Шиъа: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Сатри 1:
'''Шиъа,''' шиа ({{lang-ar|الشيعة}}; <nowiki>[шӣ‘а]</nowiki> — ''пайрав, тарафдор'' )  — дуввумин [[мазҳаб]]и пайравони дини [[ислом]]. Вожаи шиъа шакли мухтасари "«шиъаи Алӣ"» яъне пайрав ё ҳизби [[Алӣ ибни Абутолиб]], нахустин [[Имомат|имоми]] шиъаён мебошад. Шиъаён байни 5  % то 10  % аз кулли ҷамоати [[мусалмон]]они ҷаҳон ва 38 %-и ҷамъияти мусалмонони [[Осиёи Марказӣ|Ховари Миёна]]ро ташкил медаҳанд<ref>{{Cite book|url=|title=Atlas of the Middle East|last=|first=|last2=|first2=|publisher=[[National Geographic]]|year=2008|isbn=978-1-4262-0221-6|edition=Second|series=|volume=|publication-place=Washington D.C|publication-date=2008-04-15|pages=80–81|doi=|oclc=|id=|postscript=<!--None-->|author-link=|author2-link=|place=U.S.A|accessdate=}}</ref>.
 
== Густариш ==
[[АксFile:Main divisions in Islam.png|thumb|500px|Минтақаҳои бо ҷамъияти шиъа дар харитаи ҷаҳони ислом: <span style="color:#ff0000;">'''сурх'''</span>: манотиқи шиъанишин, <span style="color:#006400;">'''сабз'''</span>: сунниҳо, <span style="color:#483D8B;">'''бунафш'''</span>: [[ибозия]] ]]
Бино ба арзёбиҳои мухталиф, шиаён аз 10  % то 20 %-и шумораи умумии [[Мусулмон|мусалмононро]] ташкил медиҳанд<ref name=BritannicaShiite1>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/540503/Shiite|title=Shīʿite|work=|publisher=Encyclopædia Britannica Online|year=2010|accessdate=2010-08-25|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yuULGhB|archivedate=2012-05-28}}</ref><ref name="PRC">{{cite web|url=http://pewforum.org/Muslim/Mapping-the-Global-Muslim-Population%286%29.aspx|title=Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population|accessdate=2010-08-25|work=|publisher=Pew Research Center|date=October 7, 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yuV3Nla|archivedate=2012-05-28}}</ref><ref name="mgmpPRC">
{{Cite book
| editor-last = Miller
Сатри 16:
</ref><ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html |title=Religions |accessdate=2010-08-25 |work=[[CIA]] |publisher=[[The World Factbook]] |year=2010}}</ref>. Дар замони муосир ҷамоатҳои шиъа дар қитъаҳои Аврупову Амрико ва аксарияти мамолики мусалмон мавҷуд аст. Мусулмонони шиъа аксари аҳолиро дар [[Эрон]], [[Озарбойҷон]], [[Ироқ]] ва [[Баҳрайн]]<ref>{{cite news | title=Quick guide: Sunnis and Shias|publisher=BBC| url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-16047709|date=6 December 2011|lang=en}}</ref> ташкил медиҳанд. Ба мазҳаби шиъа тахминан аз 27 %<ref>{{cite news | title=International Religious Freedom Report 2010: Lebanon|publisher= U.S Department of state| url=http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2010/148830.htm|date=November 17, 2010|lang=en}}{{oq|en|However, the most recent demographic study conducted by Statistics Lebanon, a Beirut-based research firm, indicate 27 percent of the population is Sunni Muslim, 27 percent Shi'a Muslim, 21 percent Maronite Christian, eight percent Greek Orthodox, five percent Druze, and five percent Greek Catholic, with the remaining seven percent belonging to smaller Christian denominations. }}</ref> то 35 %<ref>{{cite news | title=Major Attacks in Lebanon, Israel and the Gaza Strip|publisher= The New York Times| url=http://www.nytimes.com/packages/khtml/2006/07/19/world/middleeast/20060719_MIDEAST_GRAPHIC.html|lang=en}}</ref> аҳолии [[Лубнон]]; то 30 % в [[Қувайт]] эътиқод доранд<ref name="CIAAFG"/>.
 
Дар [[Афғонистон]] шиъаён 15  % то 19  % аҳолии кишварро<ref>{{cite news | title=Country Profile: Afghanistan, August 2008|publisher=Library of Congress – Federal Research Division| url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Afghanistan.pdf|lang=en}}{{oq|en|Virtually the entire population is Muslim. Between 80 and 85 percent of Muslims are Sunni and 15 to 19 percent, Shia. The minority Shia are economically disadvantaged and frequently subjected to discrimination.}}</ref><ref name="CIAAFG">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html?countryName=Afghanistan&countryCode=af&regionCode=sas&#af |work=[[Central Intelligence Agency]] (CIA) |publisher=[[The World Factbook]] on Afghanistan |title=FIELD LISTING:: RELIGIONSA}}{{oq|en|
Afghanistan: Sunni Muslim 80%, Shia Muslim 19%, other 1% <br>
Kuwait: Muslim (official) 85% (Sunni 70%, Shia 30%), other (includes Christian, Hindu, Parsi) 15%)}}</ref> ташкил медиҳанд. Дар [[Арабистони Саудӣ]] бошад 15 %-и ин мамлакат пайрави аҳли шиъа мебошанд<ref>{{cite news | title=Saudi Arabia's Shia press for rights|publisher=BBC| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/7959531.stm|author=Anees al-Qudaihi |date=24 March 2009| lang=en}}</ref>. Дар [[Покистон]] ҳам каме (тахминан 3  %) аз мардуми ин ин кишвар пайрави шиъа мебошанд.
 
Дар [[Тоҷикистон]] аксари мардуми [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]]  — помириҳо (ба ҷуз язгуломиҳо) аз равияи исмоилии шиъа пайравӣ мекунанд.
 
Таҳлилгарони шиъашинос тахмин мезананд, ки дар ҷаҳон андар 77 миллион тан [[мусалмон]]они шиъа аст.
 
== Таъриф дар луғат ва истилоҳ ==
Шиа дар луғат ба маънои пайрав ва тарафдор ва дар истилоҳи фирқашиносии динӣ ҷараёни сиёсӣ-диние аст, ки дар авохири давраи хилофа­ти рошидаи ислом ва ба таври дақиқ пас аз шаҳодати халифаи чаҳорум Алӣ ибни Абутолиб бо шиори тарафдори аз Алӣ ва фарзандонаш — аҳли байт ва дар эътироз ба хатти машйи динӣ ва сиёсати исломии оммаи мусулмонон ба вуҷуд омад. Пас аз вафоти расули Худо (с) мусулмонон тайи як нишасти машваратие дар Сақифаи Банӣ Соъида Абу­бакри Сиддиқро ба роҳбарии уммати ислом ва ҷой­нишинии расули акрам (с) баргузиданд, ки Алӣ, Аббос, Зубайр  ва чанд тани дигар аз саҳобагон дар он ҳу­зур надоштанд.
 
== Таърих ==
Пас аз байъати умумии мардум Абубакр байъати худро ба Алӣ ва ҳамро­ҳонаш пешниҳод кард. Алӣ ба Абубакр — хали­фаи тозаинтихоб ҳамин қадар эътироз овард, ки: Ман худро бинобар қаробате, ки ба расули Худо (с) доштам, барои ин кор авло медонистам. Вале афзалияти мутла­қи Абубакр бар ҳамаи саҳобагон воқеияти бебаҳс буд ва Алӣ низ ба ин воқеият эътироф дошт. Аз сӯи ди­гар, ин дидгоҳи шахсии Алӣ буд, ки танҳо бо дошта­ни қаробати расули Худо (с) бояд кори хилофат ба вай вогузор мегашт ва он ҳам ба тариқи шӯро ва интихоби аксарияти мутлақи саҳобагон.
 
Дар ҳеҷ санади таърихӣ ва ривояти муътамади диние наёмадааст, ки Алӣ ғайр аз назари фавқ эътирози дигаре бо бақияи саҳобагон дошта ё худро ягона васӣ ва сарвари мусулмонон ва хилофатро ҳаққи илоҳии худ ва фарзанонаш дониста ва ё худро таъйиншуда аз ҷониби Худо ва ба василаи паёмбари акрам (с) гуфта бошад, балки асноди саҳеҳи таърихӣ собит месозанд, ки вай ҳукми шӯро ва раъйи аксарияти саҳобагонро ягона роҳи интихоби халифа медонист, аз ҷумла дар номае ба Муъовия мефар­мояд: ''«Шӯро ва интихоби халифа ҳаққи муҳоҷирон ва ансор аст. Вақте онҳо дар атрофи марде гирд омаданд ва ӯро имоми худ номиданд, бешак, ризои Худо низ дар он (ин­тихоби онҳо) мебошад. Дигар одами шоҳид ва ҳозир ҳаққи ихтиёр ва ғоиб ҳаққи рад карданро надорад»''<ref>Наҳҷу-л-балоға, бахши номаҳо, номаи шашум. — С. 274</ref>.
 
Бинобар ин, ҳамон гуна ки дар ривоятҳои саҳеҳ ома­дааст, вақте хабари байъати Абубакрро шунид, ҳук­ми шӯро ва раъйи аксарияти саҳобагонро шаръан мав­риди эътибор донист ва дар ҳамон рӯзҳои аввал ба бай­ъати ӯ шитофт ва дар нахустин задухӯрди лашкари Ис­лом бо баргаштагон, ки дар мавзеъе бо номи Зилқисса сурат гирифт, дар рикоби Абубакр   халифаи тоза­интихоби мусулмонон қарор дошт. Ин воқеа дар замо­не ба вуқӯъ пайваст, ки ҳанӯз як-ду ҳафтае аз хилофа­ти Абубакр нагузашта буд<ref>Фатҳулборӣ. — Ҷ. 9. — С. 272</ref>. Дигар то замони ба шаҳодат расидани Алӣ дар миёни уммати ислом ҳеҷ ихтилофи эътиқодӣ ва дудаста­гие дида намешуд ва онҳо чунин мафҳумҳо ва тақсимотеро бо номи тарафдорон ва шиаёни Алӣ, ки аз дигар мусулмонон бо андешаҳо ва эътиқодоти хоссе тафовут дошта бошанд, намедонистанд, балки мусулмо­нон дар ваҳдати умумӣ ба сар мебурданд ва хулафо кафи­ли ҳифзи ваҳдат ва таъмини якпорчагии ҷомеа буданд. Худи  ҳазрат Алӣ ва фарзандонаш ба чунин фирқага­роии эътиқодӣ ва парокандагии фикрӣ ва иҷтимоӣ дар байни му­сулмонон комилан мухо­лиф буданд ва бар зидди чунин андешаҳои ифротӣ ва гароишоти хароби­овар ба шиддат мубориза мебурданд.
 
Аз сӯйи дигар, оммаи мардуми мусулмон Алӣ ва фарзандонашро ба мисли дигар саҳобагони расули Худо (р) ва ҳатто бештар аз онҳо дӯст медоштанд ва пас аз кушта шудани халифаи сеюм Усмон ибни Аффон Алӣ ва фарзандаш Ҳасанро ба хилофат баргузиданд. Дар ривоятҳои саҳеҳи таърихӣ омадааст, ки ҳатто дар замоне ки байни Алӣ ва Муъовия ҷангҳо идома доштанд, тамоми мардуми мусулмон бо шумули мардуми Шом, ки тарафдорон ва ҳомиёни Муъовияро ташкил медоданд, ӯро амир Муъовия мегуфтанд ва танҳо Алиро халифа медонистанд ва танҳо пас аз кушта шудани Алӣ ва танозули имом Ҳасан аз хилофат ба Муъовия халифа гуфта шуд.
Сатри 45:
 
== Тафовути ҷавҳарии бардоштҳои динии шиа бо аҳли суннат ==
Тафовути ҷавҳарие, ки дар бардоштҳои динии шиа бо [[Аҳли суннат ва ҷамоат|аҳли суннат]] вуҷуд до­рад, дар асли ба гумона­шон динии ''[[имомат]]'' аст. Ба ақидаи онҳо дине, ки барои ба танзим даровардани зиндагонии мардум фиристода шудааст, намешавад ҳифзи арзиш­ҳои олӣ ва татбиқи аҳкоми он ба шахсе вогузор гардад, ки ба иродаи мардум интихоб мегардад ва паёмбаре, ки барои иршоди ҷомеаи башарӣ фиристода шудааст, зи­моми онро пас аз худ ба дасти одамоне супорад, ки ба василаи мардум интихоб мегарданд. Ин кор ба ҳастӣ ва бақои дин тааллуқ дорад ва бояд имом, ки ҷойнишин ва идомадиҳандаи кори паёмбар (с) аст, аз ҷониби Худо ва ба василаи паёмбар (с) таъйин гардад. Пас имомати Алӣ ва ёздаҳ нафари дигар аз хона­дони ӯ аз ҷониби Худо бо ҳукми Қуръон ва ба василаи паёмбар (с) муайян гардидааст ва хулафои пеш аз Алӣ ин ҳаққи илоҳии имом Алӣ ва фарзандонашро ғасб намуда, онҳоро ба ноҳақ аз хилофат канор гузоштанд.
 
=== Ақидаи баъзе шиаёни тундрав ===
Сатри 54:
Дар фароянди ин андеша шиаён вақте ба ҷуз Алӣ ва чанд на­фар тараф­дори ӯ саҳобагони дигарро ғосиб ва золим донистанд, суннати расули Худо (с)-ро низ, ки аз тари­қии ҳамин саҳобагони киром ҳифз, ривоят ва ба наслҳои баъдии уммат таҳвил дода шуда­аст, инкор намуданд. Онҳо танҳо ҳамон ислом ва ривоятҳои диниеро қабул доранд, ки аз тари­қи имомони маъсумашон ба онҳо расидаанд.
 
=== Баъзе ғулот — пайравони ифротии шиа ===
Баъзе ғулот — пайравони ифротии шиа Қуръонро низ таҳ­рифшуда медонанд, зеро он низ аз тариқи ҳамин саҳо­багон ва пас аз онҳо қориён ва силсиласанадҳое ривоят шудааст, ки ҳама аз аҳли суннат мебошанд. Аммо акса­ри онҳо ин Қуръонро қабул доранд ва онро каломи барҳаққи Худо мешуморанд.
 
=== Фарқи шиа дар баъзе аҳкоми амалии шариат бо аҳли суннат ===
Шиа дар баъзе аҳкоми амалии шариат низ, ба монанди ''[[никоҳи мутъа]]'' ва муваққат, ки ба забони имрӯзаи онҳо ''[[сиға]]'' номида мешавад ва ''[[хумс]]'' — навъи молиёте, ки аз назари онҳо ба даромадҳои молии мардум тааллуқ мегирад, бо аҳли суннат фарқ мекунанд. Никоҳи мутъа — сиға назди шиа дуруст ва то рӯзи қиёмат ҳалол медо­нанд, дар ҳоле ки аз дидгоҳи аҳли суннат ин гуна лаз­затҷӯиҳои гузаро бо ҳадафҳои олии ислом дар бунёди хонавода мухолиф дониста шуда, шаръан мамнӯъ ба ҳисоб меояд. Хумси молиёт, ки назди шиа маъмул аст, аз дидгоҳи аҳли суннат умуман, ба файъ, ғаниматҳои ҷангӣ ва ҳар чизе, ки ҳукми ғаниматро дар худ дошта бошад, мутааллиқ мебошад.
 
== Равияҳои шиа ==
Сатри 67:
 
== Адабиёт ==
* А. Боқизода, Имоми Аъзам бузургмарде дар таърихи башарият. Душанбе, 2009;
* Аҳмад ибни Алӣ ибни Ҳаҷари Ас­қа­лонӣ, Фатҳу-л-борӣ шарҳи Саҳеҳи Бухорӣ, ҷ. 9. Риёз, 1993;
* Наҳҷу-л-балоға; Аҳмад ибни Алӣ ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, Ал-исоба фӣ тамйизи-с-саҳоба, ҷ. 1. — Бейрут, 2010;
* Хайруддини Зириклӣ, Ал-аълом, ҷ. 3. — Бейрут, 2005;
* Иноятуллоҳи Иблоғ, Имоми Аъзам Абӯҳанифа ва аф­кори ӯ, тарҷимаи Фазлуллоҳи Фазлӣ. — Кобул, 1398 ш;
* Доиратулмаорифи Форсӣ, ҷ. 2. — Теҳрон, 1398.
 
[[Гурӯҳ:Мазоҳиби исломӣ]]
[[Гурӯҳ:Шиъаён]]
[[Гурӯҳ:Ташайюъ]]
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Шиъа"