшан ва Шаҳристон.
*
* [[Чоч ва Илок]] - мулкест дар байни дарёи Чирчиқ ва Илок, дар имрўзаимрӯза вилояти Тошканди Ўзбекистонӯзбекистон
*
* [[Исфиҷоб]] - мулкест дар водии дарёи Арыси Қирғизистон.
*
* [[Кеш]] - мулкест дар водии Ќашқадарё, дар имрўзаимрӯза вилояти Шаҳрисабзи Ўзбекистонӯзбекистон.
*
* [[Хоразм]] – мулкест, ки дар асрҳои миёна дар резишгоҳи Амударё ҷойгир буд. Сарзамини имрўзаиимрӯзаи вилояти Хоразми Ўзбекистонӯзбекистон.
*
* [[Марв]] - мулкест дар водии дарёи Мурғоби имрўзаимрӯза Туркманистони ҷанубӣ.
*
* [[Ҳирот]] - мулкест дар болоби дарёи Ҳарируди имрўзаимрӯза Афғонистони шимолу ғарбӣ.
*
* [[Ғур]] - мулкест дар болоби дарёҳои Ҳарируд ва Ҳилманд, дар имрўзаимрӯза Афғонистони шимолӣ.
*
* [[Балх]] - мулкест дар соҳили ғарбии дарёи Панҷ, музофоти имрўзаиимрӯзаи Балхи Афғонистон.
*
* [[Ҷузҷон]] - мулкест дар водии дарёи Шибирғони имрўзаимрӯза Афғонистони шимолӣ.
*
* [[Туркистон]] – дар асрҳои миёна зери ин номгузорӣ сарзамини қисми шимолии Сирдарё то доманакўҳҳоидоманакӯҳҳои Олтой дар назар дошта мешавад.
*
* [[Туркистони шарқӣ]] - сарзамини имрўзаиимрӯзаи қисми шимолу шарқии Хитой([[Чин]]).
*
* [[Дашти Қипчоқ]] - сарзамини имрўзаиимрӯзаи даштҳои [[Қазоқистон]], Сибири ҷанубӣ ва дашту доманакўҳҳоидоманакӯҳҳои Олтой.
*
* [[Бухорои Шарқӣ]] - сарзамини имрўзаиимрӯзаи [[Тоҷикистон]]и марказӣ ва ҷанубӣ, ки дар асрҳои XYIII ва ибтидои XX ба ҳайати аморати [[Бухоро]] дохил буданд.
*
* [[Кӯҳистон (номгузории таърихӣ-ҷуғрофӣ)|Кӯҳистон]] - мулкҳои болооби [[Зарафшон]]: Фалғар, Мастчоҳ, Фон, Киштут
Line 439 ⟶ 437:
* [[Осиёи Миёна]] – истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XX нисбати Ҷумҳуриҳои шӯравии [[Тоҷикистон]], [[Ӯзбекистон]], [[Туркманистон]] ва [[Қирғизистон]] истифода бурда мешуд.
*
* [[Осиёи Марказӣ]] - истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XXI нисбати сарзамини имрўзаиимрӯзаи ҷумҳуриҳои [[Тоҷикистон]], [[Ӯзбекистон]], [[Туркманистон]], [[Қирғизистон]] ва [[Қазоқистон]] истифода бурда мешавад. Дар маънои васеи калима, инчунин [[Афғонистон]], [[Эрон]] ва [[Покистон]] дар назар дошта мешавад.<ref> Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик. Мураттибон Ҳотамов Н.Б.,Саъдиев Ш.С. Нашри дуюм. - Душанбе,2010</ref>.
*
 
Line 448 ⟶ 446:
[[14 октябр]] соли 1924 дар натиҷаи таъиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳурихои Шӯравии Осиёи Миёна дар ҳайати Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбакистон Ҷумҳурии Худмухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон таъсис ёфт, ки он аз вилоятхои Ғарм, Кӯлоб, Қӯргонтаппа, Ҳисор, кисман Сариосиё (аз ҳисоби Ҷумҳурии Халкии Шӯравии Бухоро) ва 12 ноҳия иборат буд. Вилояти махсуси Помир, ки пештар ба хайати Ҷумҳуриии Худмухтори Шӯравии Сотсиалистии Туркистон дохил мешуд, ба Вилояти Худмухтори Бадахшони Кухи табдил дода шуд ва [[2 январ]]и соли [[1925]] ба хайати Ҷумҳурии Худмухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон ҳамроҳ гардид. [[4 сентябр]]и соли [[1929]] уезди [[Хуҷанд]] низ ба Тоҷикистон ҳамроҳ гардид.[[16/27 октябр]] соли 1929 [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар хайати вилоятхои [[Бадахшон]], Ғарм, [[Кулоб]], [[Кӯргонтеппа]], [[Ӯротеппа]], [[Панҷакент]], [[Хуҷанд]] ва [[Ҳисор]] ташкил шуд.
 
Ҷумхуриҳои нав ташкилёфтаи Иттиҳоди Шӯравӣ, аз чумла ҶШС Тоҷикистон аз рӯи намунаҳои умумииттифоқӣ идора мешуданд. Дар маънавиёти мардуми кишвар тағйироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шахрвандии с. 1918-1924). Аммо ба максад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солхои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатй дар [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хочагидории деҳқонӣ анчом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби мадани ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шурави ( мактаби махви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгохи касби, мактаби оли) муассисаҳои илмиву фарҳанги (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-кироатхона, музей, боги истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. [[Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид.
 
Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ.Расулов ва Қ.Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. Точикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ - аграрӣ табдил ёфт, фархангу санъатӣ миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳурихои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ маориф, фарханг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиходи ШўравӣШӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг) нигаронида шуда буд.
 
[[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми ШўроиШӯрои Олии ҶШС Точикистон, Эъломияи истиқлолияти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар хайати Иттиҳоди Шӯравӣ қабул намуд.
Дар давраи мавҷудияти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистонн]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Точикистон гузошта шуд.
Пас аз "табадуллот"-и (ГКЧП) коммунистони тундрав 19-21 августи соли 1991 дар Москва, ки бемуваффақият анҷом ёфт, ШўроиШӯрои Олии Ҷумхурии Тоҷикистон '''9 сентябри соли 1991''' "Дар бораи истиқлолияти давлатии Ҷумхурии Точикистон" Изхорот ва қарор қабул намуд.
 
== Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ==
Line 460 ⟶ 458:
[[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона [[9 сентябр]]и соли [[1991]] арзи вуҷуд кардааст.
 
Ҷумҳурии Тоҷикистонро Президент сарварӣ мекунад. [[Президенти Тоҷикистон]] Сарвари давлат ва Ҳукумати Ҷумхурии Тоҷикистон буда аз ҷониби шаҳрвандони ҷумхурӣ ба тарзи овоздиҳии умумӣ интихоб мешавад.
 
Мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумхурии Тоҷикистон [[Маҷлиси Олӣ]] мебошад, ки аз ду палата – Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндангон иборат аст.
 
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз сарвазир, муовинон, вазирон ва раисони кумитаҳои давлатй ташкил ёфтааст.
 
[[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарконуни) Ҷумхурии Тоҷикистон]] [[6 ноябр]]и соли [[1994]] ба тариқи райъпурсии умумихалқӣ қабул шуда, [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва 22 июни соли [[2003]] ба он тағйироту иловаҳо дохил карда шуданд
 
Ҷумҳурии Тоҷикистон '''[[21 декабр]]и соли [[1991]]'''- аъзои [[Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил]] (ИДМ-СНГ) '''[[2 март]]и соли [[1992]]''' - аъзои Созмони Миллали Муттаҳид (СММ - ООН) '''15 июни соли [[2001]]''' – аъзои Созмони Ҳамкории Шанхай ва зиёда аз 50 ташкилотҳои байналмилалӣ мебошад.<ref>История таджикского народа. Том 6.(1941 - 2010) - Душанбе,2011.<name="ReferenceA"/ref><ref>Ҳотамов Н.Б., Довуди Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарси). – Душанбе,2011.<name="ReferenceB"/ref>
 
== Таърихи мухтасари кишвар ==
 
Аҷдодони [[тоҷик]]он аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ва дигар чумҳуриҳои Осиёи Маркази сукунат доштанд. Соли 1980 дар вилояти КўлобКӯлоб, наздикии Ховалинг ҳангоми ҳафриёти археологй бозёфтҳое ба даст омаданд, ки далели ҳанўзҳанӯз ним миллион сол пеш дар замини [[Тоҷикистон]] зиндагй кардани одамони ибтидой буданд. Дар кўҳсорикӯҳсори [[Тоҷикистон]] ёдгориҳои давраи мезолит ва неолит ёфт шуданд. Ду қабати поёнии мадании бошишгоҳи Тутқавул, наздикии Норак (ҳазораҳои Х-VII то мелод) ба давраи мезолит мансубанд. ҲанўзҲанӯз дар асри санг маскуншавии баландкўҳҳобаландкӯҳҳо, аз чумла Помир оғоз мегардад. Дар Помири шарқй дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр қароргоҳи шикорчиёни кўчманчйкӯчманчй - Ошхона ифтитоҳ гардид. Дар мағораи Шахта тасвирҳои рўисангиирӯисангии мансуб ба неолити ибтидой ёфт шуданд. Дар онҳо ҳайвоноти тирхўрдатирхӯрда ва шикорчиён тасвир шудаанд.
 
Барои кўҳсоркӯҳсор ва доманакўҳҳоидоманакӯҳҳои [[Тоҷикистон]] маданияти давраи неолит хос буд, ки он маданияти ҳисор номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорй машғул буданд. Айни замон шикор дар хочагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли [[Тоҷикистон]] боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринҷй таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II пеш аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринҷй асосан бо чорводорй машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан - пўлодгудозиюпӯлодгудозию кулолй низ огоҳй доштанд. Дар чануби Точикистон, дар поёноби дарёи қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, маданияти бишкентии аҳди биринҷй бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дарачаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринчии Туркманистони ҷанубй ва Осиёи ҷанубу ғарбй наздик аст.
 
== Ниёгони тоҷикон дар давраи қадим ==
 
Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони тоҷикони ҳозира - бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна - [[Бохтар]] ва [[Суғд]] буданд. [[Бохтар]] - қисмҳои марказй, ҷанубй ва шарқии Тоҷикистони ҳозира (ҷануб ва ҷанубу шарқтар аз қаторкўҳҳоиқаторкӯҳҳои Ҳисор) ва [[Суғд]] - ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкўҳҳоиқаторкӯҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи водии Фарғона (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кўчманчйкӯчманчй ва нимкўчманчиинимкӯчманчии сакҳо - сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони точикон буданд. Забони ин халкиятҳо ба шохаи шарқии гурўҳигурӯҳи забонҳои эронй тааллуқ дошта, аз забони тоҷикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд.
 
Дар асри VI пеш аз мелод шоҳ Куруш [[Бохтар]] ва [[Суғд]]ро забт намуда, онҳо ба давлати форси Ҳахоманишиён дохил мегарданд. Дар асри IV пеш аз мелод онҳо як қисми давлати Искандари Мақдунй шуда, аз асри III пеш аз мелод ба давлати ворисони ўӯ - Селевкиён дохил мегарданд. Баъдтар аз он салтанати [[Юнону Бохтар]] ҷудо мешавад. Миёнаҳои асри II пеш аз мелод дар натичаи муборизаи озодихоҳонаи бохтариҳову суғдиён ҳокимияти мақдуниҳо дар Юнону Бохтар сарнагун мешавад. Тахориҳо ба Бохтар якҷоя бо қабилаҳои массагетҳову сакоиҳо омада дар озодкунии мамлакат ва ҳаёти минбаъдаи сиёсӣ нақши калон бозиданд. Аз асри IV сар карда Бохтар Тахористон номида мешуд. Тахориҳо чун чузъи асосй ба халқи нав ташаккул ёфтаистодаи [[тоҷик]]он дохил мегарданд. Сипас [[Тахористон]] якчоя бо қисми зиёди Осиёи Миёна, қаламрави Афғонистони ҳозира ва Ҳиндустони шимолй дар ҳайати давлати бузург бо сарварии сулолаи Кӯшониён буд. Ин замони нашъунамои иқтисодиёту маданият, ривоҷёбии алоқаҳо бо Аврупои шарқй, Рум, Чин ба ҳисоб меравад. Ёдгориҳои бостоншиносии замони Кӯшониён пайвастани санъати осиёмиёнагй, юнонй ва ҳиндиро инъикос менамоянд.
 
Дар асрҳои VI-V ба [[Суғд]] ва [[Тахористон]] қабилаҳои даштнишини Ҳайтолиён меоянд, аз асри VI бошад дар ин сарзамин ҳокимияти Ҳоқонии турк барқарор мегардад. Дар асрҳои V-VI раванди феодализатсия торафт бештар вусъат меёбад. Аз асри VI то нимаи дуюми асри Х1Х дар қаламрави Тоҷикистони ҳозира муносибатҳои феодалй бо то андозае нигоҳ дошта шудани зуҳуроти боқимондаи кўҳнакӯҳна, нақши калони чамоат, ғуломдорй ҳукмрон буданд. Болоравии иқтисодиёт, ки асрҳои VI-VII, қабл аз истилои араб ба амал меомад, боиси боз ҳам бештар ба табақаҳои ичтимой чудо шудан мегардад. Аъёну ашрофи заминдор обу заминҳои обёришавандаро азони худ мекарданд.
 
Баробари болоравии иқтисодиёт маданият пеш рафта, шаҳрҳо тараққй мекарданд. Панчакент яке аз марказҳои маданияти ибтидоии асримиёнагии [[Осиёи Миёна]] буд. Қасру иншоотҳои мазҳабй, толорҳои бошукўҳбошукӯҳ, ҳайкалу мусаввараҳои рангин бо сужетҳои оиди мавзўимавзӯи эпосҳо аз дарачаи баланди маданияти бадей, санъат ва меъмории он замон далолат медиҳанд. Ёдгории катибаҳои Суғд, ки дар вақти кофтукови Калъаи Муғ ёфт шуданд, ба аввалҳои асри VIII мансубанд. Қалъаҳои феодалони асри миёнаи ибтидой хеле мустаҳкам карда шуда буданд (масалан Қалъаи Болои шаҳри Исфара).
 
Аз нимаи дуюми асри VII суғдиёну тохариҳо чун халқҳои Осиёи Миёна муқобили ғосибони араб мубориза мебурданд. Вале ханўзханӯз то миёнаҳои асри VIII арабҳо Осиёи Миёнаро истило намуда, ба ҳайати хилофат дохил карданд. Халқҳои Осиёи Миёна ба зўранзӯран чорй карда шудани дини ислом, забони арабй сахт муқобилият нишон медоданд, бар зидди ҳокимони араб исён мебардоштанд. Алалхус шўришшӯриш таҳти роҳбарии [[Муқаннаъ]] (солҳои 770-780) хеле тўлонйтӯлонй буд. Истилогарон ёдгориҳои маданиро несту нобуд мекарданд, шаҳрҳоро харобу валангор месохтанд, аз аҳолй андозҳои сершумори беинсофона ситонида, ба корҳои ичборй чалб мекарданд.
 
== Давлати аввалини тоҷикон ==
 
{{main| Давлати Сомониён}}
[[Акс:Ismoili_somoniIsmoili somoni.jpg|right|thumb|Исмоил ибни Аҳмади Сомонӣ]]
 
Асрҳои IX-X сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ба ҳайати давлати бузурги [[Сомониён]] (с.819 - 999) дохил буд, ки он вилоятҳои калони таърихию маданй - [[Мовароуннаҳр]] (байни дарёҳои Ому ва Сир) ва [[Хуросон]]ро (сарзамини ҷанубу ғарбии дарёи Ому) ташкил мекард.
Line 500 ⟶ 498:
== Тоҷикон дар асрхои миёна ==
 
Асрҳои ХI-ХIII сарзамине, ки тоҷикон сукунат доштанд, ба ҳайати чандин давлатҳои Осиёи Миёна, мисли ғазнавиҳо, қарохониҳо, ғуриҳо, қарохитоиҳо дохил буд. Ҳучуми қўшунҳоиқӯшунҳои Чингизхон дар асри ХIII ба муқобилияти сахти ҳамаи халқҳои Осиёи Миёна дучор омад. Истилогарон шаҳру деҳот, иншоотҳои обёрикуниро ба харобазор табдил дода, аҳолиро қир мекарданд. Сарзамини Точикистон ба улуси Чағатои давлати муғулҳо дохил карда шуд.
 
Аз охири асри ХIII ба доираи аҳолии муқимии точикон то андозае гурўҳҳоигурӯҳҳои этникии туркҳо ва турку муғулҳо сар медароранд. Дар баъзе ноҳияҳо ин ҳолат боиси туркгардонии точикони водинишин мешавад. Дар манотиқи кўҳйкӯҳй ва шаҳрҳо ин раванди туркгардонй камтар зуҳур меёфт.
 
Дар асри XIV [[Тоҷикистон]] ба ҳайати давлати бузурги Темур ва дар асри XV ба қаламрави ворисони ўӯ - темуриён меафтад, ки он аз Ҳинд то Волга ва аз Сурия то Хитой доман паҳн карда буд. Болоравии маданияти давлати темуриён бо фаъолияти набераи Темур - Улуғбек вобаста аст, ки дар нимаи аввали асри XV хукмронй мекард. Нашъунамои илм, алалхусус астрономия, эчодиёти олимон, адибону рассомони машҳур, ки дар Самарқанду Ҳирот зиндагй мекарданд, ба ҳамин давра мансуб аст. Ва дере нагузашта маркази давлат ба ончо, яъне ба Самарқанд гузаронида мешавад.
 
Дар асри XVI қаламрави Тоҷикистон ба давлати ўзбaкӯзбaк они шайбонй бо пойтахташ [[Бухоро]] дохил мешавад. Дар ин давра хонигарии Бухорою Хива ва дертар, дар асри XVIII хонигарии ҚўқандҚӯқанд ташкил меёбанд. Дар онҳо хонҳои сулолаҳои ўзбекйӯзбекй ҳукмронй мекарданд. Тоҷикон асосан дар хонигариҳои [[Бухоро]]ю ҚўқандҚӯқанд зиндагй менамуданд. Барои хонигариҳои осиёмиёнагии асрҳои XVI-XVIII парокандагии феодалй, чангу низоъҳои тўлонйтӯлонй хос буданд. Чангҳои дохиливу хоричй боиси харобшавии системаҳои обёрикунй, пастравии зироаткорй гардида, баъзан вилоятҳо батамом ғорат мешуданд.
 
Ба синфҳо чудошавии чамъият пурзўрпурзӯр мегардид, деҳқонону косибони истисморшаванда ба заминдорони феодал, хону амалдорони онҳо, низомиёну рўҳониёнрӯҳониён муқобилият нишон медоданд. Деҳқонон - точикону ўзбекҳоӯзбекҳо, ки дар заминҳои давлативу хусусй заҳмат мекашиданд, ба амалдорону бойҳо андозу хирочҳои миёншикани ҳархела месупориданд, доимо қарздор буда, торафт бештар хонасалоту қашшоқ мешуданд. Корҳои мухталифи ичборй: сохтмони қасрҳо, системаи обёрикунй, роҳсозй маъмул буданд.
 
Рентаи феодалй махлут буд: бегорй, коркардадиҳй ва пулй. Вазъияти деҳқонони чоряккор, ки барои қисми ночизи ҳосил дар замини бойҳо кор мекарданд, алалхусус вазнин буд. Ғуломдорй низ чой дошта, он танҳо баъди ба Русия ҳамроҳ карда шудан бекор мегардад. Зулму ситами бераҳмона, андозҳои вазнин боиси шўришушӯришу исёнҳо (соли 1758 дар Бухоро, аввали асри Х1Х дар Истаравшан, [[Хучанд]] ва дигар чойҳо) мегардиданд.
 
Таъсири пурзўрипурзӯри рўҳониёнирӯҳониёни иртичоъпараст ба ҳамаи чабҳаҳои ҳаёти халқ ба инкишофу тараққии илму санъат таъсири манфй мерасонд, маданияти ин давра рўрӯ ба таназзул оварда буд.
 
Рақобати Англияву Русия барои вусъату ривоқ додани бозори фурўшфурӯш ба [[Русия]] ҳамроҳ карда шудани Осиёи Миёнаро тезонид. Соли 1868 мувофиқи шартномаи байни Русияву Бухоро қисми зиёди қаламрави аморат ба ҳайати генерал - губернатории Туркистон дохил карда шуд. Амир аз ҳуқуқи муносибати мустақилона бо давлатҳои хоричй маҳрум гардид.
 
Аморати Бухоро акнун бо заминҳои маҳдудгаштааш чун мулки тобею вобастаи Русия вучуд дошт. Қисми шимолии Тоҷикистони ҳозира ба Русия дертар ҳамроҳ карда мешавад. Ҳамон вақт пас аз фурўфурӯ нишондани шўришишӯриши зиддифеодалии солҳои 1873-1876 дар ҚўқандҚӯқанд заминҳои он ба вилояти Фарғона дар ҳайати генерал - губернатории Туркистон ҳамроҳ карда шуд. Соли 1886 дар Бухоро агентии сиёсии императории Русия ташкил мегардад. Соли 1895 бо муоҳидаи байни Русияву Англия сарҳади аморати Бухоро бо [[Афғонистон]] қад-қади дарёи Панч дар Бадахшон муқаррар гардид. Қисмҳои чанубу шарқй ва марказии Точикистони ҳозира - Бухорои шарқй ва Помири ғарбй дар ҳайати аморати Бухоро боқй монда, соҳили чапи Дарвоз, қисмҳои соҳили чапи Вахон, [[Ишкошим]], [[Шуғнон]], [[РўшонРӯшон]] ба Афғонистон гузаштанд.
 
Ҳамроҳшавй ба Русия ҳам барои точикон ва ҳам барои халқҳои дигари Осиёи Миёна аҳамияти калони мусбй дошт, чангу низоъҳои байнихудй барҳам хўрдандхӯрданд, раванди таназзули хочагии натуралии феодалй ва инкишофи унсурҳои муносибатҳои капиталистй оғоз ёфт. Тақвияти муносибатҳои иқтисодй, сиёсию маданй бо Русия ба инкишофи иттифоқи халқи заҳматкаши точикон ва русҳо, ҳамчунин дигар халқҳои Русия, тавлиди синфи коргари точик, шиносо шудани точикон бо маданияти пешқадами инқилобию демократй мусоидат намуд.
 
Айни замон точикон, чун дигар халқҳои [[Осиёи Маркази]] зери зулму истибдоди дукарата монданд. Акнун онҳоро ҳам истисморгарони худй ва ҳам ҳокимияти мутлақи шоҳ бо системаи истисмори ичтимоиву иқтисодии халқҳои гўшавугӯшаву канори Русия азобу шиканча медод. Тоҷикон дар ҳаракати миллии озодихоҳона иштирок доштанд. ШўришҳоиШӯришҳои охири асри Х1Х дар /ротеппа (соли 1875), уезди ХўчандХӯчанд (соли 1880), як қатор уездҳои Фарғона далели онанд. Деҳқонони аморати Бухоро низ зуд-зуд ба муқобили амир ва ҳокимони маҳаллй сар мебардоштанд. ШўришиШӯриши соли [[1885]] дар [[Балчувон]] таҳти сарварии Восеъ аз чунин ҳаракатҳои деҳқонй ба ҳисоб меравад.
 
Инқилоб ба Бухоро якчоя бо Армияи Сурх омада, амирро сарнагун сохт ва соли 1920 Ҷумхурии Халқии Шуравии Бухороро ташкил дод. Солҳои 1918-1926 чанги гражданй мерафт. Соли 1924 Ҷумхурии Мухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон дар ҳайати ЧШС Узбекистон ташкил ёфт. Ба қаламрави республика 12 кенти кишвари Туркистон, Бухорои шарқй ва як қисми Помир дохил гардиданд. Маркази асосии сиёсию маданй - Бухоро ва [[Самарқанд]] дар дохили сарҳади Узбекистон монданд.
Line 529 ⟶ 527:
Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Точикистон гузошта шуд.
Ҷумхуриҳои нав ташкилёфта, аз чумла [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]](аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқй идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатй гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926-1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи "Ҳуҷум (озодшавии занон)" оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт. Тоҷикистон комилан ба комплекси умумииттифоқии хочагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ(СССР) гардид.
Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Точикистон гузошта шуд.Ҷумхуриҳои нав ташкилёфта, аз чумла [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]](аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқй идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатй гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926-1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи "Ҳуҷум (озодшавии занон)" оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт.
 
Дар маънавиёти мардуми кишвар тағйироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шахрвандии с. 1918-1924). Аммо ба максад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солхои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатй дар [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хочагидории деҳқонӣ анчом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби мадани ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шурави ( мактаби махви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгохи касби, мактаби оли) муассисаҳои илмиву фарҳанги (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-кироатхона, музей, боги истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. [[Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид.
 
Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ.Расулов ва Қ.Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. Точикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ - аграрӣ табдил ёфт, фархангу санъатӣ миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳурихои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ маориф, фарханг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиходи ШўравӣШӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг) нигаронида шуда буд.
 
Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Точикистон гузошта шуд.
[[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Точикистон, Эъломияи истиқлолияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд.Вале ин амал танхо қадами аввалини эълон намудани истиқилияти Тоҷикистон дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ буд.
 
== Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи истиқлолият ==
 
Пас аз бебарор анчомидани "табадуллот"-и 19-21 августи соли [[1991]] дар Москва,аз [[24 август]]и соли [[1991]] дар [[Душанбе]] гирдиҳамоии ҳизбу ҳаракатҳои мухолифин бо талаботҳои ба истеъфо баровардани Ҳукумати [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] бо сарварии Президент [[Қаҳҳор Махкамов]], боздоштани фаъолияти [[Ҳизби коммунистии Тоҷикистон]] ва эълон намудани истиқлолияти давлатии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] баргузор гардид.
Line 549 ⟶ 547:
{{main| Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон}}
 
Вале [[ҷанги шаҳрвандӣ|Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]] хотима наёфт. Аз ҳамин давра эътиборан ва то ба имзо расидани созишнома дар бораи оташбас охири соли 1994]] низоъҳои мусаллаҳона гоҳ-гоҳ ба вуқўъвуқӯъ мепайвастанд, алалхусус дар чануби [[Тоҷикистон]].
[[5 май]]и с. [[1992]] - [[27 июн]]и с. [[1997]] – ҷанги шаҳрвандӣ дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] давом кард. Зарари иќтисодии ин ҷанг зиёда аз 10 миллиард доллари амрикоӣро ташкил дод.
[[27 июн]]и с. [[1997]] баъди 8 даври гуфушуниди (с.1994-1997) байни тоҷикон(байни ҳукумати ҷумҳурӣ ва тарафи мухолифин), дар ш. Москва, аз ҷониби Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Эмомалии Раҳмон]] ва сарвари мухолифини тоҷик Саид Абдуллои Нури [[«Созишномаи умумии истиќрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»]] имзо гардид. Аз [[4 июн]]и соли [[1997]] - 1 апрели соли [[2000]] [[Комиссияи Оштии Миллӣ]] фаъолият намудааст. Дар КОМ 26 нафар (13 нафар аз ҷониби ҳукумати ҷумҳурӣ ва 13 нафар аз мухолифини тоҷик) аъзо буданд. Комиссия санадҳои Созишномаи умумии сулҳ аз 27 июни соли 1997- ро амалӣ карда буд.
 
[[6 ноябр]]и соли [[1994]] дар натиҷаи райпурсии умумихалқӣ [[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарконуни) Ҷумхурии Тоҷикистон]] қабул гардид. [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва 22 июни соли [[2003]] ба он таѓийроту иловаҳо ворид карда шуд. [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалии Раҳмон]] Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]интихоб шуд. Пас аз се моҳ, моҳи феврали с. [[1995]] интихобот ба [[Маҷлиси Олӣ]] (парламент) барпо гардид
[[6 ноябр]] соли [[1999]], [[6 ноябр]] соли [[2006]] - Интихоби такрории умумихалқии [[Эмомалии Раҳмон]] ба сифати [[Президенти Тоҷикистон]] шуда гузаштааст.
 
27 феврали соли [[2000]] рузи баргузории интихобот ба Маҷлиси Намояндагон ва 23 марти соли [[2000]] - интихобот ба Маҷлиси Миллии [[Маҷлиси Олӣ]]и [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]буданд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аввалин маротиба парламенти касбӣ ташкил ёфт.
 
Ҳукумати Тоҷикистон минбаъд ба амалӣ сохтани барномаи ислоҳоти иқтисодӣ барои солҳои 1995 – 2004 ва барномаҳои дигар шурӯъ намуд. Барои аз хатари гуруснагӣ эмин доштани аҳолӣ ва бо озуқа таъмин намудани бозори дохилӣ Фармонҳои Президент [[Эмомалии Раҳмон]] аз 9 октябри соли 1995 «Дар бораи 50 000 га замин ҷудо намудан барои хоҷагии назди ҳавлигӣ» ва 1 декабри соли 1997 иловатан ҷудо намудани боз 25 000 га замин аҳамияти калон дошта буд.
 
Дар натиҷаи ислоҳотҳои иқтисодии дар ҷумҳурӣ амалӣ гардида муносибатҳои нави иқтисоди бозорӣ, ки асоси онро моликияти хусусӣ, ҷамъиятҳои саҳомӣ, хоҷагиҳои деҳқонӣ ва инфиродӣ ташкил медоданд, ҷорӣ шуда истодаанд.
Line 568 ⟶ 566:
[[Акс:National Museum of Tajikistan 2.JPG|thumb|National Museum of Tajikistan 2]]
 
Ачдодони точикон аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ва дигар ҷумҳуриҳои [[Осиёи Миёна]] сукунат доштанд. Соли 1980 дар вилояти КўлобКӯлоб, наздикии Ховалинг ҳангоми ҳафриёти археологй бозёфтҳое ба даст омаданд, ки далели ҳанўзҳанӯз ним миллион сол пеш дар замини Тоҷикистон зиндагй кардани одамони ибтидой буданд. Дар кўҳсорикӯҳсори Тоҷикистон ёдгориҳои давраи мезолит ва неолит ёфт шуданд. Ду қабати поёнии мадании бошишгоҳи Тутқавул, наздикии [[Норак]] (ҳазораҳои Х-VII то мелод) ба давраи мезолит мансубанд. ҲанўзҲанӯз дар асри санг маскуншавии баландкўҳҳобаландкӯҳҳо, аз чумла Помир оғоз мегардад. Дар Помири шарқй дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр қароргоҳи шикорчиёни кўчманчйкӯчманчй - Ошхона ифтитоҳ гардид. Дар мағораи Шахта тасвирҳои рўисангиирӯисангии мансуб ба неолити ибтидой ёфт шуданд. Дар онҳо ҳайвоноти тирхўрдатирхӯрда ва шикорчиён тасвир шудаанд.Барои кўҳсоркӯҳсор ва доманакўҳҳоидоманакӯҳҳои Тоҷикистон маданияти давраи неолит хос буд, ки он маданияти ҳисор номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорй машғул буданд. Айни замон шикор дар хочагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли Тоҷикистон боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринчй таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II то аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринчй асосан бо чорводорй машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан - пўлодгудозиюпӯлодгудозию кулолй низ огоҳй доштанд. Дар ҷануби Тоҷикистон, дар поёноби дарёи қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, маданияти бишкентии аҳди биринчй бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дарачаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринчии Туркманистони чанубй ва Осиёи чанубу ғарбй наздик аст.▼
 
Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони точикони ҳозира - бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна - Бохтар ва Суғд буданд. Бохтар қисмҳои марказй, чанубй ва шарқии Тоҷикистони ҳозира (чануб ва чанубу шарқтар аз қаторкўҳҳоиқаторкӯҳҳои Ҳисор) ва Суғд - ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкўҳҳоиқаторкӯҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи водии Фарғона (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кўчманчйкӯчманчй ва нимкўчманчиинимкӯчманчии сакоиҳо - сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони точикон буданд. Забони ин кавмҳо ба шохаи шарқии гурўҳигурӯҳи забонҳои эронй тааллуқ дошта, аз забони точикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд. ▼
▲Ачдодони точикон аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ва дигар ҷумҳуриҳои [[Осиёи Миёна]] сукунат доштанд. Соли 1980 дар вилояти Кўлоб, наздикии Ховалинг ҳангоми ҳафриёти археологй бозёфтҳое ба даст омаданд, ки далели ҳанўз ним миллион сол пеш дар замини Тоҷикистон зиндагй кардани одамони ибтидой буданд. Дар кўҳсори Тоҷикистон ёдгориҳои давраи мезолит ва неолит ёфт шуданд. Ду қабати поёнии мадании бошишгоҳи Тутқавул, наздикии [[Норак]] (ҳазораҳои Х-VII то мелод) ба давраи мезолит мансубанд. Ҳанўз дар асри санг маскуншавии баландкўҳҳо, аз чумла Помир оғоз мегардад. Дар Помири шарқй дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр қароргоҳи шикорчиёни кўчманчй - Ошхона ифтитоҳ гардид. Дар мағораи Шахта тасвирҳои рўисангии мансуб ба неолити ибтидой ёфт шуданд. Дар онҳо ҳайвоноти тирхўрда ва шикорчиён тасвир шудаанд.Барои кўҳсор ва доманакўҳҳои Тоҷикистон маданияти давраи неолит хос буд, ки он маданияти ҳисор номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорй машғул буданд. Айни замон шикор дар хочагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли Тоҷикистон боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринчй таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II то аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринчй асосан бо чорводорй машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан - пўлодгудозию кулолй низ огоҳй доштанд. Дар ҷануби Тоҷикистон, дар поёноби дарёи қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, маданияти бишкентии аҳди биринчй бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дарачаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринчии Туркманистони чанубй ва Осиёи чанубу ғарбй наздик аст.
Дар асри VI пеш аз мелод шоҳ Куруш Бохтар ва Суғдро забт намуда, онҳо ба давлати форси ҳахоманишиён дохил мегарданд. Дар асри VI пеш аз мелод онҳо як қисми давлати Искандари Мақдунй шуда, аз асри III пеш аз мелод ба давлати ворисони ўӯ - салчуқиҳо дохил мегарданд. Баъдтар аз он салтанати Юнону Бохтар чудо мешавад. Миёнаҳои асри II пеш аз мелод дар натичаи муборизаи озодихоҳонаи бохтариҳову суғдиён ҳокимияти мақдуниҳо дар Юнону Бохтар сарнагун мешавад. Тохариҳои ба Бохтар якчоя бо қабилаҳои массагетҳову сакҳо омада дар озодкунии мамлакат ва ҳаёти минбаъдаи сиёсй нақши калон бозиданд. Аз асри IV сар карда Бохтар Тохаристон номида мешуд. Тохариҳо чун чузъи асосй ба халқияти нав ташаккул ёфтаистодаи точикон дохил мегарданд. Сипас Тохаристон якчоя бо қисми зиёди Осиёи Миёна, қаламрави Афғонистони ҳозира ва Ҳиндустони шимолй дар ҳайати давлати бузург бо сарварии сулолаи кўшониёнкӯшониён буд. Ин замони нашъунамои иқтисодиёту маданият, ривочёбии алоқаҳо бо Аврупои шарқй, Рум, Чин ба ҳисоб меравад. Ёдгориҳои бостоншиносии замони кўшониёнкӯшониён пайвастани санъати осиёмиёнагй, юнонй ва ҳиндиро инъикос менамоянд.▼
 
▲Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони точикони ҳозира - бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна - Бохтар ва Суғд буданд. Бохтар қисмҳои марказй, чанубй ва шарқии Тоҷикистони ҳозира (чануб ва чанубу шарқтар аз қаторкўҳҳои Ҳисор) ва Суғд - ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкўҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи водии Фарғона (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кўчманчй ва нимкўчманчии сакоиҳо - сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони точикон буданд. Забони ин кавмҳо ба шохаи шарқии гурўҳи забонҳои эронй тааллуқ дошта, аз забони точикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд.
▲Дар асри VI пеш аз мелод шоҳ Куруш Бохтар ва Суғдро забт намуда, онҳо ба давлати форси ҳахоманишиён дохил мегарданд. Дар асри VI пеш аз мелод онҳо як қисми давлати Искандари Мақдунй шуда, аз асри III пеш аз мелод ба давлати ворисони ў - салчуқиҳо дохил мегарданд. Баъдтар аз он салтанати Юнону Бохтар чудо мешавад. Миёнаҳои асри II пеш аз мелод дар натичаи муборизаи озодихоҳонаи бохтариҳову суғдиён ҳокимияти мақдуниҳо дар Юнону Бохтар сарнагун мешавад. Тохариҳои ба Бохтар якчоя бо қабилаҳои массагетҳову сакҳо омада дар озодкунии мамлакат ва ҳаёти минбаъдаи сиёсй нақши калон бозиданд. Аз асри IV сар карда Бохтар Тохаристон номида мешуд. Тохариҳо чун чузъи асосй ба халқияти нав ташаккул ёфтаистодаи точикон дохил мегарданд. Сипас Тохаристон якчоя бо қисми зиёди Осиёи Миёна, қаламрави Афғонистони ҳозира ва Ҳиндустони шимолй дар ҳайати давлати бузург бо сарварии сулолаи кўшониён буд. Ин замони нашъунамои иқтисодиёту маданият, ривочёбии алоқаҳо бо Аврупои шарқй, Рум, Чин ба ҳисоб меравад. Ёдгориҳои бостоншиносии замони кўшониён пайвастани санъати осиёмиёнагй, юнонй ва ҳиндиро инъикос менамоянд.
 
== [[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] [[Тоҷикистон]] ==
 
Дар '''[[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] дар [[Тоҷикистон]]''' 1 номгуй (дар соли [[2012]]) дар феҳристи асосӣ сабт шудааст. <ref name="td">{{citeweb|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/tj|title=Список объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО в Таджикистане}}</ref>. ▼
Объекти номбаршуда аз рӯи 2 хусусият зикр ёфтааст. <ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/criteria/|title=Критерии}}</ref>▼
 
▲Дар '''[[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] дар [[Тоҷикистон]]''' 1 номгуй (дар соли [[2012]]) дар феҳристи асосӣ сабт шудааст. <ref name="td">{{citeweb|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/tj|title=Список объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО в Таджикистане}}</ref>.
▲Объекти номбаршуда аз рӯи 2 хусусият зикр ёфтааст. <ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/criteria/|title=Критерии}}</ref>
 
[[Саразм]] исботи мавҷуд будани робитаҳои тиҷоратӣ ва фарҳангии байни кӯчманчиёни чорводор ва зироаткрони [[Осиёи Марказӣ]] мебошад. Ёдгории давраи энеолити [[Саразм]] дар наздикии ш. [[Панҷакент]] ҷойгир аст. Ҳаёт дар маскангоҳ ба чор давра ҷудо гашта аз ҳазорсолаи IV - то ҳазорсолаи II то мелодро дарбар мегирад.
Line 586 ⟶ 580:
 
== Феҳрист ==
Дар таблитса объектҳо мувофиқи сабтшавии онҳо оварда шудаанд.
 
<br /><br />
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align:center"
|- bgcolor="#cccccc"
Line 670 ⟶ 664:
*[http://www.tajikinvest.tj/ru/index/index/pageId/177/ Национальные парки и природные заповедники]
 
[[Портал:Таърих|*]] ▼
 
[[Гурӯҳ: Осиё]]▼
[[Гурӯҳ: Тоҷикистон]] ▼
[[Гурӯҳ: Ёдгориҳои Тоҷикистон]] ▼
[[Гурӯҳ: Мавзеъхои сайёҳии Тоҷикистон]]▼
▲[[Портал:Таърих|*]]
 
== Пайнавиштҳо ==
Line 686 ⟶ 674:
{{Тоҷикистон}}
 
▲[[Гурӯҳ: Осиё]]
▲[[Гурӯҳ: Тоҷикистон]]
▲[[Гурӯҳ: Ёдгориҳои Тоҷикистон]]
▲[[Гурӯҳ: Мавзеъхои сайёҳии Тоҷикистон]]
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Таърихи_Тоҷикистон"