Афғонистон: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
Сатри 99:
== Мардум ==
[[Акс:Tajik people.jpg|alt=Тоҷикони Афғонистон|thumb|320x320px|[[Мардуми тоҷик|Тоҷикони]] Афғонистон]]
Афғонистон мамлакати сермиллат аст. Дар он беш аз 20 миллату халқият зиндагӣ доранд. Ҳайати аҳолии Афғонистон дақиқан омӯхта нашудааст, вале мутобиқи маълумоти омории соли 2009 аҳолии Афғонистон 28,4 млн. нафарро ташкил дода, аз ҷумла 2 млн кӯчиҳо. Дар ҳайати он паштунҳо 41%, тоҷикон 38%, ҳазораҳо 10%, ӯзбекҳо 6%, туркманҳо 2,5% ва боқӣ, қазоқ, қирғиз, араб, балуҷ, аймоқ, лӯлӣ ва дигарон халқиятҳои хурд дохиланд. Афзоиши миёнаи солонаи аҳолӣ 2,6% буда, зичии миёна дар 1 км² 38 нафар мебошад; дарозумрӣ ба ҳисоби миёна 44,6 сол (мардҳо 44,2 ва занҳо 47,8). Зичии бештари аҳолӣ дар Ҷалолобод, Ҳирот, Қандаҳор, Балх мушоҳида шуда, ба ҳар як км² то 250–400 нафар рост меояд. Мутобиқи маълумоти расонаҳои иттилоотӣ, дар давоми 25 соли нобасомониҳо (аз соли 1985 ба баъд) дар Афғонистон бештар аз 2 млн нафар нобуд шуда, қариб 4 млн нафар тарки ватан кардаанд. Тамоми сокинони Афғонистон мусулмонанд.
Line 155 ⟶ 156:
=== Адабиёт ===
Адабиёти Афғонистон аслан ба ду забон – дарӣ ва пашту (пахту) шакл гирифтаву равнақ ёфтааст. Адабиёти даризабони Афғонистон нисбат ба адабиёти паштузабон таърихи қадимтар ва ғановати бештар дорад. Адабиёти таълифӣ аз ибтидои зуҳури худ аз фолклори ғании мардумӣ манбаъ гирифта, минбаъд равнақ ёфтааст. Адибони Афғонистон дар рушду такомул ва ривоҷи адабиёти баландғояи форс-тоҷик ҳиссаи арзанда гузоштаанд. Тариқи мисол, насри мусаҷҷаъ, ки қаблан дар адабиёти форс-тоҷик хеле маъруф буда, маҳбубият ҳам дошт, тавассути Абдуллоҳи Ансорӣ боз ҳам равнақ пайдо карда, ба «Гулистон»-и Саъдӣ, «Баҳористон»-и Ҷомӣ ва чандин асари диг. таъсири бориз гузошт. Адабиёти паштузабон нисбатан баъдтар арзи ҳастӣ карда (Афғонистон 15), муҳаққиқин нахустнамунаи осори ин давраро «ди Шайх Малӣ дафтар» (Маҷмӯаи Шайх Малӣ) муқаррар кардаанд. Минбаъд дар асрҳои 17–18 шоирони маъруфи Афғонистон Хушҳолхони Хатак (1613–91), Абдурраҳмони Раҳмонбобо (1632–1708), Абдулҳамиди Мӯҳманд (1660–1732), Козимхони Шайдо (
=== Меъморӣ ва санъати тасвирӣ ===
Ёдгорҳои меъморӣ ва санъати тасвирии Афғонистон таърихи ниҳоят ғанӣ ва қадимӣ доранд. Муҳаққиқон дар санъати қадимии меъмории Афғонистон намунаҳои моддӣ ва маънавии мардумони гуногунро, ки дар давраҳои мухталиф дар ин кишвар зиндагӣ кардаанд, пайдо намудаанд. Дар Афғонистон ёдгорҳои меъмории қадим, асрҳои миёна ва муосир хеле фаровонанд. Қадимтарин осори меъморӣ харобаҳои девори қалъаҳо дар Фароҳ ва Балх мебошанд. Ба ҳамин нисбат дар осори хаттӣ аксаран Балхро «Умм-ул-билод» («Модари шаҳрҳо») меномиданд, ки аз сернуфусӣ ва вусъати он дарак медод. Ҳамчунин харобаҳои Ойхонум (дар резишгоҳи дарёи Кӯкча), ҳафриёти Теппаи Шакур дар Ҳадд (
=== Мусиқӣ ===
[[Акс:Farhad Darya's Peace Concert in 2010.jpg|alt=Фарҳоди Дарё, Консерт дар Кобул, 2010|thumb|320x320px|[[Фарҳоди Дарё]], Консерт дар [[Кобул]], [[2010]]]]
Гуногунии қавмии Афғонистон (тоҷик, пашту, балуч, туркман, ӯзбак ва ғайра) дар мусиқии Афғонистон низ хеле равшану возеҳ акс ёфта, дар он ҳамчунин унсурҳои санъати ҷаззоби ҳинд нақши худро гузоштаанд. Ин ҳолат имкон фароҳам овард, ки мусиқии Афғонистон дорои жанрҳои гуногун, лаҳнҳои фаровон ва созҳои мухталифуннавъ бошад. Дар санъати мусиқии Афғонистон дубайтӣ, чорбайтӣ, рубоӣ, ғазал ва қасида бисёр истифода мегарданд. Аз созҳои нисбатан маъруфтари мардумӣ танбӯр, рубоб, ғижак, сантӯр, чанг, сурнай, нақора, даф, дойра ва таблак хеле маъмуланд. Сарояндагони машҳури Афғонистон устод Ғуломҳусайн, Муҳаммад Умар, Ҳафизуллоҳи Хаёл, Абдуҷалили Залонд, Салими Сармаст, Фитрати Ношинос, устод Сароҳанг, Мададӣ, Зоҳири Ҳувайдо, [[Аҳмад Зоҳир]], Аҳмад Валӣ, Фарҳоди Дарё, Маҳваш, Салмо, Қамар, Ҳангома ва дигарон мебошанд, ки берун аз хоки Афғонистон дар аксар мамлакатҳои Осиёи Марказӣ шуҳрат доранд. Соли 2006 Рӯзҳои фарҳанги Афғонистон дар Тоҷикистон баргузор гардида, санъати мусиқию овозхонӣ, синамову ҳунарҳои тасвирӣ ва саноеи дастии мардуми кишвари дӯст намоиш дода шуд.
Line 170 ⟶ 172:
== Варзиш ==
[[Акс:Ahmad Faisal - football - A.jpg|alt=Дастаи миллии футболи Афғонистон (дар либоси сурх ), пеш аз нахустин ғалабаи худ бар Ҳиндустон (кабуд ). SAFF, 2011|thumb|250x250px|Дастаи миллии футболи Афғонистон (дар либоси сурх ), пеш аз нахустин ғалабаи худ бар [[Ҳиндустон]] (кабуд ). SAFF, [[2011]]]]
Ба монанди дигар кишварҳои дунё ва минҷумла мамлакатҳои Осиёи Марказӣ, таърихи варзиш дар Афғонистон ба умқи асрҳои гузаштаи дур мепайвандад. Нахуст варзиш дар шакли бозиҳои гуногуни одӣ (аксаран байни наврасону ҷавонон) зуҳур карда, минбаъд ба силсилаи ягонаи мураттаб ворид гардид. Яъне аз бандбозӣ, аловпарак, баландпарак, гачабозӣ, чилликбозӣ, хурӯсҷанг, пиёдапойга барин бозиҳои серҳаракати сода оғоз гардида, бо гузашти замон ба бузкашӣ (кӯпкорӣ), пойга, гӯштингирӣ, вазнбардорӣ ва амсоли инҳо расида, дар давраи муосир ба варзиши ҷаҳонӣ, ки дорои низоми муайян ва меъёрҳои мушаххас мебошад, пайваст. Афғонистонро аз соли 1936 Кумитаи байналмилалии олимпӣ ба расмият шинохт ва аз ҳамон сол Афғонистон дар Бозиҳои олимпӣ ширкат кард. Ҳоло навъҳои бештар маъмули варзиш дар Афғонистон гӯштин, варзиши сабук, футбол, волейбол, гӯйбозӣ мебошанд.
Line 178 ⟶ 181:
=== Радио ва телевизион ===
[[Акс:Shamshad TV studio in 2010.jpg|alt=Студияи телевизионии "Шамшод", 2010 |thumb|320x320px|Студияи телевизионии "Шамшод", [[2010]]]]
Бори нахуст садои радио дар Афғонистон соли 1920 баланд шуд, вақте ки Ҳукумати Россияи Шӯравӣ барои Афғонистони соҳибистиқлол дастгоҳи радиошунавонӣ тақдим намуд ва аввалтар аз ҳама аз тариқи он телеграммаи Амонулоҳхон ба номи В. И. Ленин садо дод. Тадриҷан радио дар Афғонистон тавсиа ёфта, соли 1964 дар Кобул радиостансияи нав бо студияҳои сабти овоз, ду студияи консертӣ ва толор барои 500 кас бино ёфт. Телевизиони Афғонистон фаъолияти худро аз августи 1977 шурӯъ намуд, ки дар як шабонарӯз чор соат бетанаффус барномаҳо намоиш медод. Баъди Инқилоби Савр давомнокии намоиши барномаҳо дар шабонарӯз ба 6 соат расонда шуд. Барномаҳои телевизион асосан аз 4 бахш – сиёсӣ-ҷамъиятӣ, мусиқӣ, адабӣ-драмавӣ ва барномаҳо барои кӯдакон иборат буданд. Соли 1980 аз тарафи Иттиҳоди Шӯравӣ барои Афғонистон ройгон пойгоҳи радиотелевизионии «Марс» сохта шуд. Соли 1982 ба ҷои «Марс» пойгоҳи пурқудраттари «Лотос» (дар Афғонистон бо номи «Шамшод» машҳур аст) насб гардид. Ҳоло дар Афғонистон 50 пойгоҳи радио ва 24 дастгоҳи телевизионӣ фаъолият дорад.
|