Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон: Тафовут байни таҳрирҳо
Content deleted Content added
Шухрат Саъдиев (баҳс | ҳисса) х Вироиши Jumakhon Ziyozoda (Баҳс) вогардонида шуд ба охирин тағйире, ки JamesP анҷом дода буд |
No edit summary |
||
Сатри 1:
{{Даргирии низомӣ
|даргирӣ = Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон
|қисм =
|акс = [[Акс:BelAZ dump trucks burned during the Civil War in Tajikistan 2.jpg|300пкс]]
|заголовок = Карьерные самосвалы [[Белорусский автомобильный завод|БелАЗ]] в [[Тавильдаринский район|Тавильдаринском районе]], сожжённые в ходе Гражданской войны в Таджикистане (фотография 1997 года)
|дата = [[5 ма]]и [[1992]] — [[27 июн]]и [[1997]]
|место = [[Тоҷикистон]]
|причина = Тяжёлое экономическое положение в стране, клановое мировоззрение таджиков, высокая степень их религиозности и т.д.
|изменения =
|итог = Перемирие, создание [[Комиссия по национальному примирению|комиссии по национальному примирению]]
|противник1 = {{Флагификация|Таджикистан}}
** [[Акс:Flag_of_Tajik_SSR.svg|border|22px]] [[Коммунистическая партия Таджикистана|КПТ]]
{{Флагификация|Россия}}<br>
{{Флагификация|Узбекистан}}<ref name=post>''[http://books.google.com/books?vid=ISBN0813337526&id=vT8tCdDpoxkC&pg=PA76&lpg=PA76&ots=KVg3j-HtTo&dq=Tajik+Civil+War&sig=4QYE2oPpM25nfD5MBraDREc0ECA#PPA77,M1 Political Construction Sites: Nation-building in Russia and the Post-Soviet States]'', page 77</ref><br>{{Флагификация|Киргизия}}<br>{{Флагификация|Казахстан}}<ref name="ПСР">[https://otyrar.kz/2016/04/v-kazaxstane-vspominayut-podvig-sedmoj-roty/ В Казахстане вспоминают подвиг седьмой роты]</ref>
|противник2 = {{Collapsible list|title={{Флаг Таджикистана}} [[Объединённая таджикская оппозиция|ОТО]]|title_style=font-size: 110%%; font-weight: normal; background: none;text-align: left;|
* [[Файл:Flag of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan.svg|border|22px]] [[Партия исламского возрождения Таджикистана]]
* [[Демократическая партия Таджикистана]]
* [[Файл:Flag GBAO.svg|22px|Флаг Автономной Республики Бадахшан]] [[Автономная Республика Бадахшан]]
* [[Движение «Ростохез»]]
* [[Общество «Лали Бадахшан»]]<ref>[http://www.eawarn.ru/pub/Pubs/MultiEthnicEnglish/LGI_Olimov.htm]</ref>
* [[Движение за мир в Таджикистане]]
}}
{{Флаг|Джихад}} [[Исламское движение Узбекистана]]<ref>Не признало перемирие, и продолжило боевые действия против правительственных сил</ref><br>
{{Флаг|Афганистан|1992}} [[Исламское Государство Афганистан]]
* [[Файл:Flag of Jamiat-e Islami.svg|border|22px]] [[Исламское общество Афганистана|ИОА]]
* [[Файл:Hezbi Islami.svg|border|22px]] [[Исламская партия Афганистана|ИПА]]
{{Флаг|Афганистан|Талибан}} [[Талибан]] (ограниченное участие)<ref>[[Исламский Эмират Афганистан]], который возглавляли талибы, официально объявил о своём нейтралитете в конфликте, однако некоторые подразделения движения Талибан сражались на стороне оппозиции</ref>
<br>''при поддержке:''<br>{{флагификация|Аль-Каида}}<ref>''Inside Al Qaeda: global network of terror'', by Rohan Gunaratna, pg. 169</ref><br>{{Флагификация|Иран}}<br>{{Флагификация|Пакистан}}
|командир1 = {{Флаг|Таджикистан|1991}} [[Набиев, Рахмон Набиевич|Рахмон Набиев]] †<br>{{Флаг|Таджикистан|1991}} [[Кенджаев, Сафарали Кенджаевич|Сафарали Кенджаев]]<br>{{Флаг|Таджикистан|1991}} [[Сафаров, Сангак|Сангак Сафаров]] †<br>{{Флаг Таджикистана}} [[Худойбердыев, Махмуд Туронович|Махмуд Худойбердыев]]<br>[[Файл:Presidential Standard of Tajikistan.svg|border|22px|Штандарт президента Республики Таджикистан]] [[Рахмон, Эмомали|Эмомали Рахмон]] <br>[[Файл:Standard of the President of the Russian Federation.svg|border|22px|Штандарт президента Российской Федерации]] [[Ельцин, Борис Николаевич|Борис Ельцин]]<br>{{Флаг Узбекистана}} [[Каримов, Ислам Абдуганиевич|Ислам Каримов]]<br>{{Флаг Киргизии}} [[Аскар Акаев]]<br>[[Файл:Standard of the President of Kazakhstan (1991-2013).svg|border|22px|Штандарт президента Республики Казахстан]] [[Нурсултан Назарбаев]]
|командир2 =
{{Флаг Таджикистана}} [[Саид Абдулло Нури]] (Глава Объединённой таджикской оппозиции)<br>
{{Флаг Таджикистана}} [[Тураджонзода, Ходжи Акбар|Ходжи Акбар Тураджонзода]] (Глава Духовного управления мусульман Таджикистана)</small><br>[[Файл:Flag of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan.svg|border|22px]] [[Химматзода, Мохаммадшариф|Мохаммадшариф Химматзода]] (Председатель Партии исламского возрождения Таджикистана)<br>
[[Файл:Flag GBAO.svg|22px|Флаг Автономной Республики Бадахшан]] [[Гарибшо Шабозов]]<br>
{{Флаг|Джихад}} [[Намангани, Джума|Джума Намангани]] (Глава Исламского движения Узбекистана)<br>
{{Флаг Таджикистана}} [[Шодмон Юсуф]] (Глава Демократической партии Таджикистана)<br>
{{Флаг|Джихад}} [[Мирзо Зиеев]]<br>{{Флаг|Джихад}} [[Мирзохуджа Ахмадов]]<br>{{Флаг|Джихад}} [[Мулло Сайриддин]]<br>{{Флаг|Джихад}} [[Аловуддин Давлатов]]<br>{{Флаг|Джихад}} [[Шох Искандаров]]
|силы1 = {{Флаг Таджикистана}} '''Таджикистан''':<br> 2 000-3 000 (1992)<ref name= Code /><br>18.000 (1995)<ref>[http://www.indexmundi.com/facts/tajikistan/armed-forces-personnel Tajikistan - armed forces personnel]</ref><br> 5 000-7 000 (1998)<ref name= Code /><br> 8 000 (2002)<ref name= IRP >[http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Tajikistan-ARMED-FORCES.html Armed forces - Tajikistan] Состоит из 6000 военнослужащих, 800 сотрудников сил ВВС, более 1200 сотрудников пограничной охраны, повстанцы из ОТО составляли около 5000 бойцов.</ref><br>{{Флаг России}} '''Россия''':<br> 3.500 (1993)<ref>[http://www.hrw.org/legacy/reports/1993/russia/ Analysis of the Transnistrian Conflict] "Human Rights and Russian Military Involvement in the "Near Abroad"" Human Rights Watch December. 1993</ref><br>24 000 (1996)<ref>[http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-13604.html Tajikistan - National Security]</ref><br> 25 000 (1999)<ref name=OVERVIEW>[http://www.globalsecurity.org/military/world/war/tajikistan.htm Global security - Tajikistan Civil War]</ref><br> 115 000 (2000)<ref name= RUS >[http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/asia/central-asia/B%20Recent%20Violence%20in%20Central%20Asia%20Causes%20and%20Consequences.ashx Crisisgroup.org - Central Asia Briefing] pp. 2; 3; 5. Включает в себя 15 000 советников и 100 тысяч военнослужащих.</ref><br> 12 000 (2002)<ref name= IRP /><br>{{Флаг Узбекистана}} '''Узбекистан''':<br> 69 000-76 000 (2002){{Нет АИ|22|10|2016}}<br>{{Флаг Киргизии}} '''Киргизия''':<br> 278 (1993-2002)<ref name="БДТА">[http://otvaga2004.ru/voyny/wars-ussr/wars-tadj/tadzhiksko-afgan-granic-1990/ Боевые действия на таджико-афганской границе в начале 1990-х]</ref><br>{{Флаг Казахстана}} '''Казахстан''':<br> 500<ref name="ПСР"/> (1993-2001)
|силы2 = {{Флаг Таджикистана}} '''ОТО''':<br> 16 000 (1992)<ref name= Code /><br> 5 000 (2000)<ref name= RUS /><br> 5 000 (2002)<ref name= IRP /><br> {{Флаг|Джихад}} '''ИДУ''':<br> 500-1 000 (2001)<ref name= Code >[http://web.archive.org/web/20120121112118/http://privatewww.essex.ac.uk/~ksg/data/eacd_notes.pdf Uppsala conflict data expansion. Non-state actor information. Codebook] pp. 338; 339; 363.</ref><br> 2 000 (2002){{Нет АИ|22|10|2016}}<br> [[Файл:Flag of Jamiat-e Islami.svg|22px]] '''ИОА''':<br> 20 000 (1994)<ref>[http://www.kashmir-information.com/afghanistan/appendix1.html Kashmir Information Network (KIN) A Paradise Turned into Hell]; [http://www.kashmir-information.com/Afghanistan/Appendix1.html Afghanistan Factor in Central and South Asian Politics]</ref><br> {{Флаг|Таджикистан}} '''ДзМТ''':<br> 1 000 (1998)<ref name= Code /><br>{{Флаг|Афганистан|Талибан}} '''Талибан''':<br> 10 000 (2000)<ref name= RUS /><br> 5 000 (2001)<ref>[http://reliefweb.int/node/86350 Central Asia Region's countries need support for refugees | ReliefWeb] 18 September 2001.</ref>
|потери1 =
|потери2 =
|общие потери = см. [[#Последствия войны|ниже]]
}}
[[File:RIAN archive 699865 Dushanbe riots, February 1990.jpg|thumb|400px|Душанбе. Моҳи феврали соли 1990]]
'''Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон''' аз '''моҳи майи соли [[1992]] то июни соли [[1997]]''' давом ёфта буд. Воқеаҳои фоҷиавии аввали солҳои 90-уми ҷумҳурӣ ҳамчун саҳифаи сиёҳ ба таърихи халқи тоҷик дохил гардиданд. Ин воқеаҳо дар матбуоти даврӣ, китобу мақолаҳо бо чунин номҳо
=== Сабабҳои оғози ҷанг ===
Line 6 ⟶ 48:
Ҷанги ба вуқӯъ омада сабабҳои объективӣ ва субъективии худро дошт. Аввалан, дар рафти бозсозӣ чӣ дар миқёси [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] ва чӣ дар [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мушкилиҳои иқтисодӣ ба амал омаданд. Аз кор мондани баъзе [[корхона]]ҳо, ба фурӯш нарафтани маҳсулот, сари вақт нагирифтани моҳона, зиёд шудани миқдори бекорон торафт норозигиро бештар мекард. Сониян дар ибтидои солҳои 90-ум норозигии иҷтимоӣ шиддат гирифта, мардуми баъзе ноҳияҳо аз хӯрок, либос, пойафзол мӯҳтоҷӣ мекашиданд.
Раванди демократикунонии ҳаёти чамъиятӣ, ки дар охири солхои 80-уми асри XX дар [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] сар шуд, дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ба пайдошавии ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии Тоҷикистон
Саршавии Ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон якчанд сабабҳо дошт:
* нобаробар ҷойгир шудани корхонаҳои саноатӣ (бештар дар ноҳияҳои шимолӣ ва марказии Тоҷикистон), ки боиси паст шудани сатҳи зиндагии аҳолии ноҳияхои ҷанубиву кӯҳистонӣ ва норозигии қавму гурӯҳҳои (элитаи)
* дар сари роҳбарияти баландмакоми Тоҷикистон бартарӣ доштани намояндагони «шимол»
* афзалияти тафаккури қавмию маҳалгароӣ нисбат ба миллӣ байни аҳолӣ (бо сабаби маҳдуд будани робитаҳои иҷтимоию иқтисодӣ ва фарҳангии байни минтақаҳои ҷумҳурӣ);
* реша давондани мазҳабҳои гуногуни исломӣ ва баланд гардидани нуфузи пешвоёни дини ислом дар байни аҳолии деҳот, ва шиддат ёфтани зиддияти дохилимазхаби ва маҳалгароӣ байни пешвоёни дин;
* зиёд будани аҳолии деҳотӣ (ки асосан камбизоат буданду шумораи бекорон дар ноҳияҳои ҷанубиву куҳистонӣ мунтазам меафзуд) нисбат ба шаҳрӣ ва диг.
Бо мақсади хотима додани ин фоҷиаҳо, ҳукумати эътилофӣ (коалитсионӣ)
=== Муқовимати сиёсӣ ===
Муқовимати сиёсӣ байни [[Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон]] (иборат аз намояндагони [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]) ва ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии Тоҷикистон (ҳизби наҳзати исломӣ, ҳизби демократӣ, «Растохез», «Лаъли Бадахшон» ва диг.) дар замони сиёсати «бозсозии» Горбачёвӣ сар шуда ба тезудундшавии авзоъи дохилии иҷтимоию иктисоди, зиддиятҳои қавмию маҳаллӣ, мазҳабию идеолужӣ оварда буд. Оқибат мамлакат ба ду қувваи ба ҳам зид ҷудо шуда мубориза барои ҳокимят ба ҷанги шахрвандӣ табдил ёфт.
'''Эълони Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон''' дар рӯзҳои ноороми мамлакат мегузашт. Қадриддин Аслонов, ки баъди ба истеъфо рафтани Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Қаҳҳор Маҳкамов]], вазифаи раиси Шӯрои Олии ҶТ ва иҷрокунандаи вазифаи Президенти ҷумҳуриро ба ӯҳда гирифта, мавқеи зиддикоммунистиро ишғол намуд. Гирдиҳамомадагон — ҷонибдорони ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии ([[Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон]],[[Ҳизби демократии Тоҷикистон]], «Растохез», «Лаъли Бадахшон» ва диг) аз ӯ талаб мекарданд, ки фаъолияти [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]ро манъ намояд. Бо қарори Раиси ш. Душанбе Мақсуд Икромов ҳайкали В. И. Ленин, ки дар маркази шаҳр воқеъ буд, шаби [[21 сентябр]]и с. [[1991]] афтонда шуд. Ин амали мухолифин вазъиятро боз ҳам мураккабтар намуд. Акнун тарафдорони ҳизби коммунистӣ ва тартиботи Шӯравӣ ба майдон баромада талаб карданд, ки Қадриддин Аслоновро аз вазифааш озод намуда, фаъолияти ҳизби наҳзати исломиро манъ намоянд.
[[23 сентябр]]и соли [[1991]] Иҷлосияи ғайринавбатии Шӯрои Олии ҶТ Қадриддин Аслоновро аз вазифаи раиси Шӯрои Олӣ ҶТ озод намуд ва ба ин вазифа [[Раҳмон Набиев]]ро (собиқ котиби якуми [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]ро) интихоб намуд. [[Раҳмон Набиев]] дар як вақт иҷрокунандаи вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб мерафт. Ҷонибдорони ҳизбу ҳаракатхои исломию демократи, боз зидди Хукумат гирдихамоии шабонарӯзиро сар карданд. Муковимати руйдода бо миёнаравии вакилони Шурои Олии [[СССР]] А. Собчак ва Велихов ҳалли хешро ёфт. Рӯзи интихоботи умумихалқии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян шуд, Раҳмон Набиев дар давраи интихобот аз вазифаи раиси Шӯрои Олии ҶТ муваққатан озод карда шуд.
'''[[24 ноябр]]и соли [[1991]] интихоботи умумихалқии Президенти ҶТ гузаронида шуд'''. Аз 9 нафар номзад [[Раҳмон Набиев]] (58,8 %) Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуд. Давлат Худоназаров номзади ҳизбу ҳаракатхои исломию демократи (зиёда аз 30 %) овозҳоро гирифт. Мухолифин интихоботро гайришафоф ва беадолат эълон намуданд. 12 декабри с. 1991 [[Сафаралӣ Кенҷаев]] (вакили ШО ҶТ, прокурор) раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид.
=== Оғози мухолифат ===
Дар Тоҷикистон дар моҳи октябри соли [[1991]] нишонаҳои мухолифат тезу тунд шуданд. Октябри соли 1991 ва марти соли [[1992]] ду воқеае ба амал омад, ки онҳо мухолифатҳои
Воқеъаи дуюм, ин бегоҳии [[25 март]]и с. [[1992]] суханронии раиси Шӯрои Олии ҶТ Сафаралӣ Кенҷаев ба воситаи оинаи нилгун буд, ки вазири корҳои дохилии ҷумҳурӣ М. Навҷувоновро ба
[[21 апрел]]и с.[[1992]] мухолифин 20 нафар ҷонибдорони Ҳукуматро гаравгон гирифтанд, аз ҷумла 16 вакилони Шурои Олӣ ва 2 муовини сарвазири мамлакат. Рӯзи дигар Сафаралӣ Кенҷаев аз вазифаи Раиси Шурои Олии ҶТ ба истеъфо баромад
26 апрели с. 1992 дар майдони дигари Душанбе, ки он вақт майдони
Мардум, нисбат ба ҳамдигар
Иштирокчиёни ҳар ду майдон рӯз ба рӯз зиёд мегардиданд ва бо роҳҳои гуногун мусаллаҳ мешуданд.
1 майи соли 1992 Президент Р. Набиев бо фармони хеш Горди миллиро таъсис намуда ба ҷонибдоронаш 1800 автомат таксим намуд.
[[5 май]]и соли [[1992]] дар роҳи Душанбе-Ёвон, назди ҷамоаи Оли совет аввалин задухурди хунини байни тарафҳои муқовимат руй дод. Ин амал ба муташаниҷ гардидани вазъият дар Душанбе ва огози ҷанги шаҳрвандӣ сабаб гардид.
'''Фоҷиаи хунини [[5 май]]и соли [[1992]]''', ки дар ҷамоаи Оли Совет руй дода буд, ба амалиёти зидди ҳукуматии мухолифин дастак шуд. Ҳамон бегоҳ, мухолифин ТВ ҷумҳуриро забт намуда ба воситаи он ташвиқоти зидди ҳукуматиашонро сар карданд. [[6 май]] дастаҳои мухолифин бинои аэропорт ва вокзалро зери назорат гирифтанд. Милитсия, ОМОН қисман бетараф ва қисми дигар ҷонибдори мухолифин гардид. Мушовири Президент оид ба масъалахои ҳарби, генерал-майор Баҳром Раҳмонов, ки ба зимаи у муҳофизати бинои Ҳукумати ҶТ вогузошта шуда буд, бо техникаву аслиҳа ба ҷониби мухолифин гузашт.
Президент Р. Набиев дар бинои Кумитаи амнияти миллӣ паноҳ бурд. [[10 май]] ҷонибдорони мухолифин бо мақсади «сарнагун намудани хукумати Президент Р. Набиев» ба чониби Кумитаи амнияти миллӣ рохпаймои намуданд. Дар инҷо задухурд ба амал омад, ки дар натича 14 нафар аз намоишчиён халок гардиданд. Ба задухурд харбиёни гарнизони дивизияи 201 Русия, ки бо танку БТР-хо ба чойи муқовимат омаданд, хотима доданд. Баъди ин фоҷеаи хунин намоишгарони майдони «Шаҳидон» (ҷонибдорони мухолифин) Душанберо тарк намуданд.
[[14 май]]и соли [[1992]] ҳукумати эътилофӣ (коалитсионӣ) ба ном '''«Ҳукумати муросои миллӣ»''' ташкил карда шуд. Ба он А. Искандаров, Д. Усмон, Х. Холиқназаров, З. Вазиров, М. Мираҳимов ва дигарон шомил буданд. Вале «Ҳукумати муросои миллӣ» барои пешгирии ҷанг коре карда натавонист. Баръакс, худи ҳамон рӯз дар Душанбе, дар назди бинои Кумитаи амнияти миллӣ, дар байни тарафҳои муқовимат, бархӯрди хунин ба амал омад. Дар натиҷа 8 нафар кушта ва 41 нафар захмӣ гардиданд. Бо ҳамин алангаи оташи ҷанги шаҳрвандӣ Душанберо фаро гирифт.
=== Даргириҳо ва рафти ҷанги шаҳрвандӣ ===
Дар аввали мохи июни соли [[1992]] муковимати мусаллаҳонаи ҷонибдорони президент Р.Набиев ва мухолифин аз Душанбе ба [[вилояти Қурғонтеппа]] гузашт. Зеро 18 июни соли 1992 гурухи калони силохдороне, ки бо 2000 силох Душанберо тарк карда буданд савори чанд Мошини зирехпуш ва КАМАЗхо вориди Кургонтеппа шуданд. Онхо мехостанд, ки дар Кургонтеппа Абдулло Саидовро боздошт карда, сипас ба Кофарнихон омада Турачонзода Акбарро дастгир намоянд. ҳангоми сафар ба хоҷагии Туркманистон ба мукоимати шадиди тарафдорони Абдулло Саидов рубару шуданд. Гурухи силохдорон, ки ба самти хоҷагии «Дружба» кафо нишастанд, аз чониби нафарони Абдулло дунболгир карда шуданд. Ва кисми зиёди он парронда шуд. Як кисми ками силохдорон ба худуди совхози «Москва» омада, раштитаборонро барои мачлис ба кулуби колхоз даъват карда беш аз 94 нафарро он чо парронданд. Ин огози чанги хунин буд.19 июн дар Душанбе таҳти сарварии муовини раиси Ҳизби нахзати исломии Тоҷикистон Давлат Усмон ва Раиси Ҳизби демократии Тоҷикистон Шодмон Юсуф '''Штаби «Наҷоти Ватан»''' таъсис ёфт, ки ба он тарафдорони мухолифин шомил шуданд.
[[27 июн]]и соли [[1992]] дар Қурғонтеппа задухурди
Ҷанги шаҳрвандӣ ноҳияҳои водии Ҳисор ва
Аксарияти муҳоҷирон ба [[вилояти Кулоб]] ва
[[29 июн]] дар Қургонтеппа
Дар Душанбе мухолифин мавқеи худро рӯз аз рӯз мустаҳкам менамуд. 24 августи 1992 аз ҷониби мухолифин додситони генералии ҷумҳурӣ Нурулло Ҳувайдуллоев кушта шуд. Ин амали терористии мухолифин гирдиҳамоии эътирозии сокинони ҷумҳуриро ба миён овард. Дар ин гирдиҳамоиҳо намоишчиён ба «Ҳукумати муросои миллӣ» нобоварӣ изҳор намуданд.
[[31 август]]и соли [[1992]] гурухи мусаллахонаи «ҷавонони Душанбе» ҳамроҳи гурезаҳои вилоятҳои [[Қурғонтепа]] ва [[Кулоб]] қасри Президентро забт намуда 48 наф. аъзоёни
[[2 сентябр]] аъзоёни Ҳукумати ҶТ зери фишори мухолифин ба «Изҳорот дар бораи нобовари ба Президенти ҶТ Р. Набиев»-ро имзо намуданд. 4 сентябр дар Душанбе бояд иҷлосияи Шурои Олии ҶТ даъват мегардид.
Ҳамин рӯз дар [[Қургонтеппа]] ҷонибдорони Р. Набиев бо ташаббуси
[[7 сентябр]]соли [[1992]] Р. Набиев ба кор баромад ва ҳангоми ба сӯи Хуҷанд гурехтан, дар фурудгоҳи Душанбе, аз тарафи гурӯҳи мусаллахонаи мухолифин маҷбур карда шуд, ки аз вазифаи президентӣ ба истеъфо барояд.
Дар ҳар тараф гурӯҳҳои мусаллаҳ таъсис ва раҳбаре барои онҳо пайдо мешуд. Дар шаҳри Кӯлоб Ҷабҳаи халқӣ ба роҳбарии Сангак Сафаров, як сокини ин шаҳр, таъсис ёфт, ки ҳадафи худро барқарории ҳукумати қонунӣ медонист. Худи Сангак Сафаров фарде буд, ки то замони истиқлоли Тоҷикистон ба иттиҳоми қатл беш аз 20 соли умрашро дар зиндонҳои шӯравӣ сипарӣ карда буд.
Ҳамин тавр, дар Душанбе
Хулоса, рукнҳои давлатдорӣ дар Тоҷикистон фалаҷ гардида буд. Чунин ҳолат зарурияти таъсис намудани ҳокимияти нави қонунии ҷумҳуриро ба вуҷуд овард, ки онро бояд ҳар ду тарафи муқобил эътироф намоянд. Чунин ҳокимиятро бояд иҷлосияи Шӯрои Олии ҶТ , ки салоҳияти ҳуқуқӣ дошта буд ташкил медод.
Тобистони соли 1992 барои омузиши вазъи харбию сиёси аз шахри Чирчики Чумхурии Узбакистон бригадаи таъиноти махсуси 14-15 ба вилояти Кургонтеппа фиристода шуданд. Ислом Каримов пеш аз сафар бо полковник Чубаров вохурда мегуяд, ки" Барои Тоҷикистон мусикиро мо фармоиш медихем" Ва онхо барои таъсиси
Баъди истеъфои Р. Набиев задухурдҳои байни мухолифин ва дастаҳои мусуллаҳонаи Кулоб дар [[вилояти Қурғонтеппа]] авч гирифтанд. Дар асоси иттифоки тарафайни кулобиҳову ҳиссориҳо '''«Фронти халқии Тоҷикистон»'''(Ҷабҳаи халқӣ) ташкил ёфт, ки ҳадафи асосиашон барқарор намудани «сохти конститутсионӣ» дар Тоҷикистон гардид. Пешвоёни сиёсии «Фронти халқии Тоҷикистон» аз [[Кулоб]]
Сентябр-октябри соли [[1992]] ҷангҳои хунин дар ш. [[Қурғонтеппа]] мегузаштанд.
Сентябри соли [[1992]] дастаҳои Фронти халқи дар водии Ҳисор ташкил ёфтанд. Онхо дар ин води ба куштори зодагони Раштонзамин сар карданд. Аввалин курбонии онхо сохибкор Ахлиддин Хомидов буд, ки дар Хисор таъсис ёфтани Фронти халкиро фахмида барои фахмидани максадхои онхо ба наздашон рафт. Уро бо ронандааш дар Хисор парронданд. Бо хамин вазъ дар ин води ноором шудан гирифт. Аз вилояти Кулоб бо сардории Курбони
=== Иҷлосияи XVI Шурои Олии ҶТ ===
'''Аз [[26 ноябр]] то [[2 декабр]]и соли [[1992]] дар шаҳри [[Хуҷанд]] (вилояти Ленинобод) иҷлосияи XVI Шурои Олии ҶТ шуда гузашт'''. Дар иҷлосия Президент Р. Набиев ва Раиси Шурои Оли Акбаршо Искандаров аз вазифаҳояшон сабукдуш шуданд (Сафарали Кенҷаев, собик раиси Шурои Олии ҶТ ҳамин вакт, аз ҷониби кормандони тартиботи ҳуқуқи боздошт шуда буд). [[19 ноябр]]и соли [[1992]] [[Эмомалӣ Раҳмон]], Раиси Ҳукумати вилояти Кулоб дар натиҷаи овоздиҳии вакилон Раиси Шурои Олии ҶТ интихоб гардид. [[26 ноябр]] кумондонони саҳроии «Фронти халқии Тоҷикистон» ва «Артиши халқи-демократи»-и мухолифин созишномаи сулҳро ба имзо расониданд. Пешвоёни мухолифин аз ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии ба Хуҷанд наомаданд. Сарвазири Ҳукумати нави ҶТ Абдумалик Абдуллоҷонов таъин шуд. Дар ҳайати нави Ҳукумати ҶТ ягон намояндаи мухолифин таъин нашуда буд. Ба Конститутсия тагйирот ворид карда шуда ваколати Президенти ҶТ муваққатан (то интихобот) боз дошта шуд. Ваколати Сардори давлат ба раёсати Шурои Олии ҶТ гузошта шуд.
Дар рафти кори иҷлосияи XVI Шурои Олии ҶТ охири '''ноябр — декабри с. 1992 аз ноҳияҳои чануби ба Афгонистон тахминан 60 ҳазор нафар, асосан аз қавмҳои гармиву дарвозиву бадахшони гуреза шуданд'''. Аз байни онҳо солҳои минбаъд дастаҳои мусаллаҳи мухолифин дар Афгонистон ташкил шуда буданд.
Вале Сафарали Кенҷаев, ки дар роҳбарияти нави мамлакат ба ягон мансабе соҳиб нашуд, бо дастаҳои ба худ содиқи ҳиссориҳо ба Душанбе ҳучум сар кард. Кисми гарбии пойтахт аз тупҳои «Град» охири ноябр ва аввали декабри соли 1992 тирборон карда шуд. 4 декабр сарварони «Артиши халқи-демократи»-и мухолифин ба воситаи радио эълон намуданд, ки ба Роҳбарияти нави чумҳури бо сарварии Э. Раҳмон итоат намекунанд. [[10 декабр]] соли [[1992]] батальони махсуси (ки бо кумаки бевоситаи Узбекистон бо зиреҳпушхову аслиҳаи мусаллаҳ шуда буд) вазири корҳои дохилии ЧТ Ёқуб Салимов якчоя бо дастаҳои «Фронти халқии Тоҷикистон» ба Душанбе дохил гардида пойтахтро ишгол намуданд. Қувваҳои мухолифини дар Душанбе буда, ба қувваҳои ҳукумати муқобилияти сахт нишон надода, асосан ба сӯи ноҳияи Кофарниҳон (Ваҳдат) ақиб гаштанд. Маҳз чунин ҳолат Душанберо аз харобии зиёд эмин нигоҳ дошт.
Дар шаҳри Ваҳдат мухолифин то 20 декабр муқобилият нишон дода, ба водии [[Рашт]] қафо гаштанд.
Баъди забт намудани Душанбе, аз ҷониби «Фронти халқии Тоҷикистон» Дар Душанбе муқобили қавмҳои гармиву бадахшонӣ таъқибу террор сар шуд. Якчанд рӯз дар шаҳр ҷиноякорони мусаллаҳ ҳукумрони мекарданд. Намояндагони ҳизбу ҳаракатхои мухолифин дастгир ва ҳабс карда шуданд.
=== Давоми ҷанг ===
Соли [[1993]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] ба ташкили Ҳукумати ҷумҳурӣ ва ҳукуматхои маҳаллӣ дар водии [[Вахш]]у [[Ҳисор]] машғул буд. Бисёриҳо ба он дохил шудан намехостанд, чунки ба устувору мустаҳкамшавии он шубҳа доштанд. Дар мамлакат асосан қумондонони саҳроии «Фронти халқии Тоҷикистон» ҳукумрони менамуданд ва ба Ҳукумати [[Эмомалӣ Раҳмон]]ҳ итоат намекарданд. Тобистони соли [[1993]] пули [[Анзоб]] дар роҳи автомобилгарди [[Душанбе]] — [[Хуҷанд]] тарконида шуд. Декабри соли 1993 вакилони вилояти Ленинобод ба иҷлосияи Шурои Олии ҶТ хозир нашуданд. Роҳбарияти вилояти Ленинобод таклиф мекард, ки идоракунии Президенти барқарор карда шуда вилоят ба минтакаи озоди иктисоди табдил дода шавад. Дар иҷлосияи Шӯрои Олии ҶТ қарор карда шуд, ки интихоботи [[Президент]] ва Конститусияи нав қабул карда шавад.
Дар водии Ғарм, ки тартиботи исломи ҷори шуда буд, ҷанги қуввахои мухолифин бо хукумат давом меёфт. [[21 июн]]и соли [[1993]] коллегияи судии Суди Олии Тоҷикистон фаъолияти ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии мухолифинро манъ кард. Дар сарҳади [[Афғонистон]], ки сарҳадбонони Русия муҳофизат менамуданд, амалиётхои терористи зиёд шуданд. 13 июли соли 1993 муҷоҳидони афғон (200 нафар) ба заставаи 12 сарҳадбонони Русия ҳуҷум овард. Бо ёрии қисмҳои ҳарбии дивизияи 201 Русия муҷоҳидон аз худуди ҷумҳури пеш карда шуданд. Дар ҷанги нобаробар 25 нафар сарҳадбонон кушта шуданд.
== Дарёфти сулҳ ==
Хоҳишу мароми бевоситаи аксарияти мардуми Тоҷикистон ва қувваҳои сиёсии кишвар барои хотима додани ҷанги дохилӣ ва ҷустуҷӯи ҳамдигарфаҳмӣ. Чунин, ният дар рафти кори иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ш. [[Хуҷанд]] соли [[1992]] оғоз гардида дар давоми музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ солҳои 1994—1997 ва амалӣ шудани '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»(аз [[27 июн]]и с. [[1997]]) дар с. 1997—2000 зоҳир гаштааст'''. Ба раванди [[сулҳ]]созӣ [[Аҳдномаи ризоияти ҷомеаи Тоҷикистон]] (аз [[9 март]]и с. [[1996]]), ки байни роҳбарони ҳизбҳои сиёсӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва миллии Тоҷикистон ба имзо расида буд ва фаъолияти Харакати ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон (аз [[18 июн]]и с. [[1997]]) мусоидат карда буд.
Оғози музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ, ки бо кӯмаки Созмони Милали Муттаҳид, сар шуда бо иштироки бевоситаи Дабири кулли СММ, намояндагони махсуси ӯ дар Тоҷикистон, Ҳайати Нозирони СММ дар Тоҷикистон ва бо дастгирии Шӯрои амнияти СММ гузашта буд. '''Амалиёти СММ доир ба эъҷоди сулҳ с. [[1994]]—[[1997]] амалӣ гардида бо ба имзо расидани санади ҷамъбастии музокироти байни тоҷикон [[27 июн]]и соли [[1997]] дар ш. [[Маскав]] ба анҷом расид.'''
[[27 июн]] тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид», ҳамчун [[Рӯзи ваҳдати миллӣ]] дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба иди расмии давлатӣ табдил ёфтааст ва ҳар сол ҷашн гирифта мешавад.<ref>Қонунҳо ва Қарорҳо.[http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>
=== Музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ ===
'''Музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ аз [[5 апрел]]и соли [[1994]] то [[27 июн]]и [[1997]] давом кардааст.''' Дар ин муддат 8 даври музокироти байни Ҳукумат ва мухолифин(ИНОТ) 3 машварати байниҳамдигарии тарафҳо ва 6 мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмон ва Роҳбари мухолифин(ИНОТ) С. А. Нурӣ баргузор гардидааст. Дар рафти музокирот 9 асноди асосӣ, ки асоси «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»-ро дарбар мегирифт, қабул шуданд.
=== Давраҳои музокироти миёни тоҷикон ===
Музокирот ва машваратҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Иттиҳодияи нерӯҳои оппозитсиони тоҷик (ИНОТ) оид ба ҳалли ихтилофоти миёни тоҷикон ва расидан ба [[сулҳ]] ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон (с-и 1994—1997):
* Даври 1 — 5-19 апрели 1994 дар [[Маскав]].
* Даври
* Даври
* Даври
* Даври
Марҳалаи 1 — 30 ноябр — 22 декабри 1995 дар [[Ашқобод]]
Марҳалаи
Марҳалаи
* Даври
* Даври 8 -
Марҳалаи 1 — 9 — 16 апрели 1997 дар [[Теҳрон]].
Марҳалаи
Инчунин се даври машваратҳои тарафайн байни намояндагони Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ИНОТ дар рафти музокирот шуда гузаштаанд: даври 1 — дар [[Теҳрон]], 12-17 сентябри соли [[1994]]; даври 2 — дар шаҳрҳои [[Маскав]], [[Душанбе]], [[Исломобод]], [[Теҳрон]] феврали соли [[1995]]; даври 3 — дар [[Маскав]], 19-26 апрели соли [[1995]] баргузор гардиданд.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият — Душанбе,2002. — с. 9</ref>
=== Мулоқот ва музокироти Президенти ҶТ Э.Раҳмон ва Роҳбари ИНОТ С. А. Нурӣ ===
* Мулоқоти 1 — 17-19 майи 1995 дар [[Кобул]]. '''Изҳороти муштарак'''.
* Мулоқоти 2 — 19 июни 1995 дар [[Теҳрон]]. '''Изҳороти муштарак'''.
* Мулоқоти ғоибона — августи 1995 дар Душанбе-Кобул. '''Протокол «Дар бораи принсипҳои асосии барқарор кардани сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» аз 17 августи соли 1995''' (дар алоҳидагӣ ба имзо расидааст).
* Мулоқоти 3 —
* Мулоқоти
* Мулоқоти
* Мулоқоти
=== Созишномаи сулҳ ===
'''[[27 июн]]и соли [[1997]]'''
Дар ин рӯзи таърихии тақдирсоз барои мардуми Тоҷикистон дар ш. Маскав санадҳои зерин ба имзо расидаанд.
'''Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон.'''
'''Протоколи ҳамдигарфаҳмии Президенти ҶТ Э.Раҳмон ва Роҳбари ИНОТ С. А. Нурӣ.'''
'''Изҳороти Маскав'''
== Комиссияи оштии миллӣ
Таъсис ва фаъолияти Комиссияи оштии миллӣ (КОМ) бо шумораи баробари намояндагони ҳукумат ва мухолифин, ҳамчун мақомоти асосии амалӣ сохтани «Созишномаи умумӣ» дар давраи гузариши с. 1997—2000. Ин мақомоти муваққатӣ ба яке аз воситаҳои сиёсии дарёфти ҳарчи зудтари сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон хизмат намудааст.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият — Душанбе,2002. — с. 15-16</ref><ref>Нури С. А. Оштинома — Душанбе, 2001. — 280 c.</ref><ref>Усманов И. К. Миростроительство в Таджикистане. — Душанбе, 2006. — 160 c.</ref>
=== Фаъолияти Комиссияи оштии миллӣ ===
Механизми татбиқи '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» аз [[27 июн]]и соли [[1997]]''' ки аз 9 санади муҳим иборат буд ба воситаи Комисияи оштии миллӣ мебоист ҳалли хешро меёфт. Ҳайат, вазифа ва салоҳияти Комисияи оштии миллӣ дар рафти музокирот ҳаллу фасл гардида доир ба он 2 санад 23 феврали соли 1997 дар [[Москва]], Протоколи иловагӣ ва Низомномаи Комисияи оштии миллӣ [[21 феврал]]и соли 1997 дар ш. [[Машҳад]] қабул шуданд.
Комисияи оштии миллӣ фаъолияти худро аввал дар [[Маскав]] [[7]]-[[11 июл]] ва сипас аз [[15 сентябр]]и соли [[1997]] то [[1 апрел]]и соли [[2000]] дар ш. [[Душанбе]] пеш бурда вазифахои дар наздаш гузошташударо бомуваффақият ичро намудааст. Дар рафти фаъолияти КОМ гурӯҳи тамос бо иштироки намояндаи махсуси Дабири кулли [[СММ]], [[САҲА]], Созмони конфронси исломӣ ва сафирони 8 мамлакатҳои нозири музокироти тоҷикон ба ҳайси кафилони сиёсии татбиқи Созишномаи сулҳ саҳмгирӣ намуданд.
=== Сохтори Комиссияи оштии миллӣ ===
# Раис — '''[[Сайид Абдуллоҳи Нурӣ]]''' (ИНОТ)
# Муовини Раис — '''Абдулмаҷид Достиев ''' (Ҳукумат)
'''Ҳайати Комисияи оштии миллӣ''':
==== ЗЕРКОМИСИЯИ СИЁСӢ ====
# Иброҳим УСМОНОВ — Раис(Ҳукумат)
#
#
# [[Ниёзов Ҷумъа Ҳайдарович]] — Аъзо (ИНОТ)
# [[
# [[
==== ЗЕРКОМИССИЯИ ҲУҚУҚӢ ====
# [[Отахон Латифӣ]] — Раис(Ҳукумат)
# Қиёмиддин ҒОЗИЕВ — Аъзо(ИНОТ)
# Файзиддин ШОМАҲМАДОВ — Аъзо(ИНОТ)
# Халифабобо ҲАМИДОВ — Аъзо(Ҳукумат)
# Шермаҳмад ШОЕВ — Аъзо(Ҳукумат)
# Зариф АЛИЕВ — Аъзо(Ҳукумат)
==== ЗЕРКОМИССИЯИ НИЗОМӢ ====
#
#
# Атобек АМИРБЕКОВ — Аъзо(ИНОТ)
#
#
# Абдуманон АБДУРАЗЗОҚОВ — Аъзо(Ҳукумат)
==== ЗЕРКОМИССИЯИ МУХОҶИРОН ====
# [[Шукурҷон Зуҳуров]] — Раис(Ҳукумат)
# [[
# [[
# Муҳаммадали ФАЙЗМУҲАММАДОВ — Аъзо(ИНОТ)
#
#
[[Отахон Латифӣ]] аз [[15 июл]]и с. [[1997]] то сентябри с. [[1998]] Раиси зеркомиссияи ҳуқуқӣ буд. Вай рӯзи [[22 сентябр]]и с. [[1998]] дар ш. [[Душанбе]] кушта шуд. [[Муҳаммадшариф Ҳимматзода]], собиқ узви зеркомиссияи сиёсӣ аз ҷониби ИНОТ моҳи октябри с. [[1998]] Раиси зеркомиссияи ҳуқуқӣ таъин карда шуд. Инчунин дар зеркомиссияҳо аз ИНОТ шахсони зерин: О.Абдусаломов, М.Низомов, М.Саломов, С. Гадоев, М. Кабиров кор бурданд.
[[1 ноябр]]и соли [[1999]] ҳангоми вохӯрии
== Пайнавиштҳо ==
<references />
== Адабиёт ==
Алимов Р., Лебедев М., Касымов Э. Таджикистан — ООН: История взаимоотношений. — М., 1995.
Белов Е. В.
Нури С. А.
Олимова С., Олимов М. Таджикистан на пороге перемен.
Рахматуллаев Э. Миротворчество ООН в Таджикистане и перспективы дипломатии в Центральной Азии.
Саъдиев Ш.
Таҷрибаи таърихии сулҳи Тоҷикистон. Маҷмӯи тезисҳои Симпозиуми байналмиллалӣ. Душанбе, 26-27 апрели соли 2001.- Душанбе, 2001.
Усмон И.
Усманов И. К.
== Инҷоро ҳам бингаред ==
{{Умуми}}
{{Ҷанг-нопурра}}
Line 262 ⟶ 290:
* http://ruzgor.tj/sulh-oshti-vahdat/4488-oshtinoma-25.html
== Пайвандҳо ==
* [http://www.tarih.tj/ Таърихи Тоҷикистон]
[[Гурӯҳ:Таърихи Тоҷикистон|Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]]
|