Хилофат: Тафовут байни таҳрирҳо

 

== Ном ==

Калимаи Хилофат ( خليفة‎‎ - Khalīfah - аз калимаи [[забони арабӣ]] гирифта шуда маънояш «меросхур», «намоянда» аст) ҳамчун мансаб дар давлате, ки баъди Муҳаммад бо сардории намояндаҳои ӯ ташкил шуда буд.

 

Ин давра 4 халифаро дар бар мегирад, ки бо роҳи рост (ар-рошидин) интихоб шудаанд: Абубакр (632-634), Умар (634—644), Усмон (644—656) Али (656—661). Аз ҷиҳати хачм империяи, ки дар муддати 100 сол онхо ташкил карда буданд аз Румиҳо низ гузашта буд ва ин хело ҳам ачоиб буд, зеро дар ибтидо баъд аз вафоти Муҳаммад хавфи бархамхури, дастовардҳои [[Муҳаммад]] дар Ислом вучуд дошт. [[Муҳаммад]] (дуруди Худо бар ӯ бод!) пеш аз вафот кардан ба ҷои худ хеҷ касро таъин намекунад аз хамин сабаб дар Мадина байни Маккаиён ва Мадинаиён муноқиша ба вуҷуд меояд, ки ин муноқиша метавонист ҷудошавии [[Макка]]ву [[Мадина]] ва инчунин охири дини Ислом шуда метавонист. Вале ба умар муваффакият ба даст омад, ки Абубакри Маккагиро интихоб намоянд. Бо баробари ин аз хабари вафоти [[Муҳаммад]] тамоми Арабистон ба ғайр аз Макка, Мадина ва Тоифа аз ислом ҷудо шуданд. Бо ёрии одамони ба дин эътикоддоштаи Макка, Мадина Абубакр тавонист Арабистони калон вале тақсимшударо ба ислом баргардонад, ба ин кор ба ӯ «шамшери Худо» ёри расонд-лашкаркаши собиқадор Халид, ки танхо 9 сол пеш пайгамбарро дар куҳи Уход шикаст дода буд. Халид лашкари 40-ҳазораи пайғамбари қалбакии Муслимро дар ҷое бо номи «хирмани марг» дар наздикии Акраб (633). Ҳатман баъди пахш кардани шуриши Арабҳо Абубакр давлатдории [[Муҳаммад]]ро давом медод, ӯ ба муқобили давлати Византия ва Форсҳо ҷангро давом дод.

 

 

=== Хилофати Араб 661-750===

Аммо бо якумин Умавии [[Муовия писари Абусуфиён|Муавии 1]] (661—680) арабҳо аз Амударё (Оксус) ба Мовароуннаҳр гузашта то ба Пайканд, Бухоро ва Самарқанд рафтанд ва дар Ҳиндустон то ба Панҷоб рафтанд. бо онхо Осиёи хурд забт карда шуда, онхо хатто ба Константинопол наздик шуда буданд, дар Африко то ба Алжир расиданд.

 

Мавкее, ки арбхо дар вакти запткорихои худ ишгол карда буданд лагери харбиро ба хотир меовард:кушиши дохилшавии динии ба ислом [[УмариI]] дониста кушиши мустахкам кардани Халифатро дошт, характери масчиди чанговари ва тасаввуроти дини [[индифферентизм]] хачми уммумии арабхои истилогар, ба онхо манъ намуд, ки сохибшави дар давлатхои истилогаштаи мулки заминдошта буд; [[Усмон]] ин карорро манъ намуд, бисёре аз арабхо дар давлатхои заптшуда бои заминдор мешуданд.Маълум аст ки максади заимндор бештар на ба чанг балки ба сулху осоиштаги равона карда шуда буд.Дар замони Умавиен низ дехахои араб дар байни халкхои дигар карибки симои гарнизони харбии худро гум накарда буд. Бо баробари ин, хусусияти динии давлати араб тез-тез тагйир меефт, мо мебинем бо баробари чори намудан дар дохили халифат ва тастик кардани Умавиен ва аз чамъияти динии масчиди, ки пешвои мусулмонон сардори мекард ба пахш намудани кофирон, чонишини пайгамбари Илохи

=== Хилофати Араб 750- 1258===

Давраи шукуфоии сиёси ва мадании давлати исломи бо хамрохии халкхои забткардашудаи арабҳо. Нахустини Аббосиён: асосгузори сулола [[Абу-ль Аббас ас-Сафах]], яъне «Хунхор» (750—754); ки аз давраи хукумрониаш ба [[Людовикаи XI]], давлатдор ва иктисодчии оли [[Аль-Мансур]] (754—775); хеле дасткушод буд ва махз барои хамин дар адабиёт падари Харун-ар-Рашид – Аль Махди (775—785); хеле машхур буд. бадчахли [[Аль-Хади]] (785—786); химоягари машхур шоир ва адабиётчи [[Харун аль-Рашид]] (786—809), шахсе, ки шохиди гулгулшукуфии Халифат буд, вале вай давладори бад буд, у тамоман ба давладоре, ки дар китоби «[[Хазору як шаб]]» шуда буд монанд нест. Аль-Амин (809—813); дусти олимон ва файласуфони равшанфикр, аз тарафи модараш форс буда-[[Мамун]](813-833)даводихандагони фикрхои у – [[Аль-Муътасим]] (833—842)и [[Аль-Васик]] (842—847).Навоварихои асри X каме сузились: Умавии халосгашта [[Абдурахмони I]] дар Испания якумин огози [[(755]] итиклолияти {{Кордовскому эмирату]], ки аз [[c929]] хамчун халифат эътироф гаштааст[[(929--1031)]].Пас аз 30сол Идрис абераи халифа Али ки хам барои Аббосиён ва Умавиён душман буд, дар Марокко асосгузори сулолаи Идрисихо[[(785-985)]] гашт, ки пойтахти он ш.[[Тудга]] буд.Кисми боки мондаи сохили Африкаи шимоли ( Тунис ва г.) тамоман барои Халифати аббосиён гумм шуда буд, вакте ки Хорун ар Рашид вазири Аглабро номзад мекунад,худро дар Кайрвон асосгузори сулолаи Аглабидхо (800-909) мехисобад. Намуди берунаи хокимияти истилокорона ба мукобили кишвархои христиан ва дигар кишвархо баркарор кардан Аббосиён зарур намешуморидан, аммо бо мурури вакт задухурдхои харби хам дар сархади шарқ ива шимоли ба вучуд меомад, аммо зиндагии Халифат оромона мегузашт.

Халифати араб аз чихати бузурги ва хукмронии худ кайхо боз шавковар набуд. Давраи якумин Аббосиён шукуфои маданият буда онро машхури оламиён гардонида аст. То имруз дар тамоми ҷаҳон зарбулмасалу маколахо: даврахои “Хорун-ар-рашид” «Гавхари халифахо» ва гайрахо, бисёре аз мусулмонхои замони мо он давраро ба ёд оварда иродаи худро мустахкам мегардонанд. Бояд гуфт, ки хусусиятхои - зулмовари, берахми он халифахо буд: дар баъзе холатхо, ки ба асосгузори сулола он фахри халифахоро ташкил мекард (бо лакаби «Хунрез» худи [[Абу-ал-Аббос]] интихоб карда буд. ): баъзеи аз халифахо, ки ба ин нигох накарда хиллагари [[Ал-Мансур]], ки дар назди халк дар тани худ ба либосхои калбаки ва чояш биёяд у харакат мекард, ки одамони хатарнокро ба катл мерасонад, аввал у онхоро бо суханхои касамёдкуни ва мехрубони гуфтугу карда баъд ба катл мерасонд.

{{Умуми}}