Шамсиддини Шоҳин: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
AryanSogd (баҳс | ҳисса)
х Вироиши 217.11.189.111 (Баҳс) вогардонида шуд ба охирин тағйире, ки Шухрат Саъдиев анҷ...
х таҳрир
Сатри 8:
|Зодгоҳ= ш. [[Бухоро]]
|Даргузашт= [[1895]]-[[1896]], [[Қаршӣ]]
|Вазифа=[[шоир]] ва маорифпарвари тоҷик
}}
 
'''Шамсиддин Муҳаммад Шоҳин''' - [[шоир]] ва маорифпарвари тоыиктоҷик.
 
== Зиндагинома ==
Шамсиддин Муҳаммад Шоҳин''' тахминан соли [[1865]]-[[1866]] дар [[Бухоро]] таваллудба шуддастдунё омадааст ва дар ҳамон ҷо тамоми умри худро гузаронидааст.
Шамсиддин Шохин соли 1859Шоҳин дар Бухоро дар оилаи муллои камбагалкамбағал таваллуд шудааст. Падари уӯ Муллоамон аслан аз Хатлонзамин (Кулоби хозираКӯлоби ҳозира) будааст ва дар вактивақти чавониҷавонӣ барои тахсилитаҳсили илм тарки ватан гуфтанамуда, дар [[Самарқанд]] машғули илмомузӣ гашта, баъд ба [[Бухоро]] рафта, дар ҳамонҷо мадрасаро[[мадраса]]ро тамом кардааст. Баъд аз хатми мадраса аз Бухоро хонадор шуд ва чанд вақт дар яке аз мадрасаҳои Бухоро дарс ҳам гуфтааст.
Шоҳин ҳануз аз бачагибачагӣ дар хондану навиштан кобилиятиқобилияти фавкулоддафавқулодда дошт. Чунон ки худаш дертар хикоятҳикоят мекунад, дар хаминҳамин мактаб, тахминан дар хаштҳаштнухсолагиашнуҳсолагиаш ба [[шеър]] гуфтан шуруъшурӯъ намудааст. Шамсиддин Маҳдуми Шоҳин дар ҳафтсолагӣ девони [[Ҳофиз]]ро азёд медонист.
Баъд аз хатми мактаб падари ШохинШоҳин хати хонову зебои писарашро дида, уроӯро ба хизмати мирзоӣ шогирд мемонад ва ШохинШоҳин дар ду-се сол тарзи хатнависихатнависӣ ва иншоро хуб ёд мегирад. Тахминан дар чордах-понздахсолаги Шохин барои тахсили илм ба мадраса дохил мешавад.
Дар мадраса дар пеши устодон ва хамсабаконашон истеъдод ва кобилияти баланде зохир мекунад. Аммо аз чихати модди дар ин солхо зиндагии у хеле сахт буд. Падараш пир шуда, дар таъмини оила ва хонондани писараш хеле мушкилихо мекашид. Аммо баъзе олимон ва сохибмансабони ин замон истеъдоди фавкулоддаи шоир ва кобилияти илмомузии уро дида, ба у баъзан ёрии модди мерасониданд. Худи Шохин бошад, нусхаҳои кутуби нодир ва баёзхоро нусхабардори карда, ба баҳои он як навъ рӯз мегузаронид ва ба оилаи кашшокаш низ ёрманди мекард.
Баъд аз хатми мадраса Шохин кори ба худ муносибро ёфта натавониста, чанд вакт дар масчидхо имомати мекард. Аммо ин касб, ки мисли гадо дар тую тамошо гаштан буд, ба таъби Шохин мувофик наомад..
Тахминан дар соли 1885 парвоначии дарбори амир (парвоначи мисли сардори идораи коргузори буд) Абдулкодир ном касе Шохинро ба хизмати мирзои мегирад. Парвоначи истеъдод ва илму фазли Шохинро дида, уро хеле эхтиром кард ва дар иваз уро аз чихати модди таъмин намуд. Дар ин солхо Шохин оилаи худро, ки бепарастор монда буд, низ нигохубини мекард.
Шохин, гайр аз он ки вазифаи мирзоиро адо мекард, шеърхо менавишт ва бо хохиши парвоначи дар мадхи амир Абдулахад баъзе касидахо низ мегуфт. Парвоначи ба ин восита мехост, ки Шохин дар пеши амир эътибор пайдо кунад ва таъмини маишаташ боз хам бехтар гардад.
Дар айни муддат Шохин дар дарбор ва хатто гоибона дар назди амир обрую эътибор пайдо кард. Шахсони камсавод ва чохил, ки дар дарбор бисёр буданд, ба эътибору нуфуз пайдо кардани Шохин хасад мебурданд ва мехостанд, ки коре кунанду уро ба амир наздик шудан намонанд. Дар ин миён парвоначи аз тарафи амир хокими Шеробод таъин гардид ва аз Бухоро рафт. Душманони Шохин уро танхо дида, дар атрофи вай фитнаву суханчини сар карданд. Шохин дар хамин вакт бо хуби дид, ки доираи дарбори амир то чи андоза разолатпарвар аст ва дар атрофи амир чи гуна касони чохил ва пургараз чамъ омада, ба мансабу рутбаҳои давлати расидаанд.
Парвоначи Абдулкодир, ки Шохинро мисли фарзанд дуст дошта буд, ба вай духтарашро никох карда медихад, то мардум ба хокими Шеробод домод будани Шохинро фахмида, аз вай дасти душманиву адоват кашанд. Дар вокеъ хам ин никох Шохинро то андозае аз хучуми ракибонаш эмин дошт. Аз тарафи дигар, амир Абдулахад, ки худро хеле шеърфахму шеърдуст нишон медод, Шохинро ба сухбатҳои худ даъват мекардаги шуд. Амир Шохинро вакту бевакт ба мачлису базмхояш даъват мекард, ба хохишу табъи шоир нигох накарда, уро ба сафархо гирифта мебурд. Шохин чунон бо ин даводавхо банд буд, ки хатто ба оилаи худ нигохубини карда наметавонист. Дар ин байн зани чавони у фарзанд таваллуд карду хафтае нагузашта мурд. Вафоти ногахонии занаш барои Шохин фочиаи калон буд.
Ин вокеаи мудхиш чашми Шохинро ба аслу моҳияти бисёр вокеахо кушод. Вай фахмид, ки на танхо атрофиёни амир, балки худи амир низ каси чохилу золим, дар кори идораи давлату мамлакат ношуду бетадбир аст. Шохин хост, ки мисли шоирони пештара, ки аз наздикии худ ба хукмронҳои замон истифода бурда, ба онхо аз тадбири мулкдорию хукмфармои китобу рисолахо менавиштанд, барои амир асаре таълиф намояд ва дар он роху равиши бо адолат хукумфармои карданро нишон дихад. Бо ин максад у «Тухфаи дустон» ном асари манзум таълиф намуд.
Шохин дар ин маснави хост, ки ба амир ба воситаи панду насихат тарики адлу инсоф ва роҳҳои бехтарини хукуматдориро нишон дихад, аммо ин часорати як нафар шоири чавон, ки ба амир панд омухтани шуда буд, ба хукмрони замон маъкул наафтод. Амир Абдулахад дар газаб шуда, аз Шохин интиком гирифтани шуд. Амир Шохинро мачбур мекард, ки дар хакки у мадхияву касидахо нависад, шеърҳои аз одоб берун иншо намояд, барои хандаву дилхушии амир суханҳои пасту бемагзро ба шеър дарорад. Илова бар ин, вай шоирро хамеша дар рикоби худ нигох медошт, ба сафарҳои дуродур мебурд ва уро асбоби дилхушии худ гардонда буд. Ин дар хакки Шохин тахкири бузург буд ва амир инро интикоми сахтарин хисоб мекард.
Аз хамин вакт сар карда, (яъне солҳои аввали навадум) дар шеърҳои Шохин оҳангҳои шикояту шикваҳои талх аз хаёти худ, танкиду мазаммати иллату нуксонҳои давр ва ахли он садо медихад..
Шохин дар ин вакт бо «Наводирулвакоеъ»-и Ахмади Дониш шинос шуд ва тамоми иллатҳои чамъияти он вактро боз хам хубтар фахмид. Вай низ ба акидае омад, ки бо вазъу насихат ва ислохоти чузъи ахволи мамлакат ва тартиби давлатро бехтар намудан мумкин нест, зеро амир ва атрофиёни у ба дарачае чохилу бефахманд, ки ба кабули чунин маслихатхо кобил нестанд.
Шохин дар ин солхо рисолаи «Бадоеуссаноеъ»-ро эҷод мекунад. Дар ин рисола бо кинояву размҳои пушида нуксонҳои иҷтимоии замонаш, разолат ва пастмоягии арбоби давлат ва худи амирро бо хачвҳои обдор фош мекунад. Гайр аз ин, дар хамин замон мефахмад, ки вай як умри чавони худро дар мадхи амир ва мукаррабони у бехуда сарф кардааст, бехуда орзуву умед доштааст, ки фазлу дониш ва хунару санъати у ба чамъияти он замон фоидаовар мебошад. Вай дар як маснави, ки охирҳои умраш навишта буд,тамоми чавонии гузаштаашро бо афсусу надомат аз назари ибрат мегузаронад ва дар хакки замон ва ахли он айбномаи сахт мебарорад. Дар поён баъзе байтҳои маснавиро мавриди назар карор медихем:
 
:Ду-се рӯз чуи эхсон шудам,
:Сарояндаи мадхи дунон шудам,
:Бибурдам ба ороиши назм ранч,
:В-аз он кардам офокро пур зи ганч,
:Хареро Масехо насаб рондаме,
:Суроро сурайё лакаб хондаме
 
==Таҳсил==
Тахминан дар чордаҳ-понздаҳсолагӣ Шоҳин барои таҳсили илм ба [[мадраса]] дохил мешавад.
Шоҳид дар мактабу мадарасаҳои [[Бухоро]] таҳсил намуда пас аз хатми мадраса, чанде дар яке аз маҳаллаҳои [[Бухоро]] имом таъин мешавад. Шоир аз солҳои [[1885]] сар карда чанд вақт ба назди парвоначии амир Абдулаҳад Адулқодири Парвоначӣ ба хизмати мирзоӣ даромадааст.
Дар мадраса дар пеши устодон ва хамсабаконашонҳамсабақонашон истеъдод ва кобилиятиқобилияти баланде зохирзоҳир мекунад. Аммо аз чихатиҷиҳати моддимоддӣ дар ин солхосолҳо зиндагии у хеле сахт буд. Падараш пир шуда, дар таъмини оила ва хонондани писараш хеле мушкилихомушкилиҳо мекашид. Аммо баъзе олимон ва сохибмансабонисоҳибмансабони ин замон истеъдоди фавкулоддаифавқулоддаи шоир ва кобилиятиқобилияти илмомузии уроӯро дида, ба уӯ баъзан ёрии моддимоддӣ мерасониданд. Худи ШохинШоҳин бошад, нусхаҳои кутуби нодир ва баёзхоробаёзҳоро нусхабардоринусхабардорӣ карда, ба баҳои он як навъ рӯз мегузаронид ва ба оилаи кашшокашқашшоқаш низ ёрмандиёрмандӣ мекард.
Баъд аз хатми мадраса ШохинШоҳин кори ба худ муносибро ёфта натавониста, чанд вактвақт дар масчидхомасҷидҳо имоматиимоматӣ мекард. Аммо ин касб, ки мисли гадо дар тую тамошо гаштан буд, ба таъби ШохинШоҳин мувофикмувофиқ наомад..
ШоҳидШоҳин дар мактабу мадарасаҳои [[Бухоро]] таҳсил намуда пас аз хатми мадраса, чанде дар яке аз маҳаллаҳои [[Бухоро]] имом таъин мешавад. Шоир аз солҳои [[1885]] сар карда чанд вақт ба назди парвоначии амир Абдулаҳад Адулқодири Парвоначӣ ба хизмати мирзоӣ даромадааст. Парвоначӣ истеъдод ва илму фазли Шоҳинро дида, ӯро хеле эҳтиром кард ва дар иваз ӯро аз ҷиҳати моддӣ таъмин намуд. Дар ин солҳо Шоҳин оилаи худро, ки бепарастор монда буд, низ нигоҳубин мекард
 
== Оила ==
Шоҳин соли [[1887]] барба духтари Абдулқодири Парвоначӣ, ки он вақт волии Шеробод буд, хонадор мешавад. Вале ҳаёти хушбахтонаи шоир дер давом накарда, пас аз 10 моҳи [[тӯй]] занаш вафот мекунад. Шоир маснавии "[[Лайли ва Маҷнун]]"-ро ҳамчун хотира ба ёди завҷааш ба назм даровардааст.
 
==Солҳои охир==
Дар солҳои охири зиндагизиндагӣ саломатии Шохин хеле бад шуда буд. Дар вай осори касалии сил намудор шуд. Аммо амир уроӯро аз рикобаш дур намекард ва дар сафархосафарҳо ҳамроҳ гирифта мегашт. Вакте ки дар сафари КаршиҚарши ШохинШоҳин касали барчомондабарҷомонда шуд, амир уроӯро касданқасдан ба Бухоро нафиристод. НихоятНиҳоят, бемори шоирро аз по баровард ва у соли 1894ӯ дар хаминҳамин шаҳр вафот кард. УроӮро дар кабристониқабристони хаминҳамин шаҳр гурониданд. Шоҳин солҳои охири умри худ дар рикоби амир бошад ҳам рӯҳан хеле азоб мекашид. Ӯ ба касалии сил гирифтор мешавад ва соли [[1895]]-[[1896]] дар [[Қаршӣ]] вафот мекунад.
 
==Эҷодиёт==
ШохинШоҳин, гайрғайр аз он ки вазифаи мирзоиро адо мекард, шеърхошеърҳо менавишт ва бо хохиши парвоначи дар мадхи амир Абдулахад баъзе касидахо низ мегуфт. Парвоначи ба ин восита мехост, ки ШохинШоҳин дар пеши амир эътибор пайдо кунад ва таъмини маишаташ боз хам бехтар гардад.
Дар айни муддат ШохинШоҳин дар дарбор ва хатто гоибона дар назди амир обрую эътибор пайдо кард. Шахсони камсавод ва чохил, ки дар дарбор бисёр буданд, ба эътибору нуфуз пайдо кардани ШохинШоҳин хасад мебурданд ва мехостанд, ки коре кунанду уро ба амир наздик шудан намонанд. Дар ин миён парвоначи аз тарафи амир хокими Шеробод таъин гардид ва аз Бухоро рафт. Душманони ШохинШоҳин уро танхо дида, дар атрофи вай фитнаву суханчини сар карданд. ШохинШоҳин дар хамин вакт бо хуби дид, ки доираи дарбори амир то чи андоза разолатпарвар аст ва дар атрофи амир чи гуна касони чохил ва пургараз чамъ омада, ба мансабу рутбаҳои давлати расидаанд.
Парвоначи Абдулкодир, ки ШохинроШоҳинро мисли фарзанд дуст дошта буд, ба вай духтарашро никох карда медихад, то мардум ба хокими Шеробод домод будани Шохинро фахмида, аз вай дасти душманиву адоват кашанд. Дар вокеъ хам ин никох ШохинроШоҳинро то андозае аз хучуми ракибонаш эмин дошт. Аз тарафи дигар, амир Абдулахад, ки худро хеле шеърфахму шеърдуст нишон медод, ШохинроШоҳинро ба сухбатҳои худ даъват мекардаги шуд. Амир Шохинро вакту бевакт ба мачлису базмхояш даъват мекард, ба хохишу табъи шоир нигох накарда, уро ба сафархо гирифта мебурд. ШохинШоҳин чунон бо ин даводавхо банд буд, ки хатто ба оилаи худ нигохубини карда наметавонист. Дар ин байн зани чавони у фарзанд таваллуд карду хафтае нагузашта мурд. Вафоти ногахонии занаш барои Шохин фочиаи калон буд.
Ин вокеаи мудхиш чашми ШохинроШоҳинро ба аслу моҳияти бисёр вокеахо кушод. Вай фахмид, ки на танхо атрофиёни амир, балки худи амир низ каси чохилу золим, дар кори идораи давлату мамлакат ношуду бетадбир аст. ШохинШоҳин хост, ки мисли шоирони пештара, ки аз наздикии худ ба хукмронҳои замон истифода бурда, ба онхо аз тадбири мулкдорию хукмфармои китобу рисолахо менавиштанд, барои амир асаре таълиф намояд ва дар он роху равиши бо адолат хукумфармои карданро нишон дихад. Бо ин максад у «ТухфаиТуҳфаи дустондӯстон» ном асари манзум таълиф намуд.
ШохинШоҳин дар ин маснави хост, ки ба амир ба воситаи панду насихат тарики адлу инсоф ва роҳҳои бехтарини хукуматдориро нишон дихад, аммо ин часорати як нафар шоири чавон, ки ба амир панд омухтани шуда буд, ба хукмрони замон маъкул наафтод. Амир Абдулахад дар газаб шуда, аз ШохинШоҳин интиком гирифтани шуд. Амир ШохинроШоҳинро мачбур мекард, ки дар хакки у мадхияву касидахо нависад, шеърҳои аз одоб берун иншо намояд, барои хандаву дилхушии амир суханҳои пасту бемагзро ба шеър дарорад. Илова бар ин, вай шоирро хамеша дар рикоби худ нигох медошт, ба сафарҳои дуродур мебурд ва уро асбоби дилхушии худ гардонда буд. Ин дар хакки ШохинШоҳин тахкири бузург буд ва амир инро интикоми сахтарин хисоб мекард.
Аз хамин вакт сар карда, (яъне солҳои аввали навадум) дар шеърҳои ШохинШоҳин оҳангҳои шикояту шикваҳои талх аз хаёти худ, танкиду мазаммати иллату нуксонҳои давр ва ахли он садо медихад..
Шохин дар ин вакт бо «Наводирулвакоеъ»-и АхмадиАҳмади Дониш шинос шуд ва тамоми иллатҳои чамъияти он вактро боз хам хубтар фахмид. Вай низ ба акидае омад, ки бо вазъу насихат ва ислохоти чузъи ахволи мамлакат ва тартиби давлатро бехтар намудан мумкин нест, зеро амир ва атрофиёни у ба дарачае чохилу бефахманд, ки ба кабули чунин маслихатхо кобил нестанд.
ШохинШоҳин дар ин солхосолҳо рисолаи «БадоеуссаноеъБадое ус-саноеъ»-ро эҷод мекунад. Дар ин рисола бо кинояву размҳои пушида нуксонҳои иҷтимоии замонаш, разолат ва пастмоягии арбоби давлат ва худи амирро бо хачвҳои обдор фош мекунад. ГайрҒайр аз ин, дар хаминҳамин замон мефахмадмефаҳмад, ки вай як умри чавониҷавони худро дар мадхимадҳи амир ва мукаррабони уӯ бехудабеҳуда сарф кардааст, бехудабеҳуда орзуву умед доштааст, ки фазлу дониш ва хунаруҳунару санъати уӯ ба чамъиятиҷамъияти он замон фоидаовар мебошад. Вай дар як маснавимаснавӣ, ки охирҳои умраш навишта буд, тамоми чавонииҷавонии гузаштаашро бо афсусу надомат аз назари ибрат мегузаронад ва дар хаккиҳақи замон ва ахлиаҳли он айбномаи сахт мебарорад. Дар поён баъзе байтҳои маснавиро мавриди назар карорқарор медихемёфтаанд:
 
:Ду-се рӯз чуи эхсон шудам,
:Сарояндаи мадхимадҳи дунон шудам,
:Бибурдам ба ороиши назм ранчранҷ,
:В-аз он кардам офокроофоқро пур зи ганчганҷ,
:Хареро МасехоМасеҳо насаб рондаме,
:Суроро сурайё лакаблақаб хондаме
 
 
ОмузишиОмӯзиши эҷодиёти Шамсиддини ШохинШоҳин барои муайян кардани харакатиҳаракати адабию афкори пешкадамонаипешқадамонаи охири асри XIX, ки сарвари бузурги он АхмадиАҳмади Дониш аст, ахамиятиаҳамияти хеле калон дорад. ШохинШоҳин дар адабиети бадеи давомдихандаи хубтарин анъанаҳои адабиети классики буда, дар асарҳои худ идеяҳои адолатпарвари, инсондусти, озодихохи ва идеяи пешкадами замонааш - маорифпарвариро ифода намудааст.
==Эҷодиёти шоир==
Аз ин нуктаи назар эҷодиёти ШохинроШоҳинро аз руи хусусияти инкишофи он ба 3 давра чудоҷудо кардан мумкин аст:
Омузиши эҷодиёти Шамсиддини Шохин барои муайян кардани харакати адабию афкори пешкадамонаи охири асри XIX, ки сарвари бузурги он Ахмади Дониш аст, ахамияти хеле калон дорад. Шохин дар адабиети бадеи давомдихандаи хубтарин анъанаҳои адабиети классики буда, дар асарҳои худ идеяҳои адолатпарвари, инсондусти, озодихохи ва идеяи пешкадами замонааш - маорифпарвариро ифода намудааст.
Аз ин нуктаи назар эҷодиёти Шохинро аз руи хусусияти инкишофи он ба 3 давра чудо кардан мумкин аст:
 
1.Давраи омухтан аз адабиёти классикиклассикӣ ва дар тахтитаҳти таъсири он асархоасарҳо эҷод намудан, бо ибораи дигар - таклидтақлид ба адабиёти классикиклассикӣ. МахсулиМаҳсули адабии ин давраи эҷодиёти ШохинШоҳин достони «Лайлию МачнунМаҷнун» мебошад.
 
2.МувофикиМувофиқи идеяи пешин, барои пеш бурдани идеяҳои халқихалқӣ-озодихохиозодихоҳӣ ба ёрии амирон умед бастан, амиронро гохгоҳ ба роҳи танкидтанқид ва гохгоҳ ба роҳи мадхмадҳ ба адолатпарвариадолатпарварӣ ва илму адабиётдустиадабиётдустӣ даъват намудан аст. Асари барчастаибарҷастаи ин давраи эҷодиёти ШохинШоҳин «ТухфаиТуҳфаи дустондӯстон» махсубмаҳсуб мегардад.
 
3.Шинохтани тинати амирон ва амалдорони давлати амириамирӣ, аз ёрии онхоонҳо ноумед шудан, шиносои бо асархоасарҳо ва афкори танкидитанқиди ва маорифпарварии АхмадиАҳмади Дониш, ба таври катъиқатъӣ ба мавкеимавқеи танкидитанқиди аморат гузаштан. Осори барчастаибарҷастаи ин давра «Бадоеуссаноеъ»[[Бадоеъ-ус-саноеъ]] аст.
Шамсиддини Маҳдуми Шоҳин дар ҳафтсолагӣ девони Ҳофизро аз ёд медонист. Шоҳиш мадрасаро хатм кардааст ва хати зебо ҳам дошт. Ӯ китоб руйнавис карда, бо маблағи он рӯзгори худро таъмин менамуд. Шоҳин соли 1893 дар Қаршӣ вафод кард. Ӯ ҳарчанд умри кӯтоҳ дида бошад ҳам, мероси хеле бой ва гаронбаҳое аз худ боқӣ гузошт. Мероси ӯ аз девони ғазалиёт, маснавии "[[Лайлӣ ва Маҷнун]]", маснавии нотамоми "[[Тӯҳфаи дӯстон]]", рисолаи "[[Бадоеъ-ус-саноеъ]]" иборат аст.
Хидмати Шоҳин ҳамчун ифодакунандаи ғояву афкори пешқадам дар назми нимаи дуюми асри XIX-и тоҷик бағоят калон аст. Ӯ замон ва аҳли он, нуқсонҳои ҷиддии ҷамъият, ҷаҳолат ва бенизомии умури мамлакатро танқид кардааст.
 
Line 62 ⟶ 63:
* [[Лайли ва Маҷнун]]
* [[Тӯҳфаи сомӣ]]
* [[Бадоеъ-улус-Саноеъ]]
* [[Достони Лайли ва Маҷнун]]
* [[Тӯҳфаи дӯстон]]
* [[Бадоеъ-ус-саноеъ]]
 
[[Гурӯҳ:Шахсиятҳо аз рӯи алифбо]]