Википедиа

Таърихи Тоҷикистон: Тафовут байни таҳрирҳо

Browse history interactively
← Фарқияти аввалинаФарқияти баъдина →
Content deleted Content added
ВизуалӣВики-матн
х таҳрир
Сатри 1:
{{викифонидан}}
'''Таърихи Тоҷикистон''' - Аҷдодони [[тоҷикон]] аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] зиндагй намуда халқи қадимтарини [[Осиёи Марказӣ]] мебошанд. Дар ҳудуди [[Тоҷикистон]]и имрӯза қадимтарин осори ҳаёти инсон ба давраи палеолити миёна рост меояд. Дар замонҳои қадим ниёгони тоҷиконро [[ориёӣ]] мегуфтанд. [[Ориёӣ]] - аз калимаи авестоии «aria» ва эронии «ariya» баромада маънояш «тоза», «асилзода» аст. Дар замонҳои қадим '''аҷдодони тоҷиконро - ориёӣ''' мегуфтанд.
 
Таърихи қадимтарини ориёиҳо дар китоби [[Авесто]] ва Ведҳо, адабиёти зардуштӣ ва сарчашмаҳои асримиёнагӣ аз қабили «Таърихи Табарӣ», «Шоҳнома»-и А. [[Фирдавсӣ]], «Форснома»-и Ибни Балхӣ ва ғайра сабт гардидааст.
Дар қадим аҷдоди ориёиҳо ҷамъияти ягонаи этникиро ташкил мекарданд, яъне як [[халқ]] буданд, бо як забон гап мезаданд ва дар як кишвар зиндагӣ мекарданд. Тақрибан дар асри XX - XV п.м. онҳо ба ду шоха тақсим шуданд, ки яке аз онҳо ба [[Ҳиндустон]] кӯчида дар онҷо Ведҳоро таълиф карданд. Гурӯҳи дуюм дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]] ва Эрони[[Эрон]]и Шарқӣ зиндагӣ мекарданд ва [[Авесто]] - ро офариданд.
Мутобиқи маълумоти сарчашмаҳои хаттӣ дар асрҳои IX – VIII то м. тоифаи ориёиҳо тақрибан дар нисфи қитъаи [[Осиё]] аз сарҳади [[Байнаннаҳрайн]] то шимоли [[Ҳиндустон]] ва аз Аврупои Шарқӣ – Ҷанубӣ то Олтойу Сибири Ғарбӣ зиндагӣ мекарданд.
 
Ба қатори халқҳои [[ориёӣ]] ин давра - бохтариҳо, суғдиҳо, хоразмиҳо, портҳо, модҳо, форсҳо, халқҳои саҳронишин сакоиҳо - скифҳо, сарматҳо, массагетҳо ва халқҳои дигари эронинажод дохил мешуданд.
 
Дар сарчашмаҳои таърихӣ мардуми [[Ориёно]] - [[Давлати Пешдодиён]] ва [[Давлати Каёниён]], [[Турон]] - Давлати Афросиёб, [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]] ва Хуросон аҷдодони [[ориёӣ]] номбар шудааст.<ref>Ҳотамов Н.Б., ДовудиДовудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсӣ). – Душанбе,2011, – с. 30.</ref>
 
== Солномаи таърихи тоҷикон ==
 
[[Акс:Persian Empire, 490 BC.png|right|thumb|Империяи Ҳахоманишиён]]
[[Акс:Royaume Gréco Bactrien.png|right|thumb|Давлати Юнону Бохтар]]
[[Акс:Carte empire Sassanide.png|right|thumb|Давлати Сосониён]]
▼
 
* Ҳазорсолаи IV - II то милод - [[Саразм]] шаҳраки бостониест, ки назди ш. [[Панҷакент]] вокеъ аст. Мавҷудияти [[Саразм]] ба давраи энеолит ва биринҷӣ мутобиқ карда мешавад.
*
Line 116 ⟶ 113:
* [[16 ноябр]] - 2 декабри соли [[1992]] - баргузории иҷлосияи XVI Шӯрои Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] дар ш. [[Хуҷанд]]. Дар он, 19 ноябри соли [[1992]] [[Эмомалии Раҳмон]] раиси Шӯрои Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] интихоб гардид.
*
* [[6 ноябр]]и соли [[1994]] - дар натиҷаи райпурсии умумихалқӣ [[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қабул гардид. [[6 ноябр]] - [[Рӯзи Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аст. [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва [[22 июн]]и соли [[2003]] ба он тағийротутағйироту иловаҳо ворид карда шуд. [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] интихоб шуд.
*
* '''[[27 июн]]и соли [[1997]]''' - баъди 8 даври гуфушуниди (с-и 1994-1997) байни тоҷикон (байни ҳукумати ҷумҳурӣ ва тарафи мухолифин),дар ш. [[Москва]], аз ҷониби Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] ва сарвари мухолифини тоҷик [[Саид Абдуллоҳи Нурӣ]] «Созишномаи умумии истиќрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» имзо гардид. '''27 июн - «[[Рӯзи ваҳдати миллӣ]]»''' дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аст.
Line 144 ⟶ 141:
* сохтумони хати баландшиддати барқии ''' «Лолазор – Хатлон» (ЛЕП – 220кВт) '''.
*
* [[20 феврал]]и соли [[2006]] - оғоз гардидани сохтумони [[НБО Сангтӯда–2]], ки иқтидораш - 220 мВт мебошад. Сентябри соли 2011 агрегати якӯм ба истифода дода шуд ва бахори соли 2012 агрегати охирин – дуюми [[НБО Сангтӯда–2]] ба истифода дода мешавад. [[Ҷумҳурии Исломии Эрон]], баъди ба истифода додани,нерӯгоҳ, барки онро '''12,5 сол''' истифода мебарад. ( '''методи «Биоти» ''' меноманд). Баъди ба итмом расидани 12,5 сол, истифодаи барки [[НБО Сангтӯда–2]] пурра ба ихтиёри Ҳукумати [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мегузарад.<ref name="ReferenceA">История таджикского народа. Том 6.(1941 - 2010) - Душанбе,2011.</ref><ref name="ReferenceB">Ҳотамов Н.Б., ДовудиДовудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсидарсӣ). – Душанбе,2011.</ref><ref>Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик.Мураттибон Ҳотамов Н.Б.,Саъдиев Ш.С. Нашри дуюм. - Душанбе,2010,- с.4-10.</ref>
*
* '''Муқаддасоти давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]:'''
*
* Нишони давлатӣ - [[28 декабридекабр]]и с. [[1993]];
*
* [[Парчам]]- [[24 ноябр]]и с. [[1992]];
Line 157 ⟶ 154:
 
== Давраи Авестоӣ ==
 
{{main| Авесто}}
 
Line 276 ⟶ 272:
| Шамсиддин Муҳаммад (с. 1245 - 1278), Рукниддин (с. 1278 - 1291), Шамсиддин Кехин (с. 1291 - 1307), Малик Фахриддин (с. 1330 - 1370) ва диг.
| Солҳои 1245 – 1381
| [[Афғонистон]]
|-
|-
Line 368 ⟶ 364:
* [[Вароруд (Варазруд)]] – сарзамини байни [[Амударё]] ва [[Сирдарё]]. Номгузории форсии кишвар то забти арабҳо.
*
* [[Мовароуннаҳр]] (аз заб. араби – «он сӯи дарё» - и Аму) – кишварест дар қисми рости [[Амударё]], имрӯза [[Тоҷикистон]], ӯзбекистонӮзбекистон, Туркманистони щарқӣ ва Қирғизистон, ки дар асри YIII аз тарафи Хилофати Араб забт шудааст.
*
* [[Кишвари Аҷам]] – кишвари аҳолиаш форсизабон, яъне [[Хуросон]] ва [[Мовароуннаҳр]].
*
* [[Тахористон]] – мамлакатест, ки дар ду соҳили дарёи Панҷ ҷойгир буд, сарзамини имрӯзаи Афғонистони шимолӣ, [[Тоҷикистон]]у ӯзбекистониӮзбекистони ҷанубӣ.
*
* [[Чағониён]] – мулкест дар поёноби дарёи Чағонруд (Сурхондарё).
Line 430 ⟶ 426:
* [[Бухорои Шарқӣ]] - сарзамини имрӯзаи [[Тоҷикистон]]и марказӣ ва ҷанубӣ, ки дар асрҳои XYIII ва ибтидои XX ба ҳайати аморати [[Бухоро]] дохил буданд.
*
* [[Кӯҳистон (номгузории таърихӣ-ҷуғрофӣ)|Кӯҳистон]] - мулкҳои болооби [[Зарафшон]]: Фалғар, Мастчоҳ, Фон, Киштут ва Моғиён, ки дар нимаи дуюми асри XIX мулкҳои ниммустақил (аз [[аморати Бухоро]]) буданд.
ва Могиён, ки дар нимаи дуюми асри XIX мулкҳои ниммустақил (аз [[аморати Бухоро]]) буданд.
*
* [[Душанбе]] – пойтахти Ҷумҳурии [[Тоҷикистон]] аз соли 1924. [[Душанбе]]и имрӯза аз рӯи бозёфтҳои бостоншиносон аз асрҳои XV – XVI арзи ҳастӣ намудааст.
Line 437 ⟶ 432:
* [[Осиёи Миёна]] – истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XX нисбати Ҷумҳуриҳои шӯравии [[Тоҷикистон]], [[Ӯзбекистон]], [[Туркманистон]] ва [[Қирғизистон]] истифода бурда мешуд.
*
* [[Осиёи Марказӣ]] - истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XXI нисбати сарзамини имрӯзаи ҷумҳуриҳои [[Тоҷикистон]], [[Ӯзбекистон]], [[Туркманистон]], [[Қирғизистон]] ва [[Қазоқистон]] истифода бурда мешавад. Дар маънои васеи калима, инчунин [[Афғонистон]], [[Эрон]] ва [[Покистон]] дар назар дошта мешавад.<ref>Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик. Мураттибон Ҳотамов Н.Б., Саъдиев Ш.С. Нашри дуюм. - Душанбе,2010</ref>.
*
 
== Тоҷикистон дар низоми Иттиҳоди Шӯравӣ ==
 
{{main| Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон}}
 
[[14 октябр]] соли 1924 дар натиҷаи таъиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳурихои Шӯравии Осиёи Миёна дар ҳайати Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбакистон Ҷумҳурии Худмухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон таъсис ёфт, ки он аз вилоятхои Ғарм, Кӯлоб, Қӯргонтаппа, Ҳисор, кисман Сариосиё (аз ҳисоби Ҷумҳурии Халкии Шӯравии Бухоро) ва 12 ноҳия иборат буд. Вилояти махсуси Помир, ки пештар ба хайати Ҷумҳуриии Худмухтори Шӯравии Сотсиалистии Туркистон дохил мешуд, ба Вилояти Худмухтори Бадахшони Кухи табдил дода шуд ва [[2 январ]]и соли [[1925]] ба хайати Ҷумҳурии Худмухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон ҳамроҳ гардид. [[4 сентябр]]и соли [[1929]] уезди [[Хуҷанд]] низ ба Тоҷикистон ҳамроҳ гардид.[[16/27 октябр]] соли 1929 [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар хайати вилоятхои [[Бадахшон]], Ғарм, [[Кулоб]], [[Кӯргонтеппа]], [[Ӯротеппа]], [[Панҷакент]], [[Хуҷанд]] ва [[Ҳисор]] ташкил шуд.
 
Ҷумхуриҳои нав ташкилёфтаи Иттиҳоди Шӯравӣ, аз чумла ҶШС Тоҷикистон аз рӯи намунаҳои умумииттифоқӣ идора мешуданд. Дар маънавиёти мардуми кишвар тағйироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шахрвандии с. 1918-1924). Аммо ба максад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солхои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатй дар [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анчом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби мадани ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шурави ( мактаби махвимаҳви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгохиомузишгоҳи касбикасбӣ, мактаби олиолӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангифарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-кироатхона, музей, боги истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. [[Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид.
 
Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ.Расулов ва Қ.Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ - аграрӣ табдил ёфт, фархангу санъатӣ миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳурихои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ маориф, фарханг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг) нигаронида шуда буд.
Line 466 ⟶ 460:
[[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарконуни) Ҷумхурии Тоҷикистон]] [[6 ноябр]]и соли [[1994]] ба тариқи райъпурсии умумихалқӣ қабул шуда, [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва 22 июни соли [[2003]] ба он тағйироту иловаҳо дохил карда шуданд
 
Ҷумҳурии Тоҷикистон '''[[21 декабр]]и соли [[1991]]'''- аъзои [[Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил]] (ИДМ-СНГ) '''[[2 март]]и соли [[1992]]''' - аъзои Созмони Миллали Муттаҳид (СММ - ООН) '''15 июни соли [[2001]]''' – аъзои Созмони Ҳамкории Шанхай ва зиёда аз 50 ташкилотҳои байналмиллалӣ мебошад.<ref name="ReferenceA"/><ref name="ReferenceB"/>
 
== Таърихи мухтасари кишвар ==
 
Аҷдодони [[тоҷик]]он аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ва дигар чумҳуриҳои Осиёи Маркази сукунат доштанд. Соли 1980 дар вилояти Кӯлоб, наздикии Ховалинг ҳангоми ҳафриёти археологй бозёфтҳое ба даст омаданд, ки далели ҳанӯз ним миллион сол пеш дар замини [[Тоҷикистон]] зиндагй кардани одамони ибтидой буданд. Дар кӯҳсори [[Тоҷикистон]] ёдгориҳои давраи мезолит ва неолит ёфт шуданд. Ду қабати поёнии мадании бошишгоҳи Тутқавул, наздикии Норак (ҳазораҳои Х-VII то мелод) ба давраи мезолит мансубанд. Ҳанӯз дар асри санг маскуншавии баландкӯҳҳо, аз чумла Помир оғоз мегардад. Дар Помири шарқй дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр қароргоҳи шикорчиёни кӯчманчй - Ошхона ифтитоҳ гардид. Дар мағораи Шахта тасвирҳои рӯисангии мансуб ба неолити ибтидой ёфт шуданд. Дар онҳо ҳайвоноти тирхӯрда ва шикорчиён тасвир шудаанд.
 
Барои кӯҳсор ва доманакӯҳҳои [[Тоҷикистон]] маданияти давраи неолит хос буд, ки он маданияти ҳисор номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорй машғул буданд. Айни замон шикор дар хоҷагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли [[Тоҷикистон]] боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринҷй таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II пеш аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринҷй асосан бо чорводорй машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан - пӯлодгудозию кулолй низ огоҳй доштанд. Дар ҷануби Тоҷикистон, дар поёноби дарёи қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, маданияти бишкентии аҳди биринҷйбиринҷӣ бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дарачаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринчии Туркманистони ҷанубйҷанубӣ ва Осиёи ҷанубу ғарбйғарбӣ наздик аст.
 
== Ниёгони тоҷикон дар давраи қадим ==
 
Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони тоҷикони ҳозира - бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна - [[Бохтар]] ва [[Суғд]] буданд. [[Бохтар]] - қисмҳои марказй, ҷанубй ва шарқии Тоҷикистони ҳозира (ҷануб ва ҷанубу шарқтар аз қаторкӯҳҳои Ҳисор) ва [[Суғд]] - ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкӯҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи водии Фарғона (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кӯчманчй ва нимкӯчманчии сакҳо - сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони тоҷикон буданд. Забони ин халкиятҳо ба шохаи шарқии гурӯҳи забонҳои эронй тааллуқ дошта, аз забони тоҷикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд.
 
Дар асри VI пеш аз мелод шоҳ Куруш [[Бохтар]] ва [[Суғд]]ро забт намуда, онҳо ба давлати форси Ҳахоманишиён дохил мегарданд. Дар асри IV пеш аз мелод онҳо як қисми давлати Искандари Мақдунй шуда, аз асри III пеш аз мелод ба давлати ворисони ӯ - Селевкиён дохил мегарданд. Баъдтар аз он салтанати [[Юнону Бохтар]] ҷудо мешавад. Миёнаҳои асри II пеш аз мелод дар натичаи муборизаи озодихоҳонаи бохтариҳову суғдиён ҳокимияти мақдуниҳо дар Юнону Бохтар сарнагун мешавад. Тахориҳо ба Бохтар якҷоя бо қабилаҳои массагетҳову сакоиҳо омада дар озодкунии мамлакат ва ҳаёти минбаъдаи сиёсӣ нақши калон бозиданд. Аз асри IV сар карда Бохтар Тахористон номида мешуд. Тахориҳо чун чузъи асосй ба халқи нав ташаккул ёфтаистодаи [[тоҷик]]он дохил мегарданд. Сипас [[Тахористон]] якчоя бо қисми зиёди Осиёи Миёна, қаламрави Афғонистони ҳозира ва Ҳиндустони шимолйшимолӣ дар ҳайати давлати бузург бо сарварии сулолаи Кӯшониён буд. Ин замони нашъунамои иқтисодиёту маданият, ривоҷёбии алоқаҳо бо Аврупои шарқй, Рум, Чин ба ҳисоб меравад. Ёдгориҳои бостоншиносии замони Кӯшониён пайвастани санъати осиёмиёнагйосиёмиёнагӣ, юнонйюнонӣ ва ҳиндиро инъикос менамоянд.
 
Дар асрҳои VI-V ба [[Суғд]] ва [[Тахористон]] қабилаҳои даштнишини Ҳайтолиён меоянд, аз асри VI бошад дар ин сарзамин ҳокимияти Ҳоқонии турк барқарор мегардад. Дар асрҳои V-VI раванди феодализатсия торафт бештар вусъат меёбад. Аз асри VI то нимаи дуюми асри Х1Х дар қаламрави Тоҷикистони ҳозира муносибатҳои феодалй бо то андозае нигоҳ дошта шудани зуҳуроти боқимондаи кӯҳна, нақши калони ҷамоат, ғуломдорй ҳукмрон буданд. Болоравии иқтисодиёт, ки асрҳои VI-VII, қабл аз истилои араб ба амал меомад, боиси боз ҳам бештар ба табақаҳои ичтимойичтимои чудоҷудо шудан мегардад. Аъёну ашрофи заминдор обу заминҳои обёришавандаро азони худ мекарданд.
 
Баробари болоравии иқтисодиёт маданият пеш рафта, шаҳрҳо тараққй мекарданд. Панчакент яке аз марказҳои маданияти ибтидоии асримиёнагии [[Осиёи Миёна]] буд. Қасру иншоотҳои мазҳабймазҳабӣ, толорҳои бошукӯҳ, ҳайкалу мусаввараҳои рангин бо сужетҳои оиди мавзӯи эпосҳо аз дарачаи баланди маданияти бадейбадеӣ, санъат ва меъмории он замон далолат медиҳанд. Ёдгории катибаҳои Суғд, ки дар вақти кофтукови Калъаи Муғ ёфт шуданд, ба аввалҳои асри VIII мансубанд. Қалъаҳои феодалони асри миёнаи ибтидой хеле мустаҳкам карда шуда буданд (масалан Қалъаи Болои шаҳри Исфара).
 
Аз нимаи дуюми асри VII суғдиёну тохариҳо чун халқҳои Осиёи Миёна муқобили ғосибони араб мубориза мебурданд. Вале ханӯз то миёнаҳои асри VIII арабҳо Осиёи Миёнаро истило намуда, ба ҳайати хилофат дохил карданд. Халқҳои Осиёи Миёна ба зӯран чорй карда шудани дини ислом, забони арабйарабӣ сахт муқобилият нишон медоданд, бар зидди ҳокимони араб исён мебардоштанд. Алалхус шӯриш таҳти роҳбарии [[Муқаннаъ]] (солҳои 770-780) хеле тӯлонйтӯлонӣ буд. Истилогарон ёдгориҳои маданиро несту нобуд мекарданд, шаҳрҳоро харобу валангор месохтанд, аз аҳолйаҳолӣ андозҳои сершумори беинсофона ситонида, ба корҳои ичборйичборӣ чалб мекарданд.
 
== Давлати аввалини тоҷикон ==
 
{{main| Давлати Сомониён}}
[[Акс:Ismoili somoni.jpg|right|thumb|400px|Исмоил ибни Аҳмади Сомонӣ]]
 
Асрҳои IX-X сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ба ҳайати давлати бузурги [[Сомониён]] (с.819 - 999) дохил буд, ки он вилоятҳои калони таърихию маданй - [[Мовароуннаҳр]] (байни дарёҳои Ому ва Сир) ва [[Хуросон]]ро (сарзамини ҷанубу ғарбии дарёи Ому) ташкил мекард.
Line 497 ⟶ 488:
 
== Тоҷикон дар асрхои миёна ==
 
Асрҳои ХI-ХIII сарзамине, ки тоҷикон сукунат доштанд, ба ҳайати чандин давлатҳои Осиёи Миёна, мисли ғазнавиҳо, қарохониҳо, ғуриҳо, қарохитоиҳо дохил буд. Ҳучуми қӯшунҳои Чингизхон дар асри ХIII ба муқобилияти сахти ҳамаи халқҳои Осиёи Миёна дучор омад. Истилогарон шаҳру деҳот, иншоотҳои обёрикуниро ба харобазор табдил дода, аҳолиро қир мекарданд. Сарзамини Тоҷикистон ба улуси Чағатои давлати муғулҳо дохил карда шуд.
 
Аз охири асри ХIII ба доираи аҳолии муқимии тоҷикон то андозае гурӯҳҳои этникии туркҳо ва турку муғулҳо сар медароранд. Дар баъзе ноҳияҳо ин ҳолат боиси туркгардонии тоҷикони водинишин мешавад. Дар манотиқи кӯҳй ва шаҳрҳо ин раванди туркгардонй камтар зуҳур меёфт.
 
Дар асри XIV [[Тоҷикистон]] ба ҳайати давлати бузурги Темур ва дар асри XV ба қаламрави ворисони ӯ - темуриён меафтад, ки он аз Ҳинд то Волга ва аз Сурия то Хитой доман паҳн карда буд. Болоравии маданияти давлати темуриён бо фаъолияти набераи Темур - Улуғбек вобаста аст, ки дар нимаи аввали асри XV хукмронйхукмронӣ мекард. Нашъунамои илм, алалхусус астрономия, эчодиётиэҷодиёти олимон, адибону рассомони машҳур, ки дар Самарқанду Ҳирот зиндагйзиндагӣ мекарданд, ба ҳамин давра мансуб аст. Ва дере нагузашта маркази давлат ба ончоонҷо, яъне ба Самарқанд гузаронида мешавад.
 
Дар асри XVI қаламрави Тоҷикистон ба давлати ӯзбaк они шайбонй бо пойтахташ [[Бухоро]] дохил мешавад. Дар ин давра хонигарии Бухорою Хива ва дертар, дар асри XVIII хонигарии Қӯқанд ташкил меёбанд. Дар онҳо хонҳои сулолаҳои ӯзбекй ҳукмронй мекарданд. Тоҷикон асосан дар хонигариҳои [[Бухоро]]ю Қӯқанд зиндагй менамуданд. Барои хонигариҳои осиёмиёнагии асрҳои XVI-XVIII парокандагии феодалй, чангу низоъҳои тӯлонй хос буданд. ЧангҳоиҶангҳои дохиливу хоричйхоричӣ боиси харобшавии системаҳои обёрикунйобёрикунӣ, пастравии зироаткорйзироаткорӣ гардида, баъзан вилоятҳо батамом ғорат мешуданд.
 
Ба синфҳо чудошавииҷудошавии чамъиятҷамъият пурзӯр мегардид, деҳқонону косибони истисморшаванда ба заминдорони феодал, хону амалдорони онҳо, низомиёну рӯҳониён муқобилият нишон медоданд. Деҳқонон - тоҷикону ӯзбекҳо, ки дар заминҳои давлативу хусусйхусусӣ заҳмат мекашиданд, ба амалдорону бойҳо андозу хирочҳои миёншикани ҳархела месупориданд, доимо қарздор буда, торафт бештар хонасалоту қашшоқ мешуданд. Корҳои мухталифи ичборйичборӣ: сохтмони қасрҳо, системаи обёрикунйобёрикунӣ, роҳсозйроҳсозӣ маъмул буданд.
 
Рентаи феодалйфеодалӣ махлут буд: бегорй, коркардадиҳй ва пулйпулӣ. Вазъияти деҳқонони чоряккор, ки барои қисми ночизи ҳосил дар замини бойҳо кор мекарданд, алалхусус вазнин буд. ҒуломдорйҒуломдорӣ низ чой дошта, он танҳо баъди ба Русия ҳамроҳ карда шудан бекор мегардад. Зулму ситами бераҳмона, андозҳои вазнин боиси шӯришу исёнҳо (соли 1758 дар Бухоро, аввали асри Х1Х дар Истаравшан, [[Хучанд]] ва дигар чойҳо) мегардиданд.
 
Таъсири пурзӯри рӯҳониёни иртичоъпарастиртиҷоъпараст ба ҳамаи чабҳаҳоиҷабҳаҳои ҳаёти халқ ба инкишофу тараққии илму санъат таъсири манфйманфӣ мерасонд, маданияти ин давра рӯ ба таназзул оварда буд.
 
Рақобати Англияву Русия барои вусъату ривоқ додани бозори фурӯш ба [[Русия]] ҳамроҳ карда шудани Осиёи Миёнаро тезонид. Соли 1868 мувофиқи шартномаи байни Русияву Бухоро қисми зиёди қаламрави аморат ба ҳайати генерал - губернатории Туркистон дохил карда шуд. Амир аз ҳуқуқи муносибати мустақилона бо давлатҳои хоричй маҳрум гардид.
Line 518 ⟶ 508:
Ҳамроҳшавй ба Русия ҳам барои тоҷикон ва ҳам барои халқҳои дигари Осиёи Миёна аҳамияти калони мусбй дошт, чангу низоъҳои байнихудй барҳам хӯрданд, раванди таназзули хоҷагии натуралии феодалй ва инкишофи унсурҳои муносибатҳои капиталистй оғоз ёфт. Тақвияти муносибатҳои иқтисодй, сиёсию маданй бо Русия ба инкишофи иттифоқи халқи заҳматкаши тоҷикон ва русҳо, ҳамчунин дигар халқҳои Русия, тавлиди синфи коргари тоҷик, шиносо шудани тоҷикон бо маданияти пешқадами инқилобию демократй мусоидат намуд.
 
Айни замон тоҷикон, чун дигар халқҳои [[Осиёи МарказиМарказӣ]] зери зулму истибдоди дукарата монданд. Акнун онҳоро ҳам истисморгарони худй ва ҳам ҳокимияти мутлақи шоҳ бо системаи истисмори ичтимоиву иқтисодии халқҳои гӯшаву канори Русия азобу шиканча медод. Тоҷикон дар ҳаракати миллии озодихоҳона иштирок доштанд. Шӯришҳои охири асри Х1Х дар /ротеппа (соли 1875), уезди Хӯчанд (соли 1880), як қатор уездҳои Фарғона далели онанд. Деҳқонони аморати Бухоро низ зуд-зуд ба муқобили амир ва ҳокимони маҳаллй сар мебардоштанд. Шӯриши соли [[1885]] дар [[Балчувон]] таҳти сарварии Восеъ аз чунин ҳаракатҳои деҳқонй ба ҳисоб меравад.
 
Инқилоб ба Бухоро якчояякҷоя бо Армияи Сурх омада, амирро сарнагун сохт ва соли 1920 Ҷумхурии Халқии Шуравии Бухороро ташкил додшуд. Солҳои 1918-1926 чангиҷанги гражданй мерафт. Соли 1924 Ҷумхурии Мухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон дар ҳайати ЧШСҶШС Узбекистон ташкил ёфт. Ба қаламрави республика 12 кенти кишвари Туркистон, Бухорои шарқйШарқй ва як қисми Помир дохил гардиданд. Маркази асосии сиёсию маданй - Бухоро ва [[Самарқанд]] дар дохили сарҳади Узбекистон монданд.
 
== [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ==
 
Ҷумхуриҳои нав ташкилёфтанавташкилёфта, аз чумлаҷумла [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқй идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатй гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926-1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи "Ҳуҷум (озодшавии занон)" оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт. Тоҷикистон комилан ба комплекси умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ(СССР) гардид.
Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламравиқаламрави хещхеш эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд.
Дар маънавиёти мардуми кишвар тағйироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шахрвандии с. 1918-1924). Аммо ба максадмақсад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солхоисолҳои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатй дар [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анчоманҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби маданимаданӣ ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шуравишуравӣ ( мактаби махвимаҳви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгохиомӯзишгоҳи касбикасбӣ, мактаби олиолӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангифарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх -кироатхона қироатхона, музейосорхона, богибоғи истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. Иқтисодиёти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид.▼
Ҷумхуриҳои нав ташкилёфта, аз чумла [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]](аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқй идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатй гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926-1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи "Ҳуҷум (озодшавии занон)" оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт. Тоҷикистон комилан ба комплекси умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ(СССР) гардид.
Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд.Ҷумхуриҳои нав ташкилёфта, аз чумла [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]](аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқй идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатй гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926-1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи "Ҳуҷум (озодшавии занон)" оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт.
 
Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ. Расулов ва Қ. Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ - аграрӣ табдилмубаддал ёфтгардид, фархангу санъатӣ миллӣ эҳё гардидшуд. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, ҶШС Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳурихои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ, маориф, фархангфарҳанг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг.) нигаронида шуда буд. ▼
▲Дар маънавиёти мардуми кишвар тағйироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шахрвандии с. 1918-1924). Аммо ба максад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солхои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатй дар [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анчом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби мадани ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шурави ( мактаби махви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгохи касби, мактаби оли) муассисаҳои илмиву фарҳанги (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-кироатхона, музей, боги истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. [[Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид.
[[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон, Эъломияи истиқлолияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд.Вале ин амал танхотанҳо қадами аввалини эълон намудани истиқилиятиистиқлолияти Тоҷикистон дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ буд.▼
 
▲Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ.Расулов ва Қ.Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ - аграрӣ табдил ёфт, фархангу санъатӣ миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳурихои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ маориф, фарханг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг) нигаронида шуда буд.
 
Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924 - 1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд.
▲[[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон, Эъломияи истиқлолияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд.Вале ин амал танхо қадами аввалини эълон намудани истиқилияти Тоҷикистон дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ буд.
 
== Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи истиқлолият ==
Пас аз бебарор анчомидани "табадуллот"-и 19-21 августи соли [[1991]] дар Москва, аз [[24 август]]и соли [[1991]] дар [[Душанбе]] гирдиҳамоии ҳизбу ҳаракатҳои мухолифин бо талаботҳои ба истеъфо баровардани Ҳукумати [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] бо сарварии Президент [[Қаҳҳор Махкамов]], боздоштани фаъолияти [[Ҳизби коммунистии Тоҷикистон]] ва эълон намудани истиқлолияти давлатии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] баргузор гардид.▼
 
▲Пас аз бебарор анчомидани "табадуллот"-и 19-21 августи соли [[1991]] дар Москва,аз [[24 август]]и соли [[1991]] дар [[Душанбе]] гирдиҳамоии ҳизбу ҳаракатҳои мухолифин бо талаботҳои ба истеъфо баровардани Ҳукумати [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] бо сарварии Президент [[Қаҳҳор Махкамов]], боздоштани фаъолияти [[Ҳизби коммунистии Тоҷикистон]] ва эълон намудани истиқлолияти давлатии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] баргузор гардид.
[[9 сентябр]]и соли [[1991]] иҷлосияи ғайринавбатии Шӯрои Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] "Дар бораи истиқилияти давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]" Изҳорот ва қарор қабул намуд. [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ҳамчун давлати сохибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона [[9 сентябр]]и соли [[1991]] арзи вуҷуд кардааст.
Бо парокандашавии СССР муборизаи дурудароз барои ҳокимиятҳокимят оғоз ёфт. Тақобули шахсони баргузидаи кӯҳнаи советйшӯравӣ ва иттиҳоди мухолифини исломиҳо, зиёиёни миллатчӣ ва доираҳои тиҷоратию соҳибкорйсоҳибкорӣ ба муборизаи гурӯҳҳои минтақавӣминтақавию маҳаллӣ барои ҳокимят табдил ёфт.
Аз ҷониби азҳоби ба ҳукумат мухолифи сиёсӣ эътироф нашудани [[Қаҳҳор Махкамов]] ҳамчун Президенти ҶТ (аз [[29 ноябриноябр]]и [[соли 1990]]), паи ҳам иваз шудани раисони Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қ. Аслонов, С. Кенҷаев, А. Искандаров) мақомоти кишварро водор сохтанд, ки зери фишори тазоҳуркунандагони мухолифин ва барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ интихоботи умумихалқии [[Президенти Тоҷикистон]]ро баргузор намоянд. Маъракаи интихобот ба зиддиятҳои нави сиёсию идеолужи, мазҳабию маҳалгароӣ ва қавмию инфиродӣ боис гардид. Вазъи иҷчтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ рӯз ба рӯз бад мегардид. Пас аз ба вазифаи [[Президенти Тоҷикистон]] интихоб гардидани [[Раҳмон Набиев]] (58,68% овозҳо) неруи мухолифин бо баҳонаҳои гуногун фаъолияти ҳукумати навро сарзаниш менамуданд.
Соли [[1992]] аз моҳи март то ибтидои май тазоҳуроти пай дар пайи ҳизбу ҳаракатҳои ба ҳукумат мухолифин ва ҷонибдорони ҳукумат дар шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон, махсусан Душанбе ба фалаҷ шудани мақомоти иҷроиия ва қонунгузории марказӣ ва маҳаллӣ сабаб шуд.
 
{{main| Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон}}
 
Вале [[ҷангиҶанги шаҳрвандӣ|Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]] хотимадар моҳҳои май - июни 1992 оғоз наёфтёфт. Аз ҳамин давра эътиборан ва то ба имзо расидани созишнома дар бораи оташбас охири соли 1994]] низоъҳои мусаллаҳона гоҳ-гоҳ ба вуқӯъ мепайвастанд, алалхусус дар ҷануби [[Тоҷикистон]].
[[5 май]]и с. [[1992]] - [[27 июн]]и с. [[1997]] – ҷанги шаҳрвандӣ дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] давом кард. Зарари иќтисодиииқтисодии ин ҷанг зиёда аз 10 миллиард доллари амрикоӣроамрикоиро ташкил дод.
[[27 июн]]и с. [[1997]] баъди 8 даври гуфушуниди (с.1994-1997) байни тоҷикон (байни ҳукумати ҷумҳурӣ ва тарафи мухолифин), дар ш. Москва, аз ҷониби Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[ЭмомалииЭмомалӣ Раҳмон]] ва сарвари мухолифини тоҷик Саид Абдуллои Нури [[«Созишномаи умумии истиќрориистиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»]] имзо гардид. Аз [[4 июн]]и соли [[1997]] - 1 апрели соли [[2000]] [[Комиссияи Оштии Миллӣ]] фаъолият намудааст. Дар КОМ 26 нафар (13 нафар аз ҷониби ҳукумати ҷумҳурӣ ва 13 нафар аз мухолифини тоҷик) аъзо буданд. Комиссия санадҳои Созишномаи умумии сулҳ аз 27 июни соли 1997- ро амалӣ карда буд.
 
[[6 ноябр]]и соли [[1994]] дар натиҷаи райпурсии умумихалқӣ [[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарконуни) Ҷумхурии Тоҷикистон]] қабул гардид. [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва 22 июни соли [[2003]] ба он таѓийроту иловаҳо ворид карда шуд. [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалии Раҳмон]] Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]интихоб шуд. Пас аз се моҳ, моҳи феврали с. [[1995]] интихобот ба [[Маҷлиси Олӣ]] (парламент) барпо гардид
Line 594 ⟶ 578:
! width=6% scope="col"| Ёдгориҳои умумиҷаҳонӣ #Хусусият
|-
| '''1''' ||
[[Акс:Sarazm tadjikistan.jpg|мини]]
 
|[[Саразм]],<br/> {{lang-en|Proto-urban site of Sarazm<ref name="sarazm">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/1141|title=Proto-urban site of Sarazm|lang=en}}</ref>}} <br /> || Минтақа: [[Панҷакент]]|| — || [[2010]] || [http://whc.unesco.org/en/list/1141/ 1141] || ii, iii
Line 658 ⟶ 641:
Неъматов Н.Н. Давлати Сомониён. - Душанбе, 1989.
 
== Пайнавиштҳои беруна ==
▲
* [http://whc.unesco.org/en/statesparties/tj Официальный сайт ЮНЕСКО. Список объектов Всемирного наследия в Таджикистане]
*[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_pictures/3182/Тахти Словари и энциклопедии на Академике ]
*[http://www.tajikinvest.tj/ru/index/index/pageId/177/ Национальные парки и природные заповедники]
 
== Сарчашма ==
[[Портал:Таърих|*]]
 
== Пайнавиштҳо ==
<references/>
== Эзоҳ ==
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Таърихи_Тоҷикистон"