Хилофат: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
Addbot (баҳс | ҳисса)
х Bot: Migrating 56 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q131401 (translate me)
AryanBot (баҳс | ҳисса)
х бот ислоҳ карда истодааст, replaced: шарк → шарқ (6)
Сатри 8:
== Аз ташкилёбии халифат (632) то сулолаи Умавиён (750) ==
=== Халифати Араб соли 632 ===
Ин давра 4 халифаро дар бар мегирад, ки бор охи рост интихоб шудаанд. (ар-рошидин) Абубакр (632-634), Умар (634—644), Усмон (644—656) Али (656—661) ва хукмронии Умавиён (661—750). Аз чихати хачм империяи, ки дар муддати 100 сол онхо ташкил карда буданд аз Румиҳо низ гузашта буд ва ин хело хам ачоиб буд, зеро дар ибтидо баъд аз вафоти Мухаммад хавфи бархамхури, дастовардҳои Муҳаммад дар Ислом вучуд дошт. Муҳаммад(дуруди Худо бар ӯ бод!)пеш аз вафот кардан ба чои худ хеч касро Таин намекунад аз хамин сабаб дар Мадина байни Маккаиён ва Мадинаиён мунокиша ба вучуд меояд, ки ин мунокиша метавонист чудошавии Маккаву мадина ва инчунин охири дини Ислом шуда метавонист. Вале ба умар муваффакият ба даст омад, ки Абубакри Маккагиро интихоб намоянд. Бо баробари ин аз хабари вафоти Мухаммад тамоми Арабистон ба гайр аз Макка, Мадина ва Тоифа аз ислом чудо шуданд. Бо ёрии одамони ба дин эътикотдоштаи макка ва мадина Абубакр тавонист Арабистони калон вале таксимшударо ба ислом баргардонад, ба ин кор ба у «шамшери Худо» ёри расонд-лашкаркаши собикадор Халид, ки танхо 9 сол пеш пайгамбарро дар кухи Уход шикаст дода буд. Халид лашкари 40-хазораи пайгамбари калбакии Муслимро дар чое бо номи «хирмани марг» дар наздикии Акраб (633). Хатман баъди пахш кардани шуриши Арабхо Абубакр давлатдории Мухаммадро давом медод, у ба мкобили давлати Византихо ва Форсхо чангро давом дод.
 
Умар (634—644) бо муваффакият забткуниро давом дода, дар охири хаёти худ ба гайр аз Арабистон боз [[Осиёи Миёна]], [[Сирия]], [[Месопотамия]], [[Вавилон]] ва як кисми шаркиишарқии Форс дар [[Африко]], [[Миср]], ва Варко Триполи хукмрони мекард. Дар вакти хукмронии Усмон (644-656) аз Форс то [[Амударё]] (Оксуса) чазираи Кипр, вилояти Карфаген забт карда шуда буд. Чанги бародаркуши дар байни Арабхо, ки дар натичаи куштани Усмон ва давлатро идора карда натавонистани Али буд, ки ин боиси кат гардидани забткорихо ва баъзе вилоятхои сархадиро аз даст доданд.
 
=== 661 сол – Халифати Араб ===
Аммо бо якумин Умавии Муавии 1 (661—680) арабхо аз Амударё (Оксус), Туркистон гузашта то ба Пейконда, Бухоро ва Самарканд рафтанд ва дар Хиндустон то ба Панчаб рафтанд: бо онхо Осиёи хурд забт карда шуда, онхо хатто ба Константинопол наздик шуда буданд, дар Африко то ба Алжир расиданд.
 
Дар давраи писари Умуваии Язиди (680—683) давраи дуюми чанги бародаркуши ва чанги Умавиён бо душманхои дохили (бо фарзанди Али Хасан, бо шартхои Мукаддас ва зидди халифаи ибни Зобейн ва гайрахо) имкониятхо дод, ки барои вилоятхои наздисархади боз чудо шаванд, лекин бо баста шудани сулх байни чанговарони бародаркуш (с 693 )дар халифагии Абдулмалик (685—705) ва писари у Валид (705—715) арабхо мувафакиятхои бузургро дар Авгонистон ба даст оварданд, шимолии [[Ҳиндустон]] ва Туркистон -дар шаркшарқ , [[Арманистон]], дар Кавкоз ва дар Осиёи Хурд- дар маркази Африкои шаркишарқи(то укёнус), [[Испания]] дар юг [[Франция]] - дар шаркшарқ. Танҳо кувваи император Льва Исавра, ки часурона бар зидди арабхо чангида Константинополь ва Осиёи Хурдро (717—718) озод кард ва Карл Мартелл ки ба мувафакиятхои арабхо дар Фаронса (732) интихо гузошта буд ба Аврупо аз запткорихои мусулмонон эмин дошт.
 
Мавкее, ки арбхо дар вакти запткорихои худ ишгол карда буданд лагери харбиро ба хотир меовард:кушиши дохилшавии динии ба ислом [[УмариI]] дониста кушиши мустахкам кардани Халифатро дошт, характери масчиди чанговари ва тасаввуроти дини [[индифферентизм]] хачми уммумии арабхои истилогар, ба онхо манъ намуд, ки сохибшави дар давлатхои истилогаштаи мулки заминдошта буд; [[Усмон]] ин карорро манъ намуд, бисёре аз арабхо дар давлатхои заптшуда бои заминдор мешуданд.Маълум аст ки максади заимндор бештар на ба чанг балки ба сулху осоиштаги равона карда шуда буд.Дар замони Умавиен низ дехахои араб дар байни халкхои дигар карибки симои гарнизони харбии худро гум накарда буд. Бо баробари ин, хусусияти динии давлати араб тез-тез тагйир меефт, мо мебинем бо баробари чори намудан дар дохили халифат ва тастик кардани Умавиен ва аз чамъияти динии масчиди, ки пешвои мусулмонон сардори мекард ба пахш намудани кофирон, чонишини пайгамбари Илохи
 
Ба тахт омадан ва хукмронии сулолаи Аббосиён (кариб то миёнаи асри IX)==
Давраи шукуфоии сиёси ва мадании давлати исломи бо хамрохии халкхои забткардашудаи арабҳо. Нахустини Аббосиён: асосгузори сулола [[Абу-ль Аббас ас-Сафах]], яъне «Хунхор» (750—754); ки аз давраи хукумрониаш ба [[Людовикаи XI]], давлатдор ва иктисодчии оли [[Аль-Мансур]] (754—775); хеле дасткушод буд ва махз барои хамин дар адабиёт падари Харун-ар-Рашид – Аль Махди (775—785); хеле машхур буд. бадчахли [[Аль-Хади]] (785—786); химоягари машхур шоир ва адабиётчи [[Харун аль-Рашид]] (786—809), шахсе, ки шохиди гулгулшукуфии Халифат буд, вале вай давладори бад буд, у тамоман ба давладоре, ки дар китоби «[[Хазору як шаб]]» шуда буд монанд нест. Аль-Амин (809—813); дусти олимон ва файласуфони равшанфикр, аз тарафи модараш форс буда-[[Мамун]](813-833)даводихандагони фикрхои у – [[Аль-Муътасим]] (833—842)и [[Аль-Васик]] (842—847).Навоварихои асри X каме сузились: Умавии халосгашта [[Абдурахмони I]] дар Испания якумин огози [[(755]] итиклолияти {{Кордовскому эмирату]], ки аз [[c929]] хамчун халифат эътироф гаштааст[[(929--1031)]].Пас аз 30сол Идрис абераи халифа Али ки хам барои Аббосиён ва Умавиён душман буд, дар Марокко асосгузори сулолаи Идрисихо[[(785-985)]] гашт, ки пойтахти он ш.[[Тудга]] буд.Кисми боки мондаи сохили Африкаи шимоли ( Тунис ва г.) тамоман барои Халифати аббосиён гумм шуда буд, вакте ки Хорун ар Рашид вазири Аглабро номзад мекунад,худро дар Кайрвон асосгузори сулолаи Аглабидхо (800-909) мехисобад. Намуди берунаи хокимияти истилокорона ба мукобили кишвархои христиан ва дигар кишвархо баркарор кардан Аббосиён зарур намешуморидан, аммо бо мурури вакт задухурдхои харби хам дар сархади шаркшарқ ива шимоли ба вучуд меомад, аммо зиндагии Халифат оромона мегузашт.
Халифати араб аз чихати бузурги ва хукмронии худ кайхо боз шавковар набуд. Давраи якумин Аббосиён шукуфои маданият буда онро машхури оламиён гардонида аст. То имруз дар тамоми чахон зарбулмасалу маколахо: даврахои “Хорун-ар-рашид” «Гавхари халифахо» ва гайрахо, бисёре аз мусулмонхои замони мо он давраро ба ёд оварда иродаи худро мустахкам мегардонанд. Бояд гуфт, ки хусусиятхои - зулмовари, берахми он халифахо буд: дар баъзе холатхо, ки ба асосгузори сулола он фахри халифахоро ташкил мекард (бо лакаби «Хунрез» худи [[Абу-ал-Аббос]] интихоб карда буд. ): баъзеи аз халифахо, ки ба ин нигох накарда хиллагари [[Ал-Мансур]], ки дар назди халк дар тани худ ба либосхои калбаки ва чояш биёяд у харакат мекард, ки одамони хатарнокро ба катл мерасонад, аввал у онхоро бо суханхои касамёдкуни ва мехрубони гуфтугу карда баъд ба катл мерасонд.
[[Ал-Махдия]] ва [[Хорун-ар-Рашид]] кайд кардан ба маврид аст, ки дар давраи Аббосиён намуди нави азобдихи баромада буд,хатто Маъмун ва меросхурхои у сафед нестанд, зеро дар вайронкори ва берахми нисбат ба одамхои ба онхо маъкул набуда хамто надоштанд. Ба Кремер маълум мегардад, ки дар аввалин Аббосиён нишонахои авлодии беаклии кесарики вучуд дорад, ки он дар фарзандони ояндааш авч мегирад.
Барои пушонидан гуфтан лозим мебуд, ки барои пахш кардани бетартиби ва набудани хокимият ки дар ин холат давлатхои исломи дар вакти чойгир намудани Аббосиён карор дошт.
мушаввашшавандахои тарафдорони сарнагунгаштаи Умавиён, ки аз Алихо пеш рафта буд, харичиёни вахши, ки аз шуришкардан даст накашида буданд ва дар кисми шаркиишарқии мамлакат бо дастахои гуногуни форсхо хамкори мекард. Чорахои гуногун андешидан ба фикри у хамчун чораи махсус буд барои Абул-ал- Аббос, ки номи худро аз хамин мефахмид.
Аз дигар тараф муайян мегардад, ки агар Саффах, Мансур ва дигар пешвоёни у у мамлакатро мустакилона бе ёрии оилаи вазири Бармакиён хукмрон мешуданд Халифат пеш мерафт. То он даме, ки ин оиларо Хорун –ар- Рашид [[(803)]]сарнагун кард. Баъзеи аъзоёни ин оила маслихатдихандагони наздики халифа дар багдод буданд. [[Халид, Яхё, Чаъфар)]], дигар бошанддар вазифахои баланд дар минтакахои гуногуни малакат буданд. Онхо дар якчояги тавонистанд дар муддати 50 баробарии байни форсхову арабхоро, ки ба Халифатро дастгири мекарданд нигох доранд.
 
== Инҷоро ҳам бингаред ==
{{Умуми}}
 
[[Гурӯҳ:Таърих]]