Иёлоти Муттаҳидаи Амрико: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
No edit summary
Барчасбҳо: вироиш тавассути телефони ҳамроҳ вироиш тавассути мурургари телефони ҳамроҳ
х таҳрир
Сатри 1:
{{Кишвар
|common_name=
|Парчамimage_flag = Flag of the United States.svg
|Номи тоҷикӣ = Иёлоти Муттаҳидаи Амрико
|Номи аслӣ = United States of America
|НишонНишона = US-GreatSeal-Obverse.svg
|Шиор = Ба Худо боварӣ дорем
|Номи суруди миллӣ = Суруди миллии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико
Сатри 13:
|Соҳибистиқлол аз = 4 июли 1776
|Пойтахт = [[Вашингтон]]
|Шаҳри калонтарин = [[Ню- Йoрк]],
|Вазифаи сарварон = [[Президент]]
|Сарварон = [[Барак Обама]]
Сатри 34:
}}
[[Акс:Average precipitation in the lower 48 states of the USA.png|right|420px|]]
[[Акс:Flag_of_the_United_States.svg|thumb|Парчами ИМА]]
'''Иёлоти Муттаҳидаи Амрико''' (ИМА) — кишварест дар [[Амрико]]и Шимолӣ. Ин мамлакатро аксари вақт инчунин [[Амрико]] низ меноманд. Сокинони ин кишвар амрикоиҳо мебошанд. Қисми асосии ҳудуди [[ИМА]] дар қитъаи [[Амрикои Шимолӣ]] ҷойгир аст. Кишвар дар [[Шарқ]] бо укёнуси [[Атлантик]], дар [[Ғарб]] бо [[уқёнуси Ором]], дар ҷануб бо [[Мексика]] ва дар [[Шимол]] бо [[Канада]] ҳамсарҳад мебошад.
[[Акс:US-GreatSeal-Obverse.svg|thumb|Мухри калони ИМА]]
Пойтахти [[ИМА]] [[Вашингтон]] ҳавзаи [[Колумбия]] мебошад. Шаҳрҳои калонтаринаш: [[Ню Йорк]], [[Лос Анҷелес]], [[Техас]], [[Чикаго]] ва ғайраҳо.
'''Иёлоти Муттаҳидаи Амрико''' (ИМА) — кишварест дар [[Амрико]]и Шимолӣ. Ин мамлакатро аксари вақт инчунин [[Амрико]] низ меноманд. Сокинони ин кишвар амрикоиҳо мебошанд. Қисми асосии ҳудуди [[ИМА]] дар қитъаи [[Амрикои Шимолӣ]] ҷойгир аст. Кишвар дар [[Шарқ]] бо укёнуси [[Атлантикукёнуси Атлантика]], дар [[Ғарб]] бо [[уқёнуси Ором]], дар ҷануб бо [[Мексика]] ва дар [[Шимол]] бо [[Канада]] ҳамсарҳад мебошад.
Пойтахти [[ИМА]] [[Вашингтон]] дар ҳавзаи [[Колумбия]] мебошад. Шаҳрҳои калонтаринаш: [[Ню Йорк]], [[Лос Анҷелес]], [[Техас]], [[Чикаго]] ва ғайраҳодиг.
 
== Чуғрофия ==
=== Мавқеи ҷойгиршавӣ ===
Масоҳати асосии ИМА (бо ном ''иёлотҳои континенталӣ'') дар қитъаи Шимолии Амрико ҷойгир шудааст аз соҳили [[уқёнуси Атлантик]] ба тарафи шарқ ва то ба [[уқёнуси Ором]] дар ғарб тӯл кашидааст. Дар ҷануб бо давлати [[Мексика]] ҳамсарҳад буда, дар шимол бошад бо [[Канада]]. Ба ғайр аз ин ба ИМА боз ду штатиёлот дохил мешавад. Дар қисми шимолу-шаркиишарқии Амрико штатииёлоти [[Аляска]] ҷойгир аст, ки ҳамчунин бо [[Канада]] ҳамсарҳад мебошад. Дар [[уқёнуси Ором]] штатииёлоти [[ҷазираи Гавайя]] ҷойгир аст. Ба ИМА ҳамчунин як қатор ҷазираҳо дар баҳрбаҳри карибКариб ба монанди [[Пуэрто-Рико]], дар [[укёнуси Ором]] ([[Самоаи Амрикои]], [[Мидуэй]], [[Гуам]] ва ғайраҳо) дохил мешаванд.
 
=== Масохати тобеъшуда ===
Дар зери тобеъи ИМА якчанд ҷазирахо[[ҷазира]]ҳо, дорои нишонаи гуногун ҳастанд, лекин ин ҷазираҳо ба давлат дохил намешаванд. Дар қисмати ҷазираи азхуднашудаи атоллаатолли Палмира пурра Конститусияи ИМА ба кор меравад. Қисмати дигараш бошад аз рӯи қонуну қоидаи худ кор мекунад. Аз ҳама қисми калонтарини ҳамин навъ ҷазирахо[[ҷазира]]ҳо ин [[Пуэрто-Рико]] мебошад.
 
== Таърих ==
=== Рузҳои таърихӣ ===
* [[1620]] — аввалин коллонияи англисҳо дар Амрикои Шимолӣ [[Плимут]] тахсистаъсис гардидааст, маркази [[Англияи нав]], маркази таърихии ИМА аст.
* [[1626]] — [[Голландия]] Амстердами Навро таҳсистаъсис медиҳанд, ки дертар ба шаҳри [[Ню-Йорк]] табдил ёфт.
* [[1776]], [[4 июл]] — [[Декларатсияи соҳибистиқлоли ИМА]] аз Британияи Кабир қабул гардид.
* [[1812]]—[[1815]] — ҷанги солҳои 1812.
** [[1814]], [[24 август]] — сухтори шаҳри [[Вашингтон]] аз тарафи қушунҳои бритонӣ.
** 1814, [[24 декабр]] — ба имзо расидани [[шартномаи Гент]].
** [[1815]], [[8 январ]] — шикаст хурдани қушунҳои бритонӣ дар задухурдизадухӯрди наздикии шаҳри [[Нью-Орлеан]].
** 1815, [[17 феврал]] — шартномаи Гент, эълони расмии тамом шудани ҷанг.
* [[1819]], [[21 феврал]] — ратифицированотасдиқи шартномаи Адамс-Онис оиди [[Флорида]] ба маблагимаблағи 5 млн [[доллар]].
* [[1830]] — конгрессиКонгресси ИМА қонун оиди депортатсияи ҳиндуҳои қисмати шарқии соҳили ИМА-ро ба Оклахома кабул менамояд, (Indian Remove Act).
* [[1846]]—[[1848]] — ҷанги забткунандазабткорона бар зидди [[Мексика]], дар оқибати ин ҷанг, штатҳоииёлотҳои ҳозираи қисми ҷанубиҷанубӣ-ғарбӣ, яъне ними давлати пештараи Мексика ба ҳудуди ИМА ҳамроҳ шудандкарда шудаанд.
* [[1861]]—[[1865]] — [[ҷанги Граждании ИМА]]; нест кардани ғуломгарӣбоқимондаҳои ғуломдорӣ дар мамлакат.
* [[1867]] — харидории нимҷазираи [[Аляска]] аз имперотурии [[РоссияРусия]].
* [[1917]] — дардохил натиҷаи мумкин гуем, ки [[телеграммаи Циммерман]],шудани ИМА ба [[Ҷанги якуми Ҷаҳон]]дохил мешавад ва азҷонибдори тарафииттиҳоди ҳарбии [[Антанта]]меҷангад гардидани он.
* [[1941]]-[[1945]] иштироки ИМА дар Ҷанги Дуюми Ҷаҳон аз ҷониби иттиҳоди давлатҳои зиддифашистӣ.
** [[1941]], [[7 декабр]] — ҳамлаи япониҳоҷопониҳо ба шаҳрибазаи ҳарбии [[Перл-Харбор]], дохил шудани ИМА ба [[Ҷанги Дуюми Ҷаҳон]] дохил мешавад.
** [[1945]], [[6 август]] ва [[8 август]] — ИМА ба шаҳрҳои [[Ҳирошима]] ва [[Нагасаки]] ([[Ҷопон]]) [[бомбаи атомӣ]] мепартояд: дар натиҷа тақрибан 150 ҳаз. наф. одам ҳалок мешаванд.
** [[1945]], [[1015 август]] Рузи Ғалаба бар зидди [[Ҷопон]]и таёрмилитаристӣ. буд,(V-J ки ба иттифоқчиён таслим шавад.Day)
* [[1960]], август-октябр — миллигардонидани корхонаҳои шахсии амрикоиӣамрикоӣ дар [[Куба]].
** [[1945]], [[15 август]] Император [[Ҳироҳито]] бо воситаи радио баромад намуда доир ба ақибнишини эълон намуд. Рузи Ғалаба бар зидди Японияи милитаристӣ. (V-J Day)
* [[1960]], ноябр ғалаба дар интихоботи президенти аз тарафи [[Ҷон ФичералдФиҷералд Кеннеди]] ([[ҳизби демократии ИМА]]).
* [[1960]], август-октябр — миллигардонидани корхонаҳои шахсии амрикоиӣ дар [[Куба]].
* [[1961]], [[20 январ]] — ба вазифавазифаи президент таъин шудани Ҷон Кеннеди.
* [[1960]], ноябр ғалаба дар интихоботи президенти аз тарафи [[Ҷон Фичералд Кеннеди]] ([[ҳизби демократии ИМА]]).
* [[1961]], [[20 январ]] — ба вазифа президент таъин шудани Ҷон Кеннеди.
* [[1961]], [[5 май]] — [[Шепард, Алан]] дар киштии «Меркурий» ба кайҳон парвоз намуд.
* [[1962]], [[3 феврал]] — Ҷон Кеннеди хариду фурушро бо давлати Куба манъ кард.
* [[1962]], руй додани [[бӯҳрони Кариб]].
** [[8 сентябр]]и [[1962]] — яроқҳои советӣ СС-4 ва СС-5, ки ба ИМА хатаровар буд ба Куба бо воситаи киштиҳои советӣ ворид шуданд.
** [[1422 октябр]]и [[1962]] — яроқҳоибаромади СС-4президенти ваИМА СС-5Кеннеди бо воситаи аэрофотосемкателевизион пайдооид кардаба шудамасъалаи буданд.[[бӯҳрони Кариб]].
** [[28 октябр]]и [[1962]] — баъди гуфтушунидҳои дуру дароз сарвари ИттифокиИттиҳоди Шуравӣ, Н.С. Хрушёв оид ба баровардани яроқҳои советӣ аз Куба эълон намуд.
** [[22 октябр]] — баромади сарвари давлат Кеннеди бо воситаи телевизион.
* [[1963]], май — баромадҳои оммавии аҳолии пустсиёҳисиёҳпусти Бирмингем (штати [[Алабама]]) бар зидди ҳуқуқвайронкуниҳо ва миллатчигӣнажодпарастӣ.
** [[28 октябр]] — баъди гуфтушунидҳои дуру дароз сарвари Иттифоки Шуравӣ, Н.С. Хрушёв оид ба баровардани яроқҳои советӣ аз Куба эълон намуд.
* [[1963]], [[22 ноябр]] — аз ҷониби террорист кушта шудани президенти ИМА Ҷон Кеннеди .
* [[1963]], май — баромадҳои оммавии аҳолии пустсиёҳи Бирмингем (штати [[Алабама]]) бар зидди ҳуқуқвайронкуниҳо ва миллатчигӣ.
* [[19631964]], [[22 ноябр1973]] — сарварииштироки ИМА Ҷондар Кеннеди[[чанги кушта шудВетнам]].
* [[1964]]—[[1973]] — [[чанги Ветнам]].
* [[1969]], [[21 июл]] — Кайҳонавард [[Армстронг, Нил Олден]] бори аввал ба рӯи [[Моҳ]] баромад.
* [[1991]] — иштироки ИМА дар [[ҷанг дар халиҷи Форс]].
* [[1992]], [[30 апрел]]— [[2 май]] — исёни сиёҳпустон дар [[Лос-Анджелес]].
* [[1999]] — «интервенсияи гуманитарӣ» бар зидди [[Югославия]].
* [[2001]] — [[ҳамлаи террористии 11 сентябри соли 2001]] ба ИМА
* [[2003]] — иштироки ИМА дар [[ҷанги Ироқ]].
* [[2005]], сентябр — дар натиҷаи [[урагани Катрина]] дамбаҳо пурра вайрон шуданд, бетартибиҳои оммавӣ сар заданд ва шаҳри [[Орлеани навро]] об зер кард.
 
== Сохти маъмури сиёси ==
=== Тақсимоти маъмурӣ ===
[[Акс:US map - states.png|750px|Иёлатҳои ИМА]]}
Давлати ИМА аз 50 [[иёлатҳои ИМА|иёлат]] иборат буда, ҳамаи онҳо баробарҳуқуқ мебошанд, ва ҳамчунин [[Вашингтон]], Ҳавзаи Колумбия]] дорои нишони пойтахт мебошад.
Ҳар як иёлатиёлот дорои [[конститутсия]]и худ буда, ҳокимияти қонунбарор, иҷрокунанда ва судӣ дорад.
ИёлатИёлот ба [[каунтиҳо]] (дар [[Луизиана]] таърихан калимаи «ҷамъомад» ({{забон-ен|parish}}); дар [[Аляска]] калимаи "ҳавза" ({{забон-ен|borough}})) истифода бурда мешавад, — нисбатан қитъаҳои маъмурии хурдтар, одатан ҳуқуқҳои ҳукмронии маҳдудтар доранд. Ҳуқуқи каунтиҳо аз он иборат мебошад, ки ба мактабҳои давлатӣ назорат баранд.
<center> ИёлатҳоиИёлотҳои ИМА: </center>
 
{| border=3
Сатри 790:
 
=== Сиёсати хориҷӣ ===
ИМА — узвиаъзои доимии Шӯрои[[Иттифоқи АмниятиБехатарии [[Созмони Миллали Муттаҳид]]. (русӣАъзои СБ ООН)[[НАТО]], узви [[НАТООБСЕ]] ва диг. ташкилоту созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ мебошад.
 
== Иқтисодиёт ==
Сатри 843:
 
{{Воҳидҳои маъмурии ИМА}}
{{Шаблон:ШаҳрҳоиКалонтариниИМА}}
{{Амрикои Шимолӣ}}
{{NATO}}