|
== Осиёи Миёна ва Эрон дар ахди салтанати Хахоманишихо ==
Давлати бузурги Хахоманиши, ки яке аз пуриктидортарин империяи чахони ахди кадим хисоб меёфт, мавчудияти худро беш аз 200 сол нигох дошта, дар таърихи Шарқи бостони мавкеи ба назар намоёне ишгол намуд. СозмонхоиСозмонҳои иктисодию сиёси ва анъанахоианъанаҳои мадание, ки дар давраи Хахоманиши ба вучуд омада буданд, карнхо махфуз монда, дар
давлати императории [[Искандари Македонӣ|Искандари Макдунӣ]], давлатҳои Портҳо [[Давлати Сосониён|Сосониён]] ва халқҳои [[Осиёи Миёна]] низ давом карданд.
Хахоманихо бар хилофи дигар подшохони пешиназамони Шарқи кадим, нисбат ба оину мазхабхоимазхабҳои соири халкхохалқхо хеле ботахаммул муносибат карда,хатто маъбаду калисохоикалисоҳои кишвархоикишварҳои мухталифро дубора баркарор намуданд. Хусусан асосгузори давлати Хахоманиши Куруш дар ин кор шухрати зиёде пайдо карда буд.Дар замони Хахоманишихо барои тичорати байналхалкибайналхалқи шароити
Мусоид фарохам омада буд. Саёхон ва донишмандон метавонистанд ба кишвархоикишварҳои тобеи давлати Хахоманиши сафар кунанд. Бисёр намояндагони маъруфи маданияти Юнони Қадим (Гекатей, Геродод, Демокрит) он вактхо ба кишвархоикишварҳои машрикзамин
саёхат намуда, хамватанони худро бо комёбихоикомёбиҳои мадании халкхоихалқҳои Шарқ шиносониданд.
Хамаи ин ба вусъати уфукхоиуфукҳои маданияти тобеиёни давлати Хахоманиши боис гардида,ба инкишофи алокаи байни намояндагони халкхоихалқҳои гуногун мусоидат намуд.Дар замони Хахоманишихо дар дохили хар як кишвари тобеи онхо намояндагони халкхоихалқҳои мухталиф хамрох зиндаги ва кор мекарданд.
Чунончи, дар чазираи Элефантинаи назди сархади Нубия ва дар шахри Мемфиси Миср мисриён, форсхо,
яхудиён, финикихо ва гайра зиста, бо хам дар муомила буданд. Аксар вакт онхо урфу одатхоиодатҳои динии якдигарро пазируфта, на факат ба худоёни худ,балки ба худоёни дигар хам сачда меоварданд, хатто номхоиномҳои худро иваз намуда, номхоиномҳои дигаронро кабул мекарданд. Дар Нишопур ва дигар шахрхоишахрҳои Бобул бобулихо, мисрихо, карихо, лидихо,мидихо, яхудихо,хиндуихо,сакоихо,брохтарихо,хоразмихо ва гайра бо хам зиндаги ва кор мекарданд.Дар Шуш, Истахр ва шахрхоишахрҳои дигар садхо ва хазорхо ахли Миср,Бобул, Юнон ва гайра зиндаги ба сар мебурданд.
Ба ин шахрхо аз Ҳиндустон сар карда,то Миср намояндагони халкхоихалқҳои гуногун доимо рафтуо менамуданд.Маданияти модди вамаънавии халкхоихалқҳои мухталиф ба хам омезиш ёфта, дар замони он тадричан маданияти давлати Хахоманиши, ки бештар аз синтези донишхоидонишҳои илми, хунару санъат ва акоиди мазхабии бисёр кишвархо иборат гардида буд, ба вучуд омад. Бисёр халкхохалқхо, аз чумла халкхоихалқҳои Осиёи Миёна хам, ба ин маданият сахми худро гузоштаанд.
Дар давлати Хахоманишихо, махсусан бохтарихо, хоразмихо, суғдихо, портхо, марвонихо,сакоихо ва дигар халкхоихалқҳои Осиёи Миёна роли бузурге бозидаанд.
Достони халкиихалқии эрони, ки аз фикрахоификраҳои бокимондаи ,,Таърихи Форс” ном асари табиби дарбори Ардашери 2 - Ктесий ба мо маълум аст, аслан дар вилояти Осиёи Миёна, бештар дар махалхоимахалҳои бохтарихова сакоихо офарида шудааст. Баъдтар вай ба тарафхоитарафҳои Ғарб интишор ёфта, пас аз тагироту иловахо асоси хамосаи Миллии эрониро фарохам овард. Бисёр сюжетхоисюжетҳои ин достон ба ,,Шохнома”-Фирдавси дохил гардидаанд.
Оини [[Зардушт]]и,ки дар Осиёи Миёна ба зухур омада буд, дар замони Хахоманишихо ба [[Эрон]] ва боз дуртар ба тарафхоитарафҳои ғарб пахн шуда, баъдхо мазхаби давлатии эронихо карор гирифт. Хануз дар асри 5 дар шахри Мемфиси Миср маъбади худои эрони
Митра вучуд дошт. Дар давраи империяи [[Рим]] парастиши Митра дар бисёр мамлакатхо расм гардида, то чазирахоичазираҳои [[Британия]] расида буд.
ХалкхоиХалқҳои Осиёи Миёна ва Эрон дар бобати либос хам умумият доштанд, хусусан либоси хоразмихо, бохтарихо ва дигар халкхоихалқҳои Осиёи Миёна хеле монанд буд, зимнан сакоихоисакоиҳои тиграхур бештар бо кулохи худ фарк мекарданд.Либоси онхо аз нимтанаи тасмакалон ва шалвори кутох иборат буд. Намояндагони халкхоихалқҳои Осиёи Миёна дар накшхоинакшҳои барчастаи Бесутун,Тахти Чамшед ва Накши Рустам тасвир ёфтаанд,ки ин барои донистани хусусиятхоихусусиятҳои антропологи ва этнографии ин халкхохалқхо ахамияти багоят калон дорад.Ин ёдгорихо нишон медиханд.ки либоси форсхо хам айнан мисли либоси мардумони Осиёи Миёна будааст.
Нихоят, халкхоихалқҳои Осиёи Миёна дар офариниши осори бошукухи санъати Хахоманиши хиссаи бузурги модди гузоштанд.Тибки навиштачоти Доро, барои сохтмони касри Шуш аз Бохтар тилло, аз Сугд лочувард ва акик, аз Хоразм Фируза бурдааст.
Ин маълумот,инчунин ахбори муаллифони кадим ва хафриёти бостоншиноси аз дарачаи баланди тараккиёти кори маъдан дар Осиёи Миёна ва таъсири он ба пешрафти кори маъдан дар Эрон шаходат медиханд. Ногуфта намонад, ки лочуварди Осиёи Миёна ва Ҳиндустон, Бобул ва Миср хам мавриди истфода будааст.Вилояти Осиёи Миёна нахустин бор бо хат пас аз дохил шудан ба хайати давлати Хахоманиши ошнои пайдо карданд. Ин системаи хат дар Осиёи Миёна ва Эрон муддати чандин аср, то давраи истилои арбхо мавчудияти худро нигох доштанд.
Дар замони Хахоманишихо ба тавассути ривочи касбу хунар ва муносибатхоимуносибатҳои пулию моли тараккиёти босуръати шахрхоишахрҳои Осиёи Миёна хамчун марказхоимарказҳои маъмури ва хунарманди шуруъ гардид. Хаминро бояд хотирнишон кард, ки халкхоихалқҳои Осиёи Миёна дар давраи Хахоманишихо аввалин бор ба пули танга ошно шудаанд. НамунахоиНамунаҳои тангаи тилло ва дигар сиккахоисиккаҳои системаи пули Хахоманиши аз хоки Осиёи Миёна пайдо карда шуд. Хамин тарика, ба хайати давлати Хахоманиши дохил шудани Осиёи Миёна
барои тараккиёти маданият ва муассисахоимуассисаҳои давлатии хам худи ин сарзмин ва хам хамсояхоихамсояҳои Ғарбии он ахамияти хеле калон дошт.
Давлати бузурги Хахоманишихо, хамчун яке аз пуриктидортарин империяи чахонии кадим беш аз 200 сол мавчудияти худро нигох дошт. КомёбихоиКомёбиҳои сохаи хочаги ва анъанахоианъанаҳои сиёси ва мадании он дар даврахоидавраҳои баъдина, дар ахди эллинизм ва мавчудияти давлатхоидавлатҳои Портхо ва Сосониён низ хамоно дар таърихи халкхоихалқҳои Шарқ роли мухим мебозиданд.
Баркароршави ва тамоми давраи мавчудияти давлати Хахоманишихобо авч гирифтани муборизаи синфии оммаи халкхалқ бар зидди истисморкунандагон алокаманд гардидааст. Давлати Хахоманишихо хам, мисли тамоми дигар империяхо, бо чангхоичангҳои истилогарона
ва фуру нишондани шуришхоишуришҳои кавму тоифахоитоифаҳои гуногуни дохили мамлакат ба вучуд омада, вусъат пайдо кардааст. Вале дар баробари ин, чунон ки зикр гардид, ба миён омадани иттиходияи чандин кишвархо ба тараккиёти тамаддуни Шарқ ва тахкими робитахоиробитаҳои мутакобили иктисодию мадании бисёр халкхохалқхо мусоидат намуд.
== Осиёи Миёна дар ҳайати давлати Ҳахоманишиҳо ==
| 