Устура: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
Саҳифаи нав: '''АСОТЍР''' (ар. – '''أساطیر''' ҷамъи устура; ривоят, гуфтор, қисса), шакли ш...
 
Сатри 10:
Дар давраҳои аввали пайдоиши худ асотир берабту парешон ва бе тартиби муайян дар мазмуну мундариҷа ва сужет буд. Махсусан, дар давраи модаршоҳӣ образҳои асотирӣ шаклҳои гуногун дошта, аз қабили ҷондорҳои сесару чорсар, саддаступой, бадқаҳру золим ба вуҷуд омадаанд ва шумораи онҳо хеле зиёд аст. Вале, баъдан, дар давраи падаршоҳӣ образҳои асотирии мутаносиб, муназзам ва мураттаб ба вуҷуд омаданд. Дар давраи падаршоҳӣ тасаввурот дар бораи қаҳрамононе пайдо шуда, ташаккул ёфт, ки бар қувваҳои табиии мағлубиятнопазир пирӯзӣ меёбанд, ҳаёти иҷтимоиро муташаккил ва онро аз қувваҳои марговари табиат ва ҳуҷуми қабилаҳои бегона ҳифз менамоянд. <br/>
асотири бештар тараққикарда ва мураттабу муназзами дунё асотири Юнони Қадим мебошад. Дар ин асотир вобаста ба мавзӯъҳои гуногун образҳои маълуму машҳур ба вуҷуд омадаанд. Асотири Юнони Қадим дар адабиёту санъат, меъморӣ ва дигарон соҳаҳои маданияти Юнони Қадим зуҳур кардааст ва намунаҳои он то рӯзгори мо боқӣ мондаанд. <br/>
Асотири эронӣ – асотире, ки халқҳои эронинажод, аз ҷумла ниёгони халқи тоҷик офаридаанд, таърихи бостонӣ доранд. Нахустин ишораҳо ба образҳои асотирии мардуми ҳиндуэронӣ (ориёиён) дар катибаву санадҳои шумерии асотир 18 ва асотир 14 то м. ба назар мерасанд. Инчунин аксар асотири гуногунмавзӯъ ва образҳои асотирии муштараки мардуми ҳиндуэронӣ дар осори қадими забони санскрит – «Ведаҳо» мавҷуданд, ки миёнаи ҳазораи 2 то милод мураттаб гардидаанд. Ҳаракати қабилаҳои ориёӣ ҳам тақрибан дар ҳамин давра оғоз ёфт ва онҳо дар Осиёи Марказӣ (Эронзамин ва дигарон ҷойҳо) маскан гирифтанд. Давраи ташаккули бештари асотири ақвоми эронинажод ба асотирҳои 7 – 6 то м. рост меояд. Манбаъҳои асосии асотири эронӣ Авесто, катибаҳои Ҳахоманишиён, осори адабиёти паҳлавӣ, таърихҳо ба забони арабӣ ва форсии дарӣ, «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ ва осори дар пайравии он навишташуда («Гаршоспнома», «Барзунома», «Озарбарзиннома», «Бонугушаспнома» ва ғайра), достонҳо («[[Искандарнома]]», «[[Вис ва Ромин]]» ва ғайра) мебошанд. Асотири эронӣ бо дини зардуштӣ робитаи мустаҳкам дошт ва аксар сужету образҳои асотирии он хусусияти динӣ касб намудаанд. Дар таъсири санавияти зардуштия асотири эронӣ муборизаи қувваҳои Неку Бад мушоҳида мешавад. Дар асотир зиддиятҳои мазҳабӣ, қабилавӣ, зиддияти кӯчиёну бумиён, ҷангҳои Пешдодиёну Каёниён бо турониён бо сарварии Афросиёб тазодди қувваҳои табиат – борону хушксолӣ, гармии тобистону сардии зимистон, тазодди фаслҳои сол, махлуқоти неку бад ва ғайра инъикос ёфтаанд. Сарвари қувваҳои нек Аҳура Маздо, қувваҳои бад Аҳриман мебошад. Эзадони нек Митра, Аредвисура Аноҳито, Тиштрйа, Апам Напат (эзади об), Рашн, Сурӯш, Ҳаома ва ғайра алайҳи эзадони бад Апаоша, Аешма (эзади хашму ғазаб) ва ғайра мубориза мебаранд. Дар асотири эронӣ офариниш (махлуқот)-и неку бад мавқеи муҳим доранд. Саг, барзагов, модагов, гӯсфанд, асп, шутур, аз парандагон – хурӯс, симурғ, шоҳин ва ғайра офаридаҳои нек; гург, мор, аждаҳо ва ғайра мавҷудоти бад ба шумор мераванд. <br/>
Тасаввуроти асотирии космогонӣ ва антропологӣ (оид ба пай­доиши оламу одам)-и ниёгони халқи тоҷик дар давраҳои қадим пайдо шуда, дар оғози асрҳои миёна ташаккули бештар ёфта, торафт мураккабтар гардидааст. Дар ин бобат якчанд устура вуҷуд доранд, ки маъмултаринашон пайдоиши нахустин ҷуфти инсонӣ аз ҷасади Каюмарс ва барзагови ӯ мебошад. Каюмарс ва барзагови ӯ дар ду соҳили дарёи афсонавии Даитйа мезистанд. Аҳриман бо лашкариёни худ онҳоро нобуд кард. Аз ҷасади Каюмарс ду бутта ба мисли ревоҷ сабз шуд. Онҳо Машйо ва Машйонак (Марйо ва Марйонак, Малҳйо ва Малҳйонак ва ғайра) ном гирифтанд ва мувофиқи тасаввуроти қадими эро­ниён сарнасли инсоният мебошанд. Аз ҷасади гов филиззот, ҳар гуна гиёҳу рустаниҳо, дарёҳо ва ғайра ба вуҷуд омаданд. Мувофиқи тасаввуроти асотирии эрониёни қадим, ки дар Авесто сабт аст, дунё ба ҳафт иқлим тақсим мешавад ва Аирйана-Ваеҷа – кишвари ориёниён дар марказ ҷой гирифтааст. Рӯди Воурукаша (фарохканор) дар марзи ин кишвар ҷорист. <br/>
Тасаввуроти эсхатологӣ (оид ба биҳишт, дӯзах, охират)-и эрониёни қадим эсхатологияи дини зардуштӣ мебошад. Мувофиқи он, равони мардум пас аз марг ба биҳишт ё дӯзах меравад. Барои ба дӯзах ё биҳишт рафтани мурдагон Митра, Рашн ва Сурӯш довар таъйин шудаанд. Онҳо гунаҳкор ё бегуноҳ будани мардумро муайян мекунанд. Мардум бояд аз болои пули Чинвот, ки чун мӯй борик аст, бигузаранд. Танҳо бегуноҳон аз он гузашта метавонанд. Тасвири дӯзаху биҳишт дар асари паҳлавии «Ардавирофнома» омадааст. <br/>
Сатри 16:
Пас аз зуҳури ислом ва паҳн шудани он дар Эронзамин асотири мусулмонӣ интишор ёфт ва он ҷои баъзе тасаввуроти асотирии эрониёнро гирифт. Баъзе образҳои асотирии эронӣ ба таъсири ислом дучор гардида, мазмуну мундариҷа ва сужети нав пайдо карданд. Масалан, ба ҷои мурғони шоҳин ва ҳумо мурғи анқо машҳур шуд. Ба ҷои офариниш (махлуқот)-и бади қадимии эронӣ ҷинну аҷина, албастӣ, [[ғӯл]] (ғӯли биёбонӣ) ва ғайра маъмул гардиданд. Тасаввурот оид ба пайдоиши олам ва одам низ тағйир ёфт. <br/>
Асотир аз оғози пайдоиши худ ҷаҳонбинӣ ва ҷаҳонфаҳмии инсони ҷамъияти ибтидоиро ифода карда, хусусияти маърифатӣ дошт. Аз асотир дар осори санъати рассомӣ, меъморӣ ва махсусан адабиёти бадеӣ фаровон истифода шудааст. Аксар муҷассамаҳои осори санъати рассомии Эрону Юнон ва кишварҳои Аврупо аз замонҳои қадим то имрӯз дар асоси асотир эҷод гардидаанд. <br/>
Асарҳои [[Ҳомер]] («[[Иллиад]]а», «[[Одиссея]]»), Гесиод, Пиндар, [[Эсхил]], Еврипид ва дигарон муаллифони Юнону Рими Қадим дар заминаи асотири юнонӣ навишта шудаанд. Адибони Аврупои Ғарбӣ Ч. Диккенс, Э. Золя, Т. Манн, Гёте, Шеллинг, Ф. Кафка, Ж. П. Сартр, Ҷ. Ҷойс, Ҷ. Апдайк, У. Фолкнер, Гарсиа Маркес ва дигарон дар осори худ аз асотири Юнони Қадим ва халқҳои дигари олам истифода бурдаанд. Дар осори таърихӣ ба забонҳои арабӣ ва форсии дарӣ, «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ ва дигарон асарҳо асотир ва чеҳраҳои асотирӣ бо табдили шакл (трансформатсия) ба кор бурда шудаанд. <br/>
Дар эҷодиёти шоирону нависандагони халқҳои собиқ шӯравӣ М. А. Булгаков, Ч. Айтматов, О. Сулаймонов, асотир Ким, Т. Пӯлодов, Г. Матевосян, О. Чиладзе (асараш оид ба аргонавтҳо), Ю. Марсинкявичус, асотир А. Вознесенский, Ю. П. Кузнетсов ва дигарон мавзӯъ ва чеҳраҳои асотирии миллӣ ва асотири умумиҷаҳонӣ мавҷуданд.
Симоҳои асотирӣ ва мавзӯъҳои асотирӣ дар осори манзуму мансури адибони тоҷик асотир Лоҳутӣ, Муъмин Қаноат, Лоиқ (шеъри «Користон», силсилаи «Илҳом аз «Шоҳнома»), Сорбон, Афардӣ, Баҳманёр ва дигарон ба назар мерасанд. <br/>
== Манбаъ ==
[[Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|Энсиклопедияи миллии тоҷик, ҷилди 2]]
 
Адабиёт: Лосев А. Ф. Диалектика мифа. Москва, 1930; Ҳамон. Введение в античную мифологию. Ученые записки пединститута. Филологическая серия, выпуск 5. Сталинабад, 1954; Ҳамон. Античная мифология в историческом развитии. Москва, 1957; Ранович А. Б. Мифология. ЛЭ. Т. 7. Москва, 1934; Альтман М. С. Греческая мифология. М.-Л., 1937; Радциг С. И., Античная мифология. М. Ленинград, 1939; Брагинский И. С.. Из истории таджикской народной поэзии. Москва, 1956; Энгельс Ф. Пайдоиши оила, моликияти хусусӣ ва давлат. Сталинобод, 1957; Бертельс Е. Э. История персидско-таджикской литературы. Москва, 1960; Ҳамон. Суфизм и суфийская литература. Москва, 1965; Леви-Строс К. Структура мифа. ж. «Вопросы философии», 1970, № 7; Кессиди Ф. Х. От мифа к логосу. М. 1972; Фрай Р. Н. Наследие Ирана. Москва, 1972; Шахнович М. И. Первобытная мифология и философия. Москва, 1972; Сухарева О. А. Пережитки демонологии и шаманства у равнинных таджиков // Домусульманские верования и обряды в Средней Азии. Москва, 1975; Мелетинский Е. М. Поэтика мифа. Москва, 1976; Стеблин-Каменский М. И. Миф. Ленинград, 1976; Дрезден М. Мифология древнего Ирана // Мифология древнего мира. Москва, 1977; Фрейденберг О. Москва, Миф и литература древности. Москва, 1978; Муродов О. Древние образы мифологии у таджиков долины Зеравшана. Душанбе, 1979; Мифы народов мира. Энциклопедия. Т. 1– 2, Москва, 1980–81; Муродов О. Москва, Полякова Е. А.. Трансформация мифологических и легендарных образов в таджикскопер­сидских хрониках XI–XV вв. Душанбе, 1986; Раҳмонов А. А. Пиндорҳои асотирӣ дар адабиёти тоҷикӣ. Душанбе, 1999; Ҳамон. Назария ва сайри таърихии устурасозии форсӣ-тоҷикӣ. Душанбе, 1999; مهرداد بهار. پژوهش در اساطیر ایران. تهران، ۱۳۶۲ هـ. ش؛ همو. از اسطوره تا تاریخ. تهران، ۱۳۸۱ هـ. ش؛ ژاله آموزگار. استورۀ زندگی زردشت. تهران، ۱۳۷۵ هـ. ش؛ ابوالقاسم اسماعیلپور. استورۀ آفرپنش در آئین مانی. تهران، ۱۳۸۱ هـ. ش
М. Диловаров, А. Шарифов.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Устура"