|
Алифбои авестои зоҳиран дар асри VI – аниқтараш дар замони Хусрави I (531-579) ба вуҷуд оварда шудааст. Матнҳои бозмондаи “Авесто”, ки қадимтарини онҳо ба асрҳои III ва IV таалуқ доранд, ба ҳамин китобати давраи охири сосонӣ мансуб мебошанд.
Китобати “Авесто” ба алифбои то замони мо расидааш аслан дар асоси нақш лафзи он сурат ёфтааст. Худи номи “Авесто” аз калимаи форсии миёнаи – ''apastak'' -, баъдан – ''abastav'' - ба маънии ''“асос”'' (ва ё мувофиқи тафсироти дигар ''“гузариш”, “дастур”, “қиёси”'') ва ғайра аст, ки бевосита ба матни маҳфуз мондаи “Авесто” дар зарфи мавҷудияти чандин асраи худ борҳо кодификатсия шудааст.
Дар асри ХIХ ба сабаби инкишофи забоншиносии муқоисавии наздики забони “Авесто” бо забони қадими хуб омeхта шуда ва аз рӯи бисёр ёдгориҳои маълуми ҳиндӣ – ведоӣ (бо ин забон) “Ригведа”“[[Ригведа]]” ва [[санскрит]] исбот гардид. Ҳамчунин пайдо шудани мифтоҷи дуввумии забони машҳури эронии қадим, форсифорсии қадим, мутоиламутолиа ва барасии минбаъдаи адабиёти зардуштии пас аз авестоӣ ва истифодаи васеъи маълумотҳои забоншиносии муқоисавии ҳиндуаврупоиро қайд кардан зарур аст.
Омeзиши забонҳои Эронии миёна, аз он ҷумла забонҳои мурда (хоразмӣ, суғдӣ, хутану сакоӣ) ва забонҳои зиндаи Эронии Шарқӣ низ аҳамияти бисёр калон дошт. Ҳамаи ин кори тарҷумаи илмии “Авесто”-ро ҳанӯз мушкилоти зиёде дорад ва муътабартарин мутахасисон ҳам баъзе ҷойҳои муҳими “Авесто”-ро ба таври мухталиф тарҷума мекунанд.
“Авесто”, ки аз маxмeи матнҳои пайравони оини зардуштӣ иборат аст, муҳимтарин маъхази оид ба таърихи қадимтарини Осиёи Миёна мебошад. Ҳоло ғайр аз теъдоди андаке дар Эрон, зиёда аз 100 ҳазор Зардуштиён зиндагӣ менамоянд, ки ононро одатан порсиён меноманд. Порсиён на танҳо дини қадима, балки матнҳои қадимии диниро маҳфуз медоранд.
Дар миёнаҳои асри ХVIII – [[Анкетил ДюреррониДюреррон]]и Франсавӣ, ки нисбат ба омeзиши дину мазҳабҳои қадим шавқу рағбати махсусе дошт, ба [[Ҳиндустон]] сафар намуд. Ӯ назди муъбадони порсӣ маросими дини ва хондани матнҳои қадмироқадимиро (ба дараҷаи муъбадони баланд буданд) омeхт ва якчанд дастхатро харида гирифт. Ба ватан баргашта, баъдан ӯ тарҷумаи Франсавиифрансавии “Авесто”-ро бо мулҳақоти чанде аз матнҳои марбут ба он интишор дод. Ба воситаи ин корнамоии илмии ӯ маълумот дар бораи “Авесто” дастраси аҳли илми ЕвропаАврупо гардид.
Муддатҳои зиёде “Авесто” мисли дигар ёдгориҳои динӣ ва ҳамосии ҳиндӣ ва эронӣ, ба таври шифоҳӣ, ки ягона нақш дақиқан маҳфуз мондан буд, нақл карда мешуд.
То ба вуҷуд овардани алифбои авестоиавестоии ҳозиразамон матнҳои авестоие вуҷуд доштанд, ки бо алифбои дар асрҳои VI – V пеш аз милод дар Эрону Осиёи Миёна мустаъмоли оромиоромӣ таълиф ёфта буданд.
Олимони имрӯза чунин маълумотро, яъне Асланаслан вуҷуд доштани “Авесто”-и замони хахоманишиёнро[[Ҳахоманишиён]]ро беасос мешуморанд ва баъзеҳо, ҳатто ба мавҷудияти матни ашконии “Авесто” ҳам шубҳа доранд. Вале, зоҳиран “Авесто”-и хаттӣ дар нимаи дуввуми давраи Гюрт[[Порт]] (Парфия) ва яқинан оғози давраи сосонӣ[[Сосониён]] вуҷуд дошт.
Баъдтар “Авесто” бо алифбо, ки махсус барои навишти он ихтироъ шуда буд, китобат гардид. Ин алифбо дар заминаи хаттӣ- [[паҳлавӣ]] (яъне, ҳуруфи китобҳои зардушти форси миёна), ки инкишофи яке аз намудҳои хатти ороишасосоромиасос ба ҳисоб меравад, ба вуҷуд омадааст. Вале алифбои авестоӣ хеле зиёдтар (бештар аз ду баробар) ҳуруф, аз ҷумла 14 ҳарфи садонок дорад. Ин алифбо бо тамоми ҷузъиёташ коркардашуда имкон медод, ки матнҳои “Авесто” ба нигоҳ доштани тарзи талаффузи анъанавии ҷӯяндагони он аз давраи пайдоиши ин ёдгори хеле дақиқ ва саҳеҳ сабт гардад.
“Авесто”-и имрӯза аз китобҳои “Ясно” – “Назр” – “Ниёз”, маxмeимаҷмуи матнҳои маросимӣ; “Яштҳо” (“Яшт” – “Ниёиш” – “Ситоиш”), сурудҳо дар васфи худоёни дини Зардуштӣ; “Видевдат” – “Қонун” ба муқобили “Девон” (шакли баъдинаи нодуруст ҳолиҳоло “Вандидод”).
Ғайр аз ин ба “Авесто” як чандякчанд қисматҳои ҳаxманҳаҷман хурд ва камаҳамият дохил мешаванд. Ҳамин тавр “Авесто” на танҳо доир ба дини зардуштӣ, балки доир ба баъзе оину мазҳабҳои эронии қадим ва русумоти қабилавие, ки ба замони умумияти ҳинду- аврупоӣҳиндуаврупоӣ дахл доранд, маълумот медиҳад.
Ба хамаиҳамаи ин маҳдудиятҳо нигоҳ накарда, “Авесто” муҳимтарин ва ягона маъхазест барои равшан намудани таърихи қадимтарини эрониёни шарқӣ, яъне мардуми [[Осиёи Миёна]], [[Афғонистон]] ва он қисмати [[Эрон]], ки дар шафати Осиёи Миёна воқеъ гардида аст.
== Ҷамъияти Осиёи Миёна мувофиқи маълумоти "Авесто" ==
| 