Шамсиддини Шоҳин: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
No edit summary |
х Вироиши Najibullo Safaraliev (Баҳс) вогардонида шуд ба охирин тағйире, ки Асилзода анҷом... |
||
Сатри 2:
{{Викифонидан}}
{{Зиндагинома
|Номи тоҷикӣ=Шамсиддин Муҳаммад Шоҳин
|Номи аслӣ=
|Акс=Shohin.JPG
|Зодрӯз=[[
|Зодгоҳ= ш. [[
|Даргузашт= [[1895]]-[[1896]], [[Қаршӣ]]
|Вазифа=[[
}}
'''Шамсиддин Муҳаммад Шоҳин''' - [[шоир]] ва маорифпарвари тоҷик.
== Зиндагинома ==
Шамсиддин Муҳаммад Шоҳин''' тахминан соли [[1865]]-[[1866]] дар [[Бухоро]] ба дунё омадааст ва дар ҳамон ҷо тамоми умри худро гузаронидааст.
Шамсиддин Шоҳин дар Бухоро дар оилаи муллои камбағал таваллуд шудааст. Падари ӯ Муллоамон аслан аз Хатлонзамин (Кӯлоби ҳозира) будааст ва дар вақти ҷавонӣ барои таҳсили илм тарки ватан намуда, дар [[Самарқанд]] машғули илмомузӣ гашта, баъд ба [[Бухоро]] рафта, дар ҳамонҷо [[мадраса]]ро тамом кардааст. Баъд аз хатми мадраса аз Бухоро хонадор шуд ва чанд вақт дар яке аз мадрасаҳои Бухоро дарс ҳам гуфтааст.
Шамсиддини Шоҳин ҳануз аз бачагӣ дар хондану навиштан қобилияти фавқулодда дошт. Чунон ки худаш дертар ҳикоят мекунад, дар ҳамин мактаб, тахминан дар ҳашт – нуҳсолагиаш ба [[шеър]] гуфтан шурӯъ намудааст. Шамсиддин Маҳдуми Шоҳин дар ҳафтсолагӣ девони [[Ҳофиз]]ро азёд медонист.
Баъд аз хатми мактаб падари Шамсиддини Шоҳин хати хонову зебои писарашро дида, ӯро ба хизмати мирзоӣ шогирд мемонад ва Шоҳин дар ду-се сол тарзи хатнависӣ ва иншоро хуб ёд мегирад.
==Таҳсил==
Тахминан дар чордаҳ-понздаҳсолагӣ Шамсиддини Шоҳин барои таҳсили илм ба [[мадраса]] дохил мешавад.
Дар мадраса дар пеши устодон ва ҳамсабақонашон истеъдод ва қобилияти баланде зоҳир мекунад. Аммо аз ҷиҳати моддӣ дар ин солҳо зиндагии у хеле сахт буд. Падараш пир шуда, дар таъмини оила ва хонондани писараш хеле мушкилиҳо мекашид. Аммо баъзе олимон ва соҳибмансабони ин замон истеъдоди фавқулоддаи шоир ва қобилияти илмомузии ӯро дида, ба ӯ баъзан ёрии моддӣ мерасониданд. Худи Шамсиддини Шоҳин бошад, нусхаҳои кутуби нодир ва баёзҳоро нусхабардорӣ карда, ба баҳои он як навъ рӯз мегузаронид ва ба оилаи қашшоқаш низ ёрмандӣ мекард.
Баъд аз хатми мадраса Шоҳин кори ба худ муносибро ёфта натавониста, чанд вақт дар масҷидҳо имоматӣ мекард. Аммо ин касб, ки мисли гадо дар тую тамошо гаштан буд, ба таъби Шамсиддини Шоҳин мувофиқ наомад.
Шамсиддини Шоҳин дар мактабу мадарасаҳои [[Бухоро]] таҳсил намуда пас аз хатми мадраса, чанде дар яке аз маҳаллаҳои [[Бухоро]] имом таъин мешавад. Шоир аз солҳои [[1885]] сар карда чанд вақт ба назди парвоначии амир Абдулаҳад Адулқодири Парвоначӣ ба хизмати мирзоӣ даромадааст. Парвоначӣ истеъдод ва илму фазли Шамсиддини Шоҳинро дида, ӯро хеле эҳтиром кард ва дар иваз ӯро аз ҷиҳати моддӣ таъмин намуд. Дар ин солҳо Шоҳин оилаи худро, ки бепарастор монда буд, низ нигоҳубин мекард
== Оила ==
Шоҳин соли [[1887]] ба духтари Абдулқодири Парвоначӣ, ки он вақт волии Шеробод буд, хонадор мешавад. Вале ҳаёти хушбахтонаи шоир дер давом накарда, пас аз 10 моҳи [[тӯй]] занаш вафот мекунад. Шоир маснавии "[[Лайли ва Маҷнун]]"-ро ҳамчун хотира ба ёди завҷааш ба назм даровардааст.
==Солҳои охир==
Дар солҳои охири зиндагӣ саломатии Шохин хеле бад шуда буд. Дар вай осори касалии сил намудор шуд. Аммо амир ӯро аз рикобаш дур намекард ва дар сафарҳо ҳамроҳ гирифта мегашт. Вакте ки дар сафари Қарши Шоҳин касали барҷомонда шуд, амир ӯро қасдан ба Бухоро нафиристод. Ниҳоят, бемори шоирро аз по баровард ва ӯ дар ҳамин шаҳр вафот кард. Ӯро дар қабристони ҳамин шаҳр гурониданд. Шоҳин солҳои охири умри худ дар рикоби амир бошад ҳам рӯҳан хеле азоб мекашид. Ӯ ба касалии сил гирифтор мешавад ва соли [[1895]]-[[1896]] дар [[Қаршӣ]] вафот мекунад.
==Эҷодиёт==
Шоҳин, ғайр аз он ки вазифаи мирзоиро адо мекард, шеърҳо менавишт ва бо хохиши парвоначи дар мадхи амир Абдулахад баъзе касидахо низ мегуфт. Парвоначи ба ин восита мехост, ки Шоҳин дар пеши амир эътибор пайдо кунад ва таъмини маишаташ боз хам бехтар гардад.
Дар айни муддат Шоҳин дар дарбор ва хатто гоибона дар назди амир обрую эътибор пайдо кард. Шахсони камсавод ва чохил, ки дар дарбор бисёр буданд, ба эътибору нуфуз пайдо кардани Шоҳин хасад мебурданд ва мехостанд, ки коре кунанду уро ба амир наздик шудан намонанд. Дар ин миён парвоначи аз тарафи амир хокими Шеробод таъин гардид ва аз Бухоро рафт. Душманони Шоҳин уро танхо дида, дар атрофи вай фитнаву суханчини сар карданд. Шоҳин дар хамин вакт бо хуби дид, ки доираи дарбори амир то чи андоза разолатпарвар аст ва дар атрофи амир чи гуна касони чохил ва пургараз чамъ омада, ба мансабу рутбаҳои давлати расидаанд.
Парвоначи Абдулкодир, ки Шоҳинро мисли фарзанд дуст дошта буд, ба вай духтарашро никох карда медихад, то мардум ба хокими Шеробод домод будани Шохинро фахмида, аз вай дасти душманиву адоват кашанд. Дар вокеъ хам ин никох Шоҳинро то андозае аз хучуми ракибонаш эмин дошт. Аз тарафи дигар, амир Абдулахад, ки худро хеле шеърфахму шеърдуст нишон медод, Шоҳинро ба сухбатҳои худ даъват мекардаги шуд. Амир Шохинро вакту бевакт ба мачлису базмхояш даъват мекард, ба хохишу табъи шоир нигох накарда, уро ба сафархо гирифта мебурд. Шоҳин чунон бо ин даводавхо банд буд, ки хатто ба оилаи худ нигохубини карда наметавонист. Дар ин байн зани чавони у фарзанд таваллуд карду хафтае нагузашта мурд. Вафоти ногахонии занаш барои Шохин фочиаи калон буд.
Ин вокеаи мудхиш чашми Шоҳинро ба аслу моҳияти бисёр вокеахо кушод. Вай фахмид, ки на танхо атрофиёни амир, балки худи амир низ каси чохилу золим, дар кори идораи давлату мамлакат ношуду бетадбир аст. Шоҳин хост, ки мисли шоирони пештара, ки аз наздикии худ ба хукмронҳои замон истифода бурда, ба онхо аз тадбири мулкдорию хукмфармои китобу рисолахо менавиштанд, барои амир асаре таълиф намояд ва дар он роху равиши бо адолат хукумфармои карданро нишон дихад. Бо ин мақсад у «Туҳфаи дӯстон» ном асари манзум таълиф намуд.
Шоҳин дар ин маснави хост, ки ба амир ба воситаи панду насихат тарики адлу инсоф ва роҳҳои бехтарини хукуматдориро нишон дихад, аммо ин часорати як нафар шоири чавон, ки ба амир панд омухтани шуда буд, ба хукмрони замон маъкул наафтод. Амир Абдулахад дар газаб шуда, аз Шоҳин интиком гирифтани шуд. Амир Шоҳинро мачбур мекард, ки дар хакки у мадхияву касидахо нависад, шеърҳои аз одоб берун иншо намояд, барои хандаву дилхушии амир суханҳои пасту бемагзро ба шеър дарорад. Илова бар ин, вай шоирро хамеша дар рикоби худ нигох медошт, ба сафарҳои дуродур мебурд ва уро асбоби дилхушии худ гардонда буд. Ин дар хакки Шоҳин тахкири бузург буд ва амир инро интикоми сахтарин хисоб мекард.
Аз хамин вакт сар карда, (яъне солҳои аввали навадум) дар шеърҳои Шоҳин оҳангҳои шикояту шикваҳои талх аз хаёти худ, танкиду мазаммати иллату нуксонҳои давр ва ахли он садо медихад..
Шохин дар ин вакт бо «Наводирулвакоеъ»-и Аҳмади Дониш шинос шуд ва тамоми иллатҳои чамъияти он вактро боз хам хубтар фахмид. Вай низ ба акидае омад, ки бо вазъу насихат ва ислохоти чузъи ахволи мамлакат ва тартиби давлатро бехтар намудан мумкин нест, зеро амир ва атрофиёни у ба дарачае чохилу бефахманд, ки ба кабули чунин маслихатхо кобил нестанд.
Шоҳин дар ин солҳо рисолаи «Бадое ус-саноеъ»-ро эҷод мекунад. Дар ин рисола бо кинояву размҳои пушида нуксонҳои иҷтимоии замонаш, разолат ва пастмоягии арбоби давлат ва худи амирро бо хачвҳои обдор фош мекунад. Ғайр аз ин, дар ҳамин замон мефаҳмад, ки вай як умри ҷавони худро дар мадҳи амир ва мукаррабони ӯ беҳуда сарф кардааст, беҳуда орзуву умед доштааст, ки фазлу дониш ва ҳунару санъати ӯ ба ҷамъияти он замон фоидаовар мебошад. Вай дар як маснавӣ, ки охирҳои умраш навишта буд, тамоми ҷавонии гузаштаашро бо афсусу надомат аз назари ибрат мегузаронад ва дар ҳақи замон ва аҳли он айбномаи сахт мебарорад. Дар поён баъзе байтҳои маснавиро мавриди назар қарор ёфтаанд:
:Ду-се рӯз чуи эхсон шудам,
:Сарояндаи мадҳи дунон шудам,
:Бибурдам ба ороиши назм ранҷ,
:В-аз он кардам офоқро пур зи ганҷ,
:Хареро Масеҳо насаб рондаме,
:Суроро сурайё лақаб хондаме
Омӯзиши эҷодиёти Шамсиддини Шоҳин барои муайян кардани ҳаракати адабию афкори пешқадамонаи охири асри XIX, ки сарвари бузурги он Аҳмади Дониш аст, аҳамияти хеле калон дорад. Шоҳин дар адабиети бадеи давомдихандаи хубтарин анъанаҳои адабиети классики буда, дар асарҳои худ идеяҳои адолатпарвари, инсондусти, озодихохи ва идеяи пешкадами замонааш - маорифпарвариро ифода намудааст.
Аз ин нуктаи назар эҷодиёти Шоҳинро аз руи хусусияти инкишофи он ба 3 давра ҷудо кардан мумкин аст:
1.Давраи омухтан аз адабиёти классикӣ ва дар таҳти таъсири он асарҳо эҷод намудан, бо ибораи дигар - тақлид ба адабиёти классикӣ. Маҳсули адабии ин давраи эҷодиёти Шоҳин достони «Лайлию Маҷнун» мебошад.
2.Мувофиқи идеяи пешин, барои пеш бурдани идеяҳои халқӣ-озодихоҳӣ ба ёрии амирон умед бастан, амиронро гоҳ ба роҳи танқид ва гоҳ ба роҳи мадҳ ба адолатпарварӣ ва илму адабиётдустӣ даъват намудан аст. Асари барҷастаи ин давраи эҷодиёти Шоҳин «Туҳфаи дӯстон» маҳсуб мегардад.
3.Шинохтани тинати амирон ва амалдорони давлати амирӣ, аз ёрии онҳо ноумед шудан, шиносои бо асарҳо ва афкори танқиди ва маорифпарварии Аҳмади Дониш, ба таври қатъӣ ба мавқеи танқиди аморат гузаштан. Осори барҷастаи ин давра [[Бадоеъ-ус-саноеъ]] аст.
Ӯ ҳарчанд умри кӯтоҳ дида бошад ҳам, мероси хеле бой ва гаронбаҳое аз худ боқӣ гузошт. Мероси ӯ аз девони ғазалиёт, маснавии "[[Лайлӣ ва Маҷнун]]", маснавии нотамоми "[[Тӯҳфаи дӯстон]]", рисолаи "[[Бадоеъ-ус-саноеъ]]" иборат аст.
Хидмати Шоҳин ҳамчун ифодакунандаи ғояву афкори пешқадам дар назми нимаи дуюми асри XIX-и тоҷик бағоят калон аст. Ӯ замон ва аҳли он, нуқсонҳои ҷиддии ҷамъият, ҷаҳолат ва бенизомии умури мамлакатро танқид кардааст.
==Мероси адабӣ==
* [[Лайли ва Маҷнун]]
* [[Тӯҳфаи сомӣ]]
* [[Бадоеъ-ус-Саноеъ]]
[[Гурӯҳ:Шахсиятҳо аз рӯи алифбо]]
[[Гурӯҳ:Шоирон аз рӯи алифбо]]
[[Гурӯҳ:Шоирони форсу тоҷик]]
{{bio-stub}}
| |||