Таърихи Тоҷикистон: Тафовут байни таҳрирҳо

| [[Афғонистон]], [[Ҳиндустон]]и шимолу ғарбӣ, ТочикистониТоҷикистони ҷанубӣ (Чағониён), Хоразм, Исфаҳон, Райи Эрон

Ҷумхуриҳои нав ташкилёфтаи Иттиҳоди Шӯравӣ, аз чумла ҶШС Тоҷикистон аз рӯи намунаҳои умумииттифоқӣ идора мешуданд. Дар маънавиёти мардуми кишвар тағйироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шахрвандии с. 1918-1924). Аммо ба максад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солхои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатй дар [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хочагидориихоҷагидории деҳқонӣ анчом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби мадани ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шурави ( мактаби махви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгохи касби, мактаби оли) муассисаҳои илмиву фарҳанги (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-кироатхона, музей, боги истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. [[Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид.

Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ.Расулов ва Қ.Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. ТочикистонТоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ - аграрӣ табдил ёфт, фархангу санъатӣ миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳурихои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ маориф, фарханг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии ИттиходиИттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг) нигаронида шуда буд.

[[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС ТочикистонТоҷикистон, Эъломияи истиқлолияти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар хайати Иттиҳоди Шӯравӣ қабул намуд.

Дар давраи мавҷудияти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистонн]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли ТочикистонТоҷикистон гузошта шуд.

Пас аз "табадуллот"-и (ГКЧП) коммунистони тундрав 19-21 августи соли 1991 дар Москва, ки бемуваффақият анҷом ёфт, Шӯрои Олии Ҷумхурии Тоҷикистон '''9 сентябри соли 1991''' "Дар бораи истиқлолияти давлатии Ҷумхурии ТочикистонТоҷикистон" Изхорот ва қарор қабул намуд.

Барои кӯҳсор ва доманакӯҳҳои [[Тоҷикистон]] маданияти давраи неолит хос буд, ки он маданияти ҳисор номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорй машғул буданд. Айни замон шикор дар хочагиихоҷагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли [[Тоҷикистон]] боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринҷй таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II пеш аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринҷй асосан бо чорводорй машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан - пӯлодгудозию кулолй низ огоҳй доштанд. Дар ҷануби ТочикистонТоҷикистон, дар поёноби дарёи қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, маданияти бишкентии аҳди биринҷй бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дарачаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринчии Туркманистони ҷанубй ва Осиёи ҷанубу ғарбй наздик аст.

Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони тоҷикони ҳозира - бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна - [[Бохтар]] ва [[Суғд]] буданд. [[Бохтар]] - қисмҳои марказй, ҷанубй ва шарқии Тоҷикистони ҳозира (ҷануб ва ҷанубу шарқтар аз қаторкӯҳҳои Ҳисор) ва [[Суғд]] - ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкӯҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи водии Фарғона (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кӯчманчй ва нимкӯчманчии сакҳо - сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони точиконтоҷикон буданд. Забони ин халкиятҳо ба шохаи шарқии гурӯҳи забонҳои эронй тааллуқ дошта, аз забони тоҷикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд.

Дар ин давра Самарқанду Бухоро марказҳои калонтарини касбу ҳунар ва савдо, ҳамчунин илм, адабиёт ва санъат буданд. Дар доираи давлати Сомониён раванди ташаккулёбии халқи точиктоҷик анҷом ёфта, дар он паҳншавии забони тоҷикии ғарбии эронӣ то ин замон бавуҷуд омада нақши муҳим мебозид. Он ба тадриҷ забонҳои маҳаллии шарқии эрониро танг карда мебаровард ва дар аҳди Сомониён забони ҳукмрон гардид. Маданият, илм, адабиёт ва санъат бо ҳамин забон нашъунамо меёфт.

Асрҳои ХI-ХIII сарзамине, ки тоҷикон сукунат доштанд, ба ҳайати чандин давлатҳои Осиёи Миёна, мисли ғазнавиҳо, қарохониҳо, ғуриҳо, қарохитоиҳо дохил буд. Ҳучуми қӯшунҳои Чингизхон дар асри ХIII ба муқобилияти сахти ҳамаи халқҳои Осиёи Миёна дучор омад. Истилогарон шаҳру деҳот, иншоотҳои обёрикуниро ба харобазор табдил дода, аҳолиро қир мекарданд. Сарзамини ТочикистонТоҷикистон ба улуси Чағатои давлати муғулҳо дохил карда шуд.

Аз охири асри ХIII ба доираи аҳолии муқимии точиконтоҷикон то андозае гурӯҳҳои этникии туркҳо ва турку муғулҳо сар медароранд. Дар баъзе ноҳияҳо ин ҳолат боиси туркгардонии точиконитоҷикони водинишин мешавад. Дар манотиқи кӯҳй ва шаҳрҳо ин раванди туркгардонй камтар зуҳур меёфт.

Ба синфҳо чудошавии чамъият пурзӯр мегардид, деҳқонону косибони истисморшаванда ба заминдорони феодал, хону амалдорони онҳо, низомиёну рӯҳониён муқобилият нишон медоданд. Деҳқонон - точиконутоҷикону ӯзбекҳо, ки дар заминҳои давлативу хусусй заҳмат мекашиданд, ба амалдорону бойҳо андозу хирочҳои миёншикани ҳархела месупориданд, доимо қарздор буда, торафт бештар хонасалоту қашшоқ мешуданд. Корҳои мухталифи ичборй: сохтмони қасрҳо, системаи обёрикунй, роҳсозй маъмул буданд.

Аморати Бухоро акнун бо заминҳои маҳдудгаштааш чун мулки тобею вобастаи Русия вучуд дошт. Қисми шимолии Тоҷикистони ҳозира ба Русия дертар ҳамроҳ карда мешавад. Ҳамон вақт пас аз фурӯ нишондани шӯриши зиддифеодалии солҳои 1873-1876 дар Қӯқанд заминҳои он ба вилояти Фарғона дар ҳайати генерал - губернатории Туркистон ҳамроҳ карда шуд. Соли 1886 дар Бухоро агентии сиёсии императории Русия ташкил мегардад. Соли 1895 бо муоҳидаи байни Русияву Англия сарҳади аморати Бухоро бо [[Афғонистон]] қад-қади дарёи Панч дар Бадахшон муқаррар гардид. Қисмҳои ҷанубу шарқй ва марказии ТочикистониТоҷикистони ҳозира - Бухорои шарқй ва Помири ғарбй дар ҳайати аморати Бухоро боқй монда, соҳили чапи Дарвоз, қисмҳои соҳили чапи Вахон, [[Ишкошим]], [[Шуғнон]], [[Рӯшон]] ба Афғонистон гузаштанд.

Ҳамроҳшавй ба Русия ҳам барои точиконтоҷикон ва ҳам барои халқҳои дигари Осиёи Миёна аҳамияти калони мусбй дошт, чангу низоъҳои байнихудй барҳам хӯрданд, раванди таназзули хочагиихоҷагии натуралии феодалй ва инкишофи унсурҳои муносибатҳои капиталистй оғоз ёфт. Тақвияти муносибатҳои иқтисодй, сиёсию маданй бо Русия ба инкишофи иттифоқи халқи заҳматкаши точиконтоҷикон ва русҳо, ҳамчунин дигар халқҳои Русия, тавлиди синфи коргари точиктоҷик, шиносо шудани точиконтоҷикон бо маданияти пешқадами инқилобию демократй мусоидат намуд.

Айни замон точиконтоҷикон, чун дигар халқҳои [[Осиёи Маркази]] зери зулму истибдоди дукарата монданд. Акнун онҳоро ҳам истисморгарони худй ва ҳам ҳокимияти мутлақи шоҳ бо системаи истисмори ичтимоиву иқтисодии халқҳои гӯшаву канори Русия азобу шиканча медод. Тоҷикон дар ҳаракати миллии озодихоҳона иштирок доштанд. Шӯришҳои охири асри Х1Х дар /ротеппа (соли 1875), уезди Хӯчанд (соли 1880), як қатор уездҳои Фарғона далели онанд. Деҳқонони аморати Бухоро низ зуд-зуд ба муқобили амир ва ҳокимони маҳаллй сар мебардоштанд. Шӯриши соли [[1885]] дар [[Балчувон]] таҳти сарварии Восеъ аз чунин ҳаракатҳои деҳқонй ба ҳисоб меравад.

Ҷумхуриҳои нав ташкилёфта, аз чумла [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]](аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқй идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатй гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926-1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи "Ҳуҷум (озодшавии занон)" оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт. Тоҷикистон комилан ба комплекси умумииттифоқии хочагиихоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ(СССР) гардид.

Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли ТочикистонТоҷикистон гузошта шуд.

Ҷумхуриҳои нав ташкилёфта, аз чумла [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]](аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқй идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатй гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926-1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи "Ҳуҷум (озодшавии занон)" оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт. Тоҷикистон комилан ба комплекси умумииттифоқии хочагиихоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ(СССР) гардид.

Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли ТочикистонТоҷикистон гузошта шуд.Ҷумхуриҳои нав ташкилёфта, аз чумла [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]](аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқй идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатй гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926-1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи "Ҳуҷум (озодшавии занон)" оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт.

Дар маънавиёти мардуми кишвар тағйироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шахрвандии с. 1918-1924). Аммо ба максад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солхои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатй дар [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хочагидориихоҷагидории деҳқонӣ анчом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби мадани ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шурави ( мактаби махви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгохи касби, мактаби оли) муассисаҳои илмиву фарҳанги (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-кироатхона, музей, боги истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. [[Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид.

Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ.Расулов ва Қ.Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. ТочикистонТоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ - аграрӣ табдил ёфт, фархангу санъатӣ миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳурихои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ маориф, фарханг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии ИттиходиИттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг) нигаронида шуда буд.

Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли ТочикистонТоҷикистон гузошта шуд.

[[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС ТочикистонТоҷикистон, Эъломияи истиқлолияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд.Вале ин амал танхо қадами аввалини эълон намудани истиқилияти Тоҷикистон дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ буд.

Ачдодони точиконтоҷикон аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ва дигар ҷумҳуриҳои [[Осиёи Миёна]] сукунат доштанд. Соли 1980 дар вилояти Кӯлоб, наздикии Ховалинг ҳангоми ҳафриёти археологй бозёфтҳое ба даст омаданд, ки далели ҳанӯз ним миллион сол пеш дар замини Тоҷикистон зиндагй кардани одамони ибтидой буданд. Дар кӯҳсори Тоҷикистон ёдгориҳои давраи мезолит ва неолит ёфт шуданд. Ду қабати поёнии мадании бошишгоҳи Тутқавул, наздикии [[Норак]] (ҳазораҳои Х-VII то мелод) ба давраи мезолит мансубанд. Ҳанӯз дар асри санг маскуншавии баландкӯҳҳо, аз чумла Помир оғоз мегардад. Дар Помири шарқй дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр қароргоҳи шикорчиёни кӯчманчй - Ошхона ифтитоҳ гардид. Дар мағораи Шахта тасвирҳои рӯисангии мансуб ба неолити ибтидой ёфт шуданд. Дар онҳо ҳайвоноти тирхӯрда ва шикорчиён тасвир шудаанд.Барои кӯҳсор ва доманакӯҳҳои Тоҷикистон маданияти давраи неолит хос буд, ки он маданияти ҳисор номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорй машғул буданд. Айни замон шикор дар хочагиихоҷагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли Тоҷикистон боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринчй таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II то аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринчй асосан бо чорводорй машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан - пӯлодгудозию кулолй низ огоҳй доштанд. Дар ҷануби Тоҷикистон, дар поёноби дарёи қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, маданияти бишкентии аҳди биринчй бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дарачаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринчии Туркманистони ҷанубй ва Осиёи ҷанубу ғарбй наздик аст.

Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони точиконитоҷикони ҳозира - бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна - Бохтар ва Суғд буданд. Бохтар қисмҳои марказй, ҷанубй ва шарқии Тоҷикистони ҳозира (ҷануб ва ҷанубу шарқтар аз қаторкӯҳҳои Ҳисор) ва Суғд - ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкӯҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи водии Фарғона (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кӯчманчй ва нимкӯчманчии сакоиҳо - сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони точиконтоҷикон буданд. Забони ин кавмҳо ба шохаи шарқии гурӯҳи забонҳои эронй тааллуқ дошта, аз забони точикиитоҷикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд.

Дар асри VI пеш аз мелод шоҳ Куруш Бохтар ва Суғдро забт намуда, онҳо ба давлати форси ҳахоманишиён дохил мегарданд. Дар асри VI пеш аз мелод онҳо як қисми давлати Искандари Мақдунй шуда, аз асри III пеш аз мелод ба давлати ворисони ӯ - салчуқиҳо дохил мегарданд. Баъдтар аз он салтанати Юнону Бохтар чудо мешавад. Миёнаҳои асри II пеш аз мелод дар натичаи муборизаи озодихоҳонаи бохтариҳову суғдиён ҳокимияти мақдуниҳо дар Юнону Бохтар сарнагун мешавад. Тохариҳои ба Бохтар якчоя бо қабилаҳои массагетҳову сакҳо омада дар озодкунии мамлакат ва ҳаёти минбаъдаи сиёсй нақши калон бозиданд. Аз асри IV сар карда Бохтар Тохаристон номида мешуд. Тохариҳо чун чузъи асосй ба халқияти нав ташаккул ёфтаистодаи точиконтоҷикон дохил мегарданд. Сипас Тохаристон якчоя бо қисми зиёди Осиёи Миёна, қаламрави Афғонистони ҳозира ва Ҳиндустони шимолй дар ҳайати давлати бузург бо сарварии сулолаи кӯшониён буд. Ин замони нашъунамои иқтисодиёту маданият, ривочёбии алоқаҳо бо Аврупои шарқй, Рум, Чин ба ҳисоб меравад. Ёдгориҳои бостоншиносии замони кӯшониён пайвастани санъати осиёмиёнагй, юнонй ва ҳиндиро инъикос менамоянд.