Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
х Вироиши Jumakhon Ziyozoda (Баҳс) вогардонида шуд ба охирин тағйире, ки JamesP анҷом дода буд
No edit summary
Сатри 1:
{{Даргирии низомӣ
|даргирӣ = Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон
|қисм =
|акс = [[Акс:BelAZ dump trucks burned during the Civil War in Tajikistan 2.jpg|300пкс]]
|заголовок = Карьерные самосвалы [[Белорусский автомобильный завод|БелАЗ]] в [[Тавильдаринский район|Тавильдаринском районе]], сожжённые в ходе Гражданской войны в Таджикистане (фотография 1997 года)
|дата = [[5 ма]]и [[1992]] — [[27 июн]]и [[1997]]
|место = [[Тоҷикистон]]
|причина = Тяжёлое экономическое положение в стране, клановое мировоззрение таджиков, высокая степень их религиозности и т.д.
|изменения =
|итог = Перемирие, создание [[Комиссия по национальному примирению|комиссии по национальному примирению]]
|противник1 = {{Флагификация|Таджикистан}}
** [[Акс:Flag_of_Tajik_SSR.svg|border|22px]] [[Коммунистическая партия Таджикистана|КПТ]]
{{Флагификация|Россия}}<br>
{{Флагификация|Узбекистан}}<ref name=post>''[http://books.google.com/books?vid=ISBN0813337526&id=vT8tCdDpoxkC&pg=PA76&lpg=PA76&ots=KVg3j-HtTo&dq=Tajik+Civil+War&sig=4QYE2oPpM25nfD5MBraDREc0ECA#PPA77,M1 Political Construction Sites: Nation-building in Russia and the Post-Soviet States]'', page 77</ref><br>{{Флагификация|Киргизия}}<br>{{Флагификация|Казахстан}}<ref name="ПСР">[https://otyrar.kz/2016/04/v-kazaxstane-vspominayut-podvig-sedmoj-roty/ В Казахстане вспоминают подвиг седьмой роты]</ref>
|противник2 = {{Collapsible list|title={{Флаг Таджикистана}} [[Объединённая таджикская оппозиция|ОТО]]|title_style=font-size: 110%%; font-weight: normal; background: none;text-align: left;|
* [[Файл:Flag of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan.svg|border|22px]] [[Партия исламского возрождения Таджикистана]]
* [[Демократическая партия Таджикистана]]
* [[Файл:Flag GBAO.svg|22px|Флаг Автономной Республики Бадахшан]] [[Автономная Республика Бадахшан]]
* [[Движение «Ростохез»]]
* [[Общество «Лали Бадахшан»]]<ref>[http://www.eawarn.ru/pub/Pubs/MultiEthnicEnglish/LGI_Olimov.htm]</ref>
* [[Движение за мир в Таджикистане]]
}}
{{Флаг|Джихад}} [[Исламское движение Узбекистана]]<ref>Не признало перемирие, и продолжило боевые действия против правительственных сил</ref><br>
{{Флаг|Афганистан|1992}} [[Исламское Государство Афганистан]]
* [[Файл:Flag of Jamiat-e Islami.svg|border|22px]] [[Исламское общество Афганистана|ИОА]]
* [[Файл:Hezbi Islami.svg|border|22px]] [[Исламская партия Афганистана|ИПА]]
{{Флаг|Афганистан|Талибан}} [[Талибан]] (ограниченное участие)<ref>[[Исламский Эмират Афганистан]], который возглавляли талибы, официально объявил о своём нейтралитете в конфликте, однако некоторые подразделения движения Талибан сражались на стороне оппозиции</ref>
<br>''при поддержке:''<br>{{флагификация|Аль-Каида}}<ref>''Inside Al Qaeda: global network of terror'', by Rohan Gunaratna, pg. 169</ref><br>{{Флагификация|Иран}}<br>{{Флагификация|Пакистан}}
|командир1 = {{Флаг|Таджикистан|1991}} [[Набиев, Рахмон Набиевич|Рахмон Набиев]] †<br>{{Флаг|Таджикистан|1991}} [[Кенджаев, Сафарали Кенджаевич|Сафарали Кенджаев]]<br>{{Флаг|Таджикистан|1991}} [[Сафаров, Сангак|Сангак Сафаров]] †<br>{{Флаг Таджикистана}} [[Худойбердыев, Махмуд Туронович|Махмуд Худойбердыев]]<br>[[Файл:Presidential Standard of Tajikistan.svg|border|22px|Штандарт президента Республики Таджикистан]] [[Рахмон, Эмомали|Эмомали Рахмон]] <br>[[Файл:Standard of the President of the Russian Federation.svg|border|22px|Штандарт президента Российской Федерации]] [[Ельцин, Борис Николаевич|Борис Ельцин]]<br>{{Флаг Узбекистана}} [[Каримов, Ислам Абдуганиевич|Ислам Каримов]]<br>{{Флаг Киргизии}} [[Аскар Акаев]]<br>[[Файл:Standard of the President of Kazakhstan (1991-2013).svg|border|22px|Штандарт президента Республики Казахстан]] [[Нурсултан Назарбаев]]
|командир2 =
{{Флаг Таджикистана}} [[Саид Абдулло Нури]] (Глава Объединённой таджикской оппозиции)<br>
{{Флаг Таджикистана}} [[Тураджонзода, Ходжи Акбар|Ходжи Акбар Тураджонзода]] (Глава Духовного управления мусульман Таджикистана)</small><br>[[Файл:Flag of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan.svg|border|22px]] [[Химматзода, Мохаммадшариф|Мохаммадшариф Химматзода]] (Председатель Партии исламского возрождения Таджикистана)<br>
[[Файл:Flag GBAO.svg|22px|Флаг Автономной Республики Бадахшан]] [[Гарибшо Шабозов]]<br>
{{Флаг|Джихад}} [[Намангани, Джума|Джума Намангани]] (Глава Исламского движения Узбекистана)<br>
{{Флаг Таджикистана}} [[Шодмон Юсуф]] (Глава Демократической партии Таджикистана)<br>
{{Флаг|Джихад}} [[Мирзо Зиеев]]<br>{{Флаг|Джихад}} [[Мирзохуджа Ахмадов]]<br>{{Флаг|Джихад}} [[Мулло Сайриддин]]<br>{{Флаг|Джихад}} [[Аловуддин Давлатов]]<br>{{Флаг|Джихад}} [[Шох Искандаров]]
|силы1 = {{Флаг Таджикистана}} '''Таджикистан''':<br> 2&nbsp;000-3&nbsp;000 (1992)<ref name= Code /><br>18.000 (1995)<ref>[http://www.indexmundi.com/facts/tajikistan/armed-forces-personnel Tajikistan - armed forces personnel]</ref><br> 5&nbsp;000-7&nbsp;000 (1998)<ref name= Code /><br> 8&nbsp;000 (2002)<ref name= IRP >[http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Tajikistan-ARMED-FORCES.html Armed forces - Tajikistan] Состоит из 6000 военнослужащих, 800 сотрудников сил ВВС, более 1200 сотрудников пограничной охраны, повстанцы из ОТО составляли около 5000 бойцов.</ref><br>{{Флаг России}} '''Россия''':<br> 3.500 (1993)<ref>[http://www.hrw.org/legacy/reports/1993/russia/ Analysis of the Transnistrian Conflict] "Human Rights and Russian Military Involvement in the "Near Abroad"" Human Rights Watch December. 1993</ref><br>24&nbsp;000 (1996)<ref>[http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-13604.html Tajikistan - National Security]</ref><br> 25&nbsp;000 (1999)<ref name=OVERVIEW>[http://www.globalsecurity.org/military/world/war/tajikistan.htm Global security - Tajikistan Civil War]</ref><br> 115&nbsp;000 (2000)<ref name= RUS >[http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/asia/central-asia/B%20Recent%20Violence%20in%20Central%20Asia%20Causes%20and%20Consequences.ashx Crisisgroup.org - Central Asia Briefing] pp. 2; 3; 5. Включает в себя 15 000 советников и 100 тысяч военнослужащих.</ref><br> 12&nbsp;000 (2002)<ref name= IRP /><br>{{Флаг Узбекистана}} '''Узбекистан''':<br> 69&nbsp;000-76&nbsp;000 (2002){{Нет АИ|22|10|2016}}<br>{{Флаг Киргизии}} '''Киргизия''':<br> 278 (1993-2002)<ref name="БДТА">[http://otvaga2004.ru/voyny/wars-ussr/wars-tadj/tadzhiksko-afgan-granic-1990/ Боевые действия на таджико-афганской границе в начале 1990-х]</ref><br>{{Флаг Казахстана}} '''Казахстан''':<br> 500<ref name="ПСР"/> (1993-2001)
|силы2 = {{Флаг Таджикистана}} '''ОТО''':<br> 16&nbsp;000 (1992)<ref name= Code /><br> 5&nbsp;000 (2000)<ref name= RUS /><br> 5&nbsp;000 (2002)<ref name= IRP /><br> {{Флаг|Джихад}} '''ИДУ''':<br> 500-1&nbsp;000 (2001)<ref name= Code >[http://web.archive.org/web/20120121112118/http://privatewww.essex.ac.uk/~ksg/data/eacd_notes.pdf Uppsala conflict data expansion. Non-state actor information. Codebook] pp. 338; 339; 363.</ref><br> 2&nbsp;000 (2002){{Нет АИ|22|10|2016}}<br> [[Файл:Flag of Jamiat-e Islami.svg|22px]] '''ИОА''':<br> 20&nbsp;000 (1994)<ref>[http://www.kashmir-information.com/afghanistan/appendix1.html Kashmir Information Network (KIN) A Paradise Turned into Hell]; [http://www.kashmir-information.com/Afghanistan/Appendix1.html Afghanistan Factor in Central and South Asian Politics]</ref><br> {{Флаг|Таджикистан}} '''ДзМТ''':<br> 1&nbsp;000 (1998)<ref name= Code /><br>{{Флаг|Афганистан|Талибан}} '''Талибан''':<br> 10&nbsp;000 (2000)<ref name= RUS /><br> 5&nbsp;000 (2001)<ref>[http://reliefweb.int/node/86350 Central Asia Region's countries need support for refugees | ReliefWeb] 18 September 2001.</ref>
|потери1 =
|потери2 =
|общие потери = см. [[#Последствия войны|ниже]]
}}
[[File:RIAN archive 699865 Dushanbe riots, February 1990.jpg|thumb|400px|Душанбе. Моҳи феврали соли 1990]]
'''Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон''' аз '''моҳи майи соли [[1992]] то июни соли [[1997]]''' давом ёфта буд. Воқеаҳои фоҷиавии аввали солҳои 90-уми ҷумҳурӣ ҳамчун саҳифаи сиёҳ ба таърихи халқи тоҷик дохил гардиданд. Ин воқеаҳо дар матбуоти даврӣ, китобу мақолаҳо бо чунин номҳо "«ҷанги бародаркуш"», "«ҷанги минтақавӣ"» ва ғайра баён ёфтааст.
 
=== Сабабҳои оғози ҷанг ===
Line 6 ⟶ 48:
Ҷанги ба вуқӯъ омада сабабҳои объективӣ ва субъективии худро дошт. Аввалан, дар рафти бозсозӣ чӣ дар миқёси [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] ва чӣ дар [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мушкилиҳои иқтисодӣ ба амал омаданд. Аз кор мондани баъзе [[корхона]]ҳо, ба фурӯш нарафтани маҳсулот, сари вақт нагирифтани моҳона, зиёд шудани миқдори бекорон торафт норозигиро бештар мекард. Сониян дар ибтидои солҳои 90-ум норозигии иҷтимоӣ шиддат гирифта, мардуми баъзе ноҳияҳо аз хӯрок, либос, пойафзол мӯҳтоҷӣ мекашиданд.
 
Раванди демократикунонии ҳаёти чамъиятӣ, ки дар охири солхои 80-уми асри XX дар [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] сар шуд, дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ба пайдошавии ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии Тоҷикистон - — [[Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон]], [[Ҳизби демократии Тоҷикистон]], Ҷамъияти мардумии «Растохез», Ҷамъияти «Лаъли Бадахшон» ва дигар ҷамъиятҳои маҳаллӣ овард. Зиддияти ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократи муқобили [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] дар '''воқеахои [[11]]-[[14 феврал]]и соли [[1990]] дар [[Душанбе]], бо задухурди намоишчиён бо ҳукумат анҷомид'''. Ин муқовимати [[Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон]] (иборат аз аъзоёни [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]) бо ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии дар солҳои [[1991]] ва [[1992]] давом ёфта оқибат ба ҷанги шаҳрвандӣ мубаддал гашт.
 
Саршавии Ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон якчанд сабабҳо дошт:
 
* нобаробар ҷойгир шудани корхонаҳои саноатӣ (бештар дар ноҳияҳои шимолӣ ва марказии Тоҷикистон), ки боиси паст шудани сатҳи зиндагии аҳолии ноҳияхои ҷанубиву кӯҳистонӣ ва норозигии қавму гурӯҳҳои (элитаи)«"ҷанубӣ»" гардида буд;
 
* дар сари роҳбарияти баландмакоми Тоҷикистон бартарӣ доштани намояндагони «шимол» - — вилояти Ленинобод, ки боиси норозигии мансабхоҳони элитаи «ҷанубӣ» буд;
 
* афзалияти тафаккури қавмию маҳалгароӣ нисбат ба миллӣ байни аҳолӣ (бо сабаби маҳдуд будани робитаҳои иҷтимоию иқтисодӣ ва фарҳангии байни минтақаҳои ҷумҳурӣ);
 
* реша давондани мазҳабҳои гуногуни исломӣ ва баланд гардидани нуфузи пешвоёни дини ислом дар байни аҳолии деҳот, ва шиддат ёфтани зиддияти дохилимазхаби ва маҳалгароӣ байни пешвоёни дин;
 
* зиёд будани аҳолии деҳотӣ (ки асосан камбизоат буданду шумораи бекорон дар ноҳияҳои ҷанубиву куҳистонӣ мунтазам меафзуд) нисбат ба шаҳрӣ ва диг.
 
Бо мақсади хотима додани ин фоҷиаҳо, ҳукумати эътилофӣ (коалитсионӣ) [[14 май]]и соли [[1992]] ташкил ёфт. Вале ин ҳукумат аз ӯҳдаи хомӯш кардани воқеаҳои сиёсӣ баромада натавонист ва моҳи июли соли [[1992]] амалиёти ҷангӣ дар [[вилояти Қурғонтеппа]] сар шуд. Ҳамин тавр, оташи ҷанги дохилӣ, ё худ шаҳрвандӣ аланга зад. Ҳазорон шаҳрвандони ҷумҳурӣ ҷои иқомати худро тарк карда ба давлатҳои [[Афғонистон]], [[Ӯзбакистон]], [[Туркманистон]], [[Русия]] ва дигар кишварҳои хориҷ фирор карданд. Ҷанг ба ҷомеа ҳам аз ҷиҳати маънавӣ ва ҳам аз ҷиҳати моддӣ зарар расонда, одамони зиёде ба ҳалокат расиданд.
 
=== Муқовимати сиёсӣ ===
Муқовимати сиёсӣ байни [[Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон]] (иборат аз намояндагони [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]) ва ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии Тоҷикистон (ҳизби наҳзати исломӣ, ҳизби демократӣ, «Растохез», «Лаъли Бадахшон» ва диг.) дар замони сиёсати «бозсозии» Горбачёвӣ сар шуда ба тезудундшавии авзоъи дохилии иҷтимоию иктисоди, зиддиятҳои қавмию маҳаллӣ, мазҳабию идеолужӣ оварда буд. Оқибат мамлакат ба ду қувваи ба ҳам зид ҷудо шуда мубориза барои ҳокимят ба ҷанги шахрвандӣ табдил ёфт.
 
'''Эълони Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон''' дар рӯзҳои ноороми мамлакат мегузашт. Қадриддин Аслонов, ки баъди ба истеъфо рафтани Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Қаҳҳор Маҳкамов]], вазифаи раиси Шӯрои Олии ҶТ ва иҷрокунандаи вазифаи Президенти ҷумҳуриро ба ӯҳда гирифта, мавқеи зиддикоммунистиро ишғол намуд. Гирдиҳамомадагон — ҷонибдорони ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии ([[Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон]],[[Ҳизби демократии Тоҷикистон]], «Растохез», «Лаъли Бадахшон» ва диг) аз ӯ талаб мекарданд, ки фаъолияти [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]ро манъ намояд. Бо қарори Раиси ш. Душанбе Мақсуд Икромов ҳайкали В. И. Ленин, ки дар маркази шаҳр воқеъ буд, шаби [[21 сентябр]]и с. [[1991]] афтонда шуд. Ин амали мухолифин вазъиятро боз ҳам мураккабтар намуд. Акнун тарафдорони ҳизби коммунистӣ ва тартиботи Шӯравӣ ба майдон баромада талаб карданд, ки Қадриддин Аслоновро аз вазифааш озод намуда, фаъолияти ҳизби наҳзати исломиро манъ намоянд.
Муқовимати сиёсӣ байни [[Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон]] (иборат аз намояндагони [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]) ва ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии Тоҷикистон (ҳизби наҳзати исломӣ, ҳизби демократӣ, «Растохез», «Лаъли Бадахшон» ва диг.) дар замони сиёсати "бозсозии" Горбачёвӣ сар шуда ба тезудундшавии авзоъи дохилии иҷтимоию иктисоди,зиддиятҳои қавмию маҳаллӣ, мазҳабию идеолужӣ оварда буд. Оқибат мамлакат ба ду қувваи ба ҳам зид ҷудо шуда мубориза барои ҳокимят ба ҷанги шахрвандӣ табдил ёфт.
 
[[23 сентябр]]и соли [[1991]] Иҷлосияи ғайринавбатии Шӯрои Олии ҶТ Қадриддин Аслоновро аз вазифаи раиси Шӯрои Олӣ ҶТ озод намуд ва ба ин вазифа [[Раҳмон Набиев]]ро (собиқ котиби якуми [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]ро) интихоб намуд. [[Раҳмон Набиев]] дар як вақт иҷрокунандаи вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб мерафт. Ҷонибдорони ҳизбу ҳаракатхои исломию демократи, боз зидди Хукумат гирдихамоии шабонарӯзиро сар карданд. Муковимати руйдода бо миёнаравии вакилони Шурои Олии [[СССР]] А. Собчак ва Велихов ҳалли хешро ёфт. Рӯзи интихоботи умумихалқии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян шуд, Раҳмон Набиев дар давраи интихобот аз вазифаи раиси Шӯрои Олии ҶТ муваққатан озод карда шуд.
'''Эълони Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон''' дар рӯзҳои ноороми мамлакат мегузашт. Қадриддин Аслонов, ки баъди ба истеъфо рафтани Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Қаҳҳор Маҳкамов]], вазифаи раиси Шӯрои Олии ҶТ ва иҷрокунандаи вазифаи Президенти ҷумҳуриро ба ӯҳда гирифта, мавқеи зиддикоммунистиро ишғол намуд. Гирдиҳамомадагон – ҷонибдорони ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии ([[Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон]],[[Ҳизби демократии Тоҷикистон]], «Растохез», «Лаъли Бадахшон» ва диг) аз ӯ талаб мекарданд, ки фаъолияти [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]ро манъ намояд. Бо қарори Раиси ш. Душанбе Мақсуд Икромов ҳайкали В.И. Ленин, ки дар маркази шаҳр воқеъ буд, шаби [[21 сентябр]]и с. [[1991]] афтонда шуд. Ин амали мухолифин вазъиятро боз ҳам мураккабтар намуд. Акнун тарафдорони ҳизби коммунистӣ ва тартиботи Шӯравӣ ба майдон баромада талаб карданд, ки Қадриддин Аслоновро аз вазифааш озод намуда, фаъолияти ҳизби наҳзати исломиро манъ намоянд.
 
'''[[24 ноябр]]и соли [[1991]] интихоботи умумихалқии Президенти ҶТ гузаронида шуд'''. Аз 9 нафар номзад [[Раҳмон Набиев]] (58,8 %) Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуд. Давлат Худоназаров номзади ҳизбу ҳаракатхои исломию демократи (зиёда аз 30 %) овозҳоро гирифт. Мухолифин интихоботро гайришафоф ва беадолат эълон намуданд. 12 декабри с. 1991 [[Сафаралӣ Кенҷаев]] (вакили ШО ҶТ, прокурор) раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид.
[[23 сентябр]]и соли [[1991]] Иҷлосияи ғайринавбатии Шӯрои Олии ҶТ Қадриддин Аслоновро аз вазифаи раиси Шӯрои Олӣ ҶТ озод намуд ва ба ин вазифа [[Раҳмон Набиев]]ро (собиқ котиби якуми [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]]ро) интихоб намуд. [[Раҳмон Набиев]] дар як вақт иҷрокунандаи вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб мерафт. Ҷонибдорони ҳизбу ҳаракатхои исломию демократи, боз зидди Хукумат гирдихамоии шабонарӯзиро сар карданд. Муковимати руйдода бо миёнаравии вакилони Шурои Олии [[СССР]] А. Собчак ва Велихов ҳалли хешро ёфт. Рӯзи интихоботи умумихалқии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян шуд, Раҳмон Набиев дар давраи интихобот аз вазифаи раиси Шӯрои Олии ҶТ муваққатан озод карда шуд.
 
=== Оғози мухолифат ===
'''[[24 ноябр]]и соли [[1991]] интихоботи умумихалқии Президенти ҶТ гузаронида шуд'''. Аз 9 нафар номзад [[Раҳмон Набиев]] (58,8%) Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуд. Давлат Худоназаров номзади ҳизбу ҳаракатхои исломию демократи (зиёда аз 30 %) овозҳоро гирифт. Мухолифин интихоботро гайришафоф ва беадолат эълон намуданд. 12 декабри с. 1991 [[Сафаралӣ Кенҷаев]] (вакили ШО ҶТ, прокурор) раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид.
 
===Оғози мухолифат===
Дар Тоҷикистон дар моҳи октябри соли [[1991]] нишонаҳои мухолифат тезу тунд шуданд. Октябри соли 1991 ва марти соли [[1992]] ду воқеае ба амал омад, ки онҳо мухолифатҳои ниҳониро ба умум ошкор намуданд. Воқеаи аввал, ин [[5 октябр]]и с. [[1991]] дар иҷлосияи Шӯрои Олии ҶТ боло гирифтани баҳси байни имомхатаби шаҳри [[Кулоб]] Мулло Ҳайдар Шарифзода ва қозии ҷумҳурӣ Ҳоҷи Акбар Тураҷонзода ба ҳисоб меравад. Ҳ. Шарифзода А. Тураҷонзодаро барои норасоиҳои молиявӣ, худсариҳои ҳизби наҳзати ислом танқид намуд. Чунин ҳолат аксари руҳониёни ноҳияҳои Марказӣ ва Ҷанубии ҷумҳуриро ба ду гурӯҳи ба ҳам муқобил ҷудо намуд.
 
Воқеъаи дуюм, ин бегоҳии [[25 март]]и с. [[1992]] суханронии раиси Шӯрои Олии ҶТ Сафаралӣ Кенҷаев ба воситаи оинаи нилгун буд, ки вазири корҳои дохилии ҷумҳурӣ М. Навҷувоновро ба зери танқид гирифта, масъалаи аз вазифа сабукдӯш намудани ӯро гузошт. Рӯзи дигар, [[26 март]] с. [[1992]] бо ташаббуси ҷамъияти «Лаъли Бадахшон» наздикони вазир, барои дифои М. Навҷувонов дар назди қасри Президент гирдиҳамоии эътирозӣ намуданд. Бо онҳо тарафдорони ҳизби наҳзати ислом ҳамроҳ гардида роҳбарии майдонро (майдони «Шаҳидон») ба дасти худ дароварданд. Ҳозирини майдони «Шаҳидон», аксарият аз минтақаҳои Ғарму [[Бадахшон]] ва [[вилояти Қурғонтеппа]] нисбати Ҳукумат ва Шурои Олии ҶТ суханҳои танқидӣ гуфта, истеъфоашро талаб мекарданд. Гирдиҳамои рӯз ба рӯз характери зиддиҳукуматӣ ва зиддикоминистиро мегирифт. Президент Р. Набиев бепарвои зоҳир намуда, оқибатҳои чунин вазъиятро дарк карда натавонист.
[[21 апрел]]и с.[[1992]] мухолифин 20 нафар ҷонибдорони Ҳукуматро гаравгон гирифтанд, аз ҷумла 16 вакилони Шурои Олӣ ва 2 муовини сарвазири мамлакат. Рӯзи дигар Сафаралӣ Кенҷаев аз вазифаи Раиси Шурои Олии ҶТ ба истеъфо баромад ва Акбаршо Искандаров раиси Шӯрои Олии ҶТ гардид.
26 апрели с. 1992 дар майдони дигари Душанбе, ки он вақт майдони «Озодӣ» ном гирифта буд, ба тарафдории ҳукумати расмӣ гирдиҳамоии нав ба амал омад, аксарияти иштирокчиёни он аз минтақаҳои Ленинободу(ҳоло [[вилояти Суғд]]) [[Кулоб]] ва [[Қурғонтеппа]]ву водии [[Ҳисор]] буданд.
Мардум, нисбат ба ҳамдигар истифода бурдани суханҳои таҳкиромез «вовчик» (нисбати гирдиҳамомадагони майдони «Шаҳидон») ва «юрчик» (нисбати гирдиҳамомадагони майдони «Озодӣ»), вазъиятро муташанниҷ гардонида буд.
 
Иштирокчиёни ҳар ду майдон рӯз ба рӯз зиёд мегардиданд ва бо роҳҳои гуногун мусаллаҳ мешуданд.
1 майи соли 1992 Президент Р. Набиев бо фармони хеш Горди миллиро таъсис намуда ба ҷонибдоронаш 1800 автомат таксим намуд.
 
[[5 май]]и соли [[1992]] дар роҳи Душанбе-Ёвон, назди ҷамоаи Оли совет аввалин задухурди хунини байни тарафҳои муқовимат руй дод. Ин амал ба муташаниҷ гардидани вазъият дар Душанбе ва огози ҷанги шаҳрвандӣ сабаб гардид.
 
'''Фоҷиаи хунини [[5 май]]и соли [[1992]]''', ки дар ҷамоаи Оли Совет руй дода буд, ба амалиёти зидди ҳукуматии мухолифин дастак шуд. Ҳамон бегоҳ, мухолифин ТВ ҷумҳуриро забт намуда ба воситаи он ташвиқоти зидди ҳукуматиашонро сар карданд. [[6 май]] дастаҳои мухолифин бинои аэропорт ва вокзалро зери назорат гирифтанд. Милитсия, ОМОН қисман бетараф ва қисми дигар ҷонибдори мухолифин гардид. Мушовири Президент оид ба масъалахои ҳарби, генерал-майор Баҳром Раҳмонов, ки ба зимаи у муҳофизати бинои Ҳукумати ҶТ вогузошта шуда буд, бо техникаву аслиҳа ба ҷониби мухолифин гузашт.
 
'''Фоҷиаи хунини [[5 май]]и соли [[1992]]''', ки дар ҷамоаи Оли Совет руй дода буд, ба амалиёти зидди ҳукуматии мухолифин дастак шуд. Ҳамон бегоҳ, мухолифин ТВ ҷумҳуриро забт намуда ба воситаи он ташвиқоти зидди ҳукуматиашонро сар карданд. [[6 май]] дастаҳои мухолифин бинои аэропорт ва вокзалро зери назорат гирифтанд. Милитсия, ОМОН қисман бетараф ва қисми дигар ҷонибдори мухолифин гардид. Мушовири Президент оид ба масъалахои ҳарби, генерал-майор Баҳром Раҳмонов, ки ба зимаи у муҳофизати бинои Ҳукумати ҶТ вогузошта шуда буд, бо техникаву аслиҳа ба ҷониби мухолифин гузашт.
Президент Р. Набиев дар бинои Кумитаи амнияти миллӣ паноҳ бурд. [[10 май]] ҷонибдорони мухолифин бо мақсади «сарнагун намудани хукумати Президент Р. Набиев» ба чониби Кумитаи амнияти миллӣ рохпаймои намуданд. Дар инҷо задухурд ба амал омад, ки дар натича 14 нафар аз намоишчиён халок гардиданд. Ба задухурд харбиёни гарнизони дивизияи 201 Русия, ки бо танку БТР-хо ба чойи муқовимат омаданд, хотима доданд. Баъди ин фоҷеаи хунин намоишгарони майдони «Шаҳидон» (ҷонибдорони мухолифин) Душанберо тарк намуданд.
 
Президент Р. Набиев дар бинои Кумитаи амнияти миллӣ паноҳ бурд. [[10 май]] ҷонибдорони мухолифин бо мақсади «сарнагун намудани хукумати Президент Р. Набиев» ба чониби Кумитаи амнияти миллӣ рохпаймои намуданд. Дар инҷо задухурд ба амал омад, ки дар натича 14 нафар аз намоишчиён халок гардиданд. Ба задухурд харбиёни гарнизони дивизияи 201 Русия, ки бо танку БТР-хо ба чойи муқовимат омаданд, хотима доданд. Баъди ин фоҷеаи хунин намоишгарони майдони «Шаҳидон» (ҷонибдорони мухолифин) Душанберо тарк намуданд.
[[14 май]]и соли [[1992]] ҳукумати эътилофӣ (коалитсионӣ) ба ном '''«Ҳукумати муросои миллӣ»''' ташкил карда шуд. Ба он А. Искандаров, Д. Усмон, Х. Холиқназаров, З. Вазиров, М. Мираҳимов ва дигарон шомил буданд. Вале «Ҳукумати муросои миллӣ» барои пешгирии ҷанг коре карда натавонист. Баръакс, худи ҳамон рӯз дар Душанбе, дар назди бинои Кумитаи амнияти миллӣ, дар байни тарафҳои муқовимат, бархӯрди хунин ба амал омад. Дар натиҷа 8 нафар кушта ва 41 нафар захмӣ гардиданд. Бо ҳамин алангаи оташи ҷанги шаҳрвандӣ Душанберо фаро гирифт.
 
[[14 май]]и соли [[1992]] ҳукумати эътилофӣ (коалитсионӣ) ба ном '''«Ҳукумати муросои миллӣ»''' ташкил карда шуд. Ба он А. Искандаров, Д. Усмон, Х. Холиқназаров, З. Вазиров, М. Мираҳимов ва дигарон шомил буданд. Вале «Ҳукумати муросои миллӣ» барои пешгирии ҷанг коре карда натавонист. Баръакс, худи ҳамон рӯз дар Душанбе, дар назди бинои Кумитаи амнияти миллӣ, дар байни тарафҳои муқовимат, бархӯрди хунин ба амал омад. Дар натиҷа 8 нафар кушта ва 41 нафар захмӣ гардиданд. Бо ҳамин алангаи оташи ҷанги шаҳрвандӣ Душанберо фаро гирифт.
===Даргириҳо ва рафти ҷанги шаҳрвандӣ===
 
=== Даргириҳо ва рафти ҷанги шаҳрвандӣ ===
Дар аввали мохи июни соли [[1992]] муковимати мусаллаҳонаи ҷонибдорони президент Р.Набиев ва мухолифин аз Душанбе ба [[вилояти Қурғонтеппа]] гузашт. Зеро 18 июни соли 1992 гурухи калони силохдороне, ки бо 2000 силох Душанберо тарк карда буданд савори чанд Мошини зирехпуш ва КАМАЗхо вориди Кургонтеппа шуданд. Онхо мехостанд, ки дар Кургонтеппа Абдулло Саидовро боздошт карда, сипас ба Кофарнихон омада Турачонзода Акбарро дастгир намоянд. ҳангоми сафар ба хоҷагии Туркманистон ба мукоимати шадиди тарафдорони Абдулло Саидов рубару шуданд. Гурухи силохдорон, ки ба самти хоҷагии "Дружба" кафо нишастанд, аз чониби нафарони Абдулло дунболгир карда шуданд.Ва кисми зиёди он парронда шуд. Як кисми ками силохдорон ба худуди совхози "Москва" омада, раштитаборонро барои мачлис ба кулуби колхоз даъват карда беш аз 94 нафарро он чо парронданд. Ин огози чанги хунин буд.19 июн дар Душанбе таҳти сарварии муовини раиси Ҳизби нахзати исломии Тоҷикистон Давлат Усмон ва Раиси Ҳизби демократии Тоҷикистон Шодмон Юсуф '''Штаби «Наҷоти Ватан»''' таъсис ёфт, ки ба он тарафдорони мухолифин шомил шуданд.
Дар аввали мохи июни соли [[1992]] муковимати мусаллаҳонаи ҷонибдорони президент Р.Набиев ва мухолифин аз Душанбе ба [[вилояти Қурғонтеппа]] гузашт. Зеро 18 июни соли 1992 гурухи калони силохдороне, ки бо 2000 силох Душанберо тарк карда буданд савори чанд Мошини зирехпуш ва КАМАЗхо вориди Кургонтеппа шуданд. Онхо мехостанд, ки дар Кургонтеппа Абдулло Саидовро боздошт карда, сипас ба Кофарнихон омада Турачонзода Акбарро дастгир намоянд. ҳангоми сафар ба хоҷагии Туркманистон ба мукоимати шадиди тарафдорони Абдулло Саидов рубару шуданд. Гурухи силохдорон, ки ба самти хоҷагии «Дружба» кафо нишастанд, аз чониби нафарони Абдулло дунболгир карда шуданд. Ва кисми зиёди он парронда шуд. Як кисми ками силохдорон ба худуди совхози «Москва» омада, раштитаборонро барои мачлис ба кулуби колхоз даъват карда беш аз 94 нафарро он чо парронданд. Ин огози чанги хунин буд.19 июн дар Душанбе таҳти сарварии муовини раиси Ҳизби нахзати исломии Тоҷикистон Давлат Усмон ва Раиси Ҳизби демократии Тоҷикистон Шодмон Юсуф '''Штаби «Наҷоти Ватан»''' таъсис ёфт, ки ба он тарафдорони мухолифин шомил шуданд.
 
[[27 июн]]и соли [[1992]] дар Қурғонтеппа задухурди мусаллахонаи ҷонибдорони президент Р.Набиев ва мухолифин руй дод. ҷонибдорони Набиев аз Кулоб ба воситаи радиои махали дар бораи хучуми мухолифин ба нохияи Вахш ва зулму куштори аҳолии ноҳия хабар дода, сокинони аз Кулобу Ленинобод муҳоҷиршуда ва узбекҳои Қурготеппаро ба муқобилияти зидди мухолифин даъват намуданд. Дар натиҷаи задухурди тарафайн мувофиқи маълумоти ВКД-и Тоҷикистон 35 наф. ҳалок гардида зиёда аз 50 наф. захмдор шудаанд. Ин воқеа боиси тарсу ваҳми мардум ва муҳоҷиршавии хазорон сокинони вилояти Қургонтеппа (асосан зодагони вилоятхои Кулобу Ленинобод ва узбекону дигар миллатҳо) гардид.
Ҷанги шаҳрвандӣ ноҳияҳои водии Ҳисор ва Вахшро фаро гирифт. Ноҳияҳои вилояти Кулоб гирифтори бумбасти иқтисодӣ гардиданд. «Ҳукумати муросои миллӣ», ки дар асл ба ихтиёри мухолифин гузашта буд, чанд маротиба ба ноҳияҳои вилояти Кулоб корвони хуроки ва молхои ниёзи мардумро фиристод, аммо мошинхоро горат ва ронандагонро ба асорат мегирифтанд. Дар натича ронандагон минбаъд баро ба Кулоб рафтан саркаши мекарданд. Хукумати Муросои милли мехост ороми бошад, аммо нафароне буданд, ки инро намехостанд. Ва аз чониби гуруххои махсуси разведкаи яке аз кишвархои хамсоя кушта шудани муовини раиси комичроияи вилояти Кулоб-Сангов ин гуфтахоро тасдик мекунад. Сангов бояд ба Р. Набиев вохурда ваколатии Раиси комичроияи вилояти Кулобро кабул мекард. Аммо уро аз кабулгохи Президенти вакт дошта пинхони бурда парронданд ва часади уро ба Кулоб интикол доданд, ки "бинед Санговро, барои нон ба Душанбе рафта буд чи гуна бо сангдили парронданд. Ин кори гурухи сеюм буд. Акнун душманон хамачо овозахои дахшатнокро пахн мекарданд. Агар ноҳияҳои водии Вахшро ҷанги шаҳрвандӣ фаро гирифта бошад, пас аҳолии вилояти Кулобро гуруснагӣ, фаро гирифта буд."Тобистони соли 1992 баъд аз густариши даргириҳо дар водии Вахш, дар ҷануби Тоҷикистон, даҳҳо ҳазор нафар аз сокинон ба манотиқи амн паноҳ бурданд. Минтақаи Кӯлоб, маҳалли аслии фаъъолияти тарафдорони давлати кумунистии вақт, дар муҳосира қарор гирифт. Мардум ҳатто нони хӯрдан надоштанд. Ҳукумати мусолиҳаи миллӣ, ки бархе аз раҳбарони гурӯҳҳои исломгаро ва демукротик шомили он буданд, натавонист вазъиятро ором кунад."<ref name="ruzgor.tj">http://ruzgor.tj/tarih/7992-2012-05-30-02-33-11.html</ref>
 
Аксарияти муҳоҷирон ба [[вилояти Кулоб]] ва шаҳри [[Душанбе]], дигарон дар ноҳияҳои гуногуни ҷумҳури ва давлатҳои ИДМ паноҳ бурданд. Тобистони соли [[1992]] бо шиддат ёфтани муковимат муҳоҷиршавии кавму маҳалҳои Ғарму Бадахшон низ ба вукуъ омад. Муҳоҷирони иҷбории дохилӣ ( мувофики маълумоти УВКБ СММ дар соли 1992) тахминан '''1  млн. наф.''' ва дар давлатҳои ИДМ '''195 ҳаз. наф.''' ташкил мекард.
 
[[29 июн]] дар Қургонтеппа ва [[27 июл]]и соли [[1992]] дар [[Хоруғ]] ду маротиба байни роҳбарони тарафҳои мукобил ва кумондонони саҳроии Кулоб ва мухолифин "«шартномаи оташбас"» ба имзо расида буд, Вале ин шартномаҳо аз ду ҷониби муқовимат риоя нагардида ҷанги шаҳрвандӣ давом мекард.
 
Дар Душанбе мухолифин мавқеи худро рӯз аз рӯз мустаҳкам менамуд. 24 августи 1992 аз ҷониби мухолифин додситони генералии ҷумҳурӣ Нурулло Ҳувайдуллоев кушта шуд. Ин амали терористии мухолифин гирдиҳамоии эътирозии сокинони ҷумҳуриро ба миён овард. Дар ин гирдиҳамоиҳо намоишчиён ба «Ҳукумати муросои миллӣ» нобоварӣ изҳор намуданд.
 
[[31 август]]и соли [[1992]] гурухи мусаллахонаи «ҷавонони Душанбе» ҳамроҳи гурезаҳои вилоятҳои [[Қурғонтепа]] ва [[Кулоб]] қасри Президентро забт намуда 48 наф. аъзоёни Ҳукумати ҶТ ва диг. ба гарав гирифтанд. Мухолифин ва муовини Раиси вилояти Кулоб Санговро куштанд. Президент Р. Набиев дар гарнизони дивизияи 201 Русия паноҳ бурда буд. Президент Р. Набиев, аз тарс як ҳафта дар Қаратоғ пинҳон шуд.
 
[[2 сентябр]] аъзоёни Ҳукумати ҶТ зери фишори мухолифин ба «Изҳорот дар бораи нобовари ба Президенти ҶТ Р. Набиев»-ро имзо намуданд. 4 сентябр дар Душанбе бояд иҷлосияи Шурои Олии ҶТ даъват мегардид.
Ҳамин рӯз дар [[Қургонтеппа]] ҷонибдорони Р. Набиев бо ташаббуси фармондехи дастаҳои муқобилиятнишодеҳии Кулоб Сангак Сафаров гирдиҳамои ташкил намуданд. Мухолифин ба намоишчиён ҳуҷум карданд, задухурди навбатии хунин ба амал омад, садҳо куштаву захмдор шуданд. Иҷлосияи Шурои Олии ҶТ, ки бояд 4 сентябр даъват мегардид, ба таъхир андохта шуд ва баргузор нагардид.
 
[[7 сентябр]]соли [[1992]] Р. Набиев ба кор баромад ва ҳангоми ба сӯи Хуҷанд гурехтан, дар фурудгоҳи Душанбе, аз тарафи гурӯҳи мусаллахонаи мухолифин маҷбур карда шуд, ки аз вазифаи президентӣ ба истеъфо барояд. "«Ҳафтуми сентябри соли 1992 Раҳмон Набиев, раиси ҷумҳури вақти Тоҷикистон, ҳангоме ки мехост аз Душанбе ба Хуҷанд парвоз кунад, аз сӯйи гурӯҳе аз шибҳинизомиёни мухолифи давлат гаравгон гирифта шуд. Таҳти фишори ин гурӯҳ ӯ аз мақомаш истеъфо дод. Ин ҳодиса хашми тарафдорони Набиевро барангехт. Гурӯҳҳои тарафдори давлат дар Кӯлобу Хуҷанд ва водии Ҳисор истеъфои ӯро ғайриқонунӣ медонистанд.
 
Дар ҳар тараф гурӯҳҳои мусаллаҳ таъсис ва раҳбаре барои онҳо пайдо мешуд. Дар шаҳри Кӯлоб Ҷабҳаи халқӣ ба роҳбарии Сангак Сафаров, як сокини ин шаҳр, таъсис ёфт, ки ҳадафи худро барқарории ҳукумати қонунӣ медонист. Худи Сангак Сафаров фарде буд, ки то замони истиқлоли Тоҷикистон ба иттиҳоми қатл беш аз 20 соли умрашро дар зиндонҳои шӯравӣ сипарӣ карда буд."»<ref name="ruzgor.tj"/>
 
Ҳамин тавр, дар Душанбе ҳокимият пурра ба ихтиёри мухолифин гузашт. Дар чунин ҳолат Шӯрои Олии ҷумҳурӣ озодона фаъолият карда натавонист. Мухолифин ҳар лаҳза намояндагони мардумӣ ва аъзоёни ҳукуматро, ки аз рӯи нақшаи онҳо амал намекарданд, гаравгон мегирифтанд. Радио ва оинаи нилгуни ҷумҳурӣ ҳам дар ихтиёри тарафи мухолифин буд.
Хулоса, рукнҳои давлатдорӣ дар Тоҷикистон фалаҷ гардида буд. Чунин ҳолат зарурияти таъсис намудани ҳокимияти нави қонунии ҷумҳуриро ба вуҷуд овард, ки онро бояд ҳар ду тарафи муқобил эътироф намоянд. Чунин ҳокимиятро бояд иҷлосияи Шӯрои Олии ҶТ , ки салоҳияти ҳуқуқӣ дошта буд ташкил медод.
Тобистони соли 1992 барои омузиши вазъи харбию сиёси аз шахри Чирчики Чумхурии Узбакистон бригадаи таъиноти махсуси 14-15 ба вилояти Кургонтеппа фиристода шуданд. Ислом Каримов пеш аз сафар бо полковник Чубаров вохурда мегуяд, ки" Барои Тоҷикистон мусикиро мо фармоиш медихем" Ва онхо барои таъсиси "«Фронти халки"» талош меварзанд.
Баъди истеъфои Р. Набиев задухурдҳои байни мухолифин ва дастаҳои мусуллаҳонаи Кулоб дар [[вилояти Қурғонтеппа]] авч гирифтанд. Дар асоси иттифоки тарафайни кулобиҳову ҳиссориҳо '''«Фронти халқии Тоҷикистон»'''(Ҷабҳаи халқӣ) ташкил ёфт, ки ҳадафи асосиашон барқарор намудани «сохти конститутсионӣ» дар Тоҷикистон гардид. Пешвоёни сиёсии «Фронти халқии Тоҷикистон» аз [[Кулоб]] - — «авторитети» ҷинояткорон Сангак Сафаров ва санъаткор Рустами Абдурахим, аз водии [[Ҳисор]] - — собиқ раиси Шӯрои Олии ҶТ [[Сафаралӣ Кенҷаев]] буданд.
 
Сентябр-октябри соли [[1992]] ҷангҳои хунин дар ш. [[Қурғонтеппа]] мегузаштанд. "«Фронти халки"»-ро русхо бо техникаи зиреҳпуш ва аслиҳаи вазнинро таъмин мекарданд. Ва онхо дар набардхо аз Танкхои "«Т-82"» истифода мебурданд . Террору куштори бераҳмона нисбати аҳолии осоишта аз руи маҳалҳои қавмиашон (кулобиву гармиву, дарвозиву, бадахшониву узбекҳо) аз чониби тарафҳои мухолиф истифода бурда мешуд.
 
Сентябри соли [[1992]] дастаҳои Фронти халқи дар водии Ҳисор ташкил ёфтанд. Онхо дар ин води ба куштори зодагони Раштонзамин сар карданд. Аввалин курбонии онхо сохибкор Ахлиддин Хомидов буд, ки дар Хисор таъсис ёфтани Фронти халкиро фахмида барои фахмидани максадхои онхо ба наздашон рафт. Уро бо ронандааш дар Хисор парронданд. Бо хамин вазъ дар ин води ноором шудан гирифт. Аз вилояти Кулоб бо сардории Курбони "«муш"» як гурухи чангиён ба Хисор омаданд. Онхо ба Хисорихо маслихат медоданд, ки аз 7 сола хамаи тоҷикони асили гармиву помириро куштан даркор. Гурӯҳи нави [[Турсунзода]]ву [[Ҳисор]] зидди мухолифин ба вуҷуд омад. Субҳи [[24 октябр]] соли [[1992]] ин гурӯҳ бо сарварии Сафаралӣ Кенҷаев ва Рустами Абдураҳим ба Душанбе ҳуҷум намуда қасри Президент ва Маркази радиоро ишгол намуданд. Задухурди тарафҳо дар Душанбе бо маглубияти «ҳисориҳо» анҷомид. Дар он даххо одамон, аз чумла Рустами Абдураҳим кушта шуданд. Баъди маглубият дар Турсузодаву [[Шаҳринав]]у [[Ҳисор]] терори зидди тоҷикони асили гармиву бадахшони сар шуд ва роҳи оҳани [[Турсунзода]] — [[Душанбе]] вайрон карда шуд. Муҳосираи иктисодии Душанбе ва ноҳияхои водии [[Ғарм]]у [[Бадахшон]]и кӯҳи огоз гардид.
 
=== Иҷлосияи XVI Шурои Олии ҶТ ===
'''Аз [[26 ноябр]] то [[2 декабр]]и соли [[1992]] дар шаҳри [[Хуҷанд]] (вилояти Ленинобод) иҷлосияи XVI Шурои Олии ҶТ шуда гузашт'''. Дар иҷлосия Президент Р. Набиев ва Раиси Шурои Оли Акбаршо Искандаров аз вазифаҳояшон сабукдуш шуданд (Сафарали Кенҷаев, собик раиси Шурои Олии ҶТ ҳамин вакт, аз ҷониби кормандони тартиботи ҳуқуқи боздошт шуда буд). [[19 ноябр]]и соли [[1992]] [[Эмомалӣ Раҳмон]], Раиси Ҳукумати вилояти Кулоб дар натиҷаи овоздиҳии вакилон Раиси Шурои Олии ҶТ интихоб гардид. [[26 ноябр]] кумондонони саҳроии «Фронти халқии Тоҷикистон» ва «Артиши халқи-демократи»-и мухолифин созишномаи сулҳро ба имзо расониданд. Пешвоёни мухолифин аз ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии ба Хуҷанд наомаданд. Сарвазири Ҳукумати нави ҶТ Абдумалик Абдуллоҷонов таъин шуд. Дар ҳайати нави Ҳукумати ҶТ ягон намояндаи мухолифин таъин нашуда буд. Ба Конститутсия тагйирот ворид карда шуда ваколати Президенти ҶТ муваққатан (то интихобот) боз дошта шуд. Ваколати Сардори давлат ба раёсати Шурои Олии ҶТ гузошта шуд.
 
Дар рафти кори иҷлосияи XVI Шурои Олии ҶТ охири '''ноябр — декабри с. 1992 аз ноҳияҳои чануби ба Афгонистон тахминан 60 ҳазор нафар, асосан аз қавмҳои гармиву дарвозиву бадахшони гуреза шуданд'''. Аз байни онҳо солҳои минбаъд дастаҳои мусаллаҳи мухолифин дар Афгонистон ташкил шуда буданд.
'''Аз [[26 ноябр]] то [[2 декабр]]и соли [[1992]] дар шаҳри [[Хуҷанд]] (вилояти Ленинобод) иҷлосияи XVI Шурои Олии ҶТ шуда гузашт'''. Дар иҷлосия Президент Р. Набиев ва Раиси Шурои Оли Акбаршо Искандаров аз вазифаҳояшон сабукдуш шуданд (Сафарали Кенҷаев, собик раиси Шурои Олии ҶТ ҳамин вакт, аз ҷониби кормандони тартиботи ҳуқуқи боздошт шуда буд). [[19 ноябр]]и соли [[1992]] [[Эмомалӣ Раҳмон]], Раиси Ҳукумати вилояти Кулоб дар натиҷаи овоздиҳии вакилон Раиси Шурои Олии ҶТ интихоб гардид. [[26 ноябр]] кумондонони саҳроии «Фронти халқии Тоҷикистон» ва «Артиши халқи-демократи»-и мухолифин созишномаи сулҳро ба имзо расониданд. Пешвоёни мухолифин аз ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии ба Хуҷанд наомаданд. Сарвазири Ҳукумати нави ҶТ Абдумалик Абдуллоҷонов таъин шуд. Дар ҳайати нави Ҳукумати ҶТ ягон намояндаи мухолифин таъин нашуда буд. Ба Конститутсия тагйирот ворид карда шуда ваколати Президенти ҶТ муваққатан (то интихобот) боз дошта шуд. Ваколати Сардори давлат ба раёсати Шурои Олии ҶТ гузошта шуд.
 
Вале Сафарали Кенҷаев, ки дар роҳбарияти нави мамлакат ба ягон мансабе соҳиб нашуд, бо дастаҳои ба худ содиқи ҳиссориҳо ба Душанбе ҳучум сар кард. Кисми гарбии пойтахт аз тупҳои «Град» охири ноябр ва аввали декабри соли 1992 тирборон карда шуд. 4 декабр сарварони «Артиши халқи-демократи»-и мухолифин ба воситаи радио эълон намуданд, ки ба Роҳбарияти нави чумҳури бо сарварии Э. Раҳмон итоат намекунанд. [[10 декабр]] соли [[1992]] батальони махсуси (ки бо кумаки бевоситаи Узбекистон бо зиреҳпушхову аслиҳаи мусаллаҳ шуда буд) вазири корҳои дохилии ЧТ Ёқуб Салимов якчоя бо дастаҳои «Фронти халқии Тоҷикистон» ба Душанбе дохил гардида пойтахтро ишгол намуданд. Қувваҳои мухолифини дар Душанбе буда, ба қувваҳои ҳукумати муқобилияти сахт нишон надода, асосан ба сӯи ноҳияи Кофарниҳон (Ваҳдат) ақиб гаштанд. Маҳз чунин ҳолат Душанберо аз харобии зиёд эмин нигоҳ дошт.
Дар рафти кори иҷлосияи XVI Шурои Олии ҶТ охири '''ноябр - декабри с. 1992 аз ноҳияҳои чануби ба Афгонистон тахминан 60 ҳазор нафар, асосан аз қавмҳои гармиву дарвозиву бадахшони гуреза шуданд'''. Аз байни онҳо солҳои минбаъд дастаҳои мусаллаҳи мухолифин дар Афгонистон ташкил шуда буданд.
 
Дар шаҳри Ваҳдат мухолифин то 20 декабр муқобилият нишон дода, ба водии [[Рашт]] қафо гаштанд.
Вале Сафарали Кенҷаев, ки дар роҳбарияти нави мамлакат ба ягон мансабе соҳиб нашуд, бо дастаҳои ба худ содиқи ҳиссориҳо ба Душанбе ҳучум сар кард. Кисми гарбии пойтахт аз тупҳои «Град» охири ноябр ва аввали декабри соли 1992 тирборон карда шуд. 4 декабр сарварони «Артиши халқи-демократи»-и мухолифин ба воситаи радио эълон намуданд, ки ба Роҳбарияти нави чумҳури бо сарварии Э. Раҳмон итоат намекунанд. [[10 декабр]] соли [[1992]] батальони махсуси (ки бо кумаки бевоситаи Узбекистон бо зиреҳпушхову аслиҳаи мусаллаҳ шуда буд) вазири корҳои дохилии ЧТ Ёқуб Салимов якчоя бо дастаҳои «Фронти халқии Тоҷикистон» ба Душанбе дохил гардида пойтахтро ишгол намуданд. Қувваҳои мухолифини дар Душанбе буда, ба қувваҳои ҳукумати муқобилияти сахт нишон надода, асосан ба сӯи ноҳияи Кофарниҳон (Ваҳдат) ақиб гаштанд. Маҳз чунин ҳолат Душанберо аз харобии зиёд эмин нигоҳ дошт.
Баъди забт намудани Душанбе, аз ҷониби «Фронти халқии Тоҷикистон» Дар Душанбе муқобили қавмҳои гармиву бадахшонӣ таъқибу террор сар шуд. Якчанд рӯз дар шаҳр ҷиноякорони мусаллаҳ ҳукумрони мекарданд. Намояндагони ҳизбу ҳаракатхои мухолифин дастгир ва ҳабс карда шуданд.
 
=== Давоми ҷанг ===
Дар шаҳри Ваҳдат мухолифин то 20 декабр муқобилият нишон дода, ба водии [[Рашт]] қафо гаштанд.
Соли [[1993]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] ба ташкили Ҳукумати ҷумҳурӣ ва ҳукуматхои маҳаллӣ дар водии [[Вахш]]у [[Ҳисор]] машғул буд. Бисёриҳо ба он дохил шудан намехостанд, чунки ба устувору мустаҳкамшавии он шубҳа доштанд. Дар мамлакат асосан қумондонони саҳроии «Фронти халқии Тоҷикистон» ҳукумрони менамуданд ва ба Ҳукумати [[Эмомалӣ Раҳмон]]ҳ итоат намекарданд. Тобистони соли [[1993]] пули [[Анзоб]] дар роҳи автомобилгарди [[Душанбе]] — [[Хуҷанд]] тарконида шуд. Декабри соли 1993 вакилони вилояти Ленинобод ба иҷлосияи Шурои Олии ҶТ хозир нашуданд. Роҳбарияти вилояти Ленинобод таклиф мекард, ки идоракунии Президенти барқарор карда шуда вилоят ба минтакаи озоди иктисоди табдил дода шавад. Дар иҷлосияи Шӯрои Олии ҶТ қарор карда шуд, ки интихоботи [[Президент]] ва Конститусияи нав қабул карда шавад.
Баъди забт намудани Душанбе, аз ҷониби «Фронти халқии Тоҷикистон» Дар Душанбе муқобили қавмҳои гармиву бадахшонӣ таъқибу террор сар шуд. Якчанд рӯз дар шаҳр ҷиноякорони мусаллаҳ ҳукумрони мекарданд. Намояндагони ҳизбу ҳаракатхои мухолифин дастгир ва ҳабс карда шуданд.
 
===Давоми ҷанг===
 
Соли [[1993]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] ба ташкили Ҳукумати ҷумҳурӣ ва ҳукуматхои маҳаллӣ дар водии [[Вахш]]у [[Ҳисор]] машғул буд. Бисёриҳо ба он дохил шудан намехостанд, чунки ба устувору мустаҳкамшавии он шубҳа доштанд. Дар мамлакат асосан қумондонони саҳроии «Фронти халқии Тоҷикистон» ҳукумрони менамуданд ва ба Ҳукумати [[Эмомалӣ Раҳмон]]ҳ итоат намекарданд. Тобистони соли [[1993]] пули [[Анзоб]] дар роҳи автомобилгарди [[Душанбе]] - [[Хуҷанд]] тарконида шуд. Декабри соли 1993 вакилони вилояти Ленинобод ба иҷлосияи Шурои Олии ҶТ хозир нашуданд. Роҳбарияти вилояти Ленинобод таклиф мекард, ки идоракунии Президенти барқарор карда шуда вилоят ба минтакаи озоди иктисоди табдил дода шавад. Дар иҷлосияи Шӯрои Олии ҶТ қарор карда шуд, ки интихоботи [[Президент]] ва Конститусияи нав қабул карда шавад.
 
Дар водии Ғарм, ки тартиботи исломи ҷори шуда буд, ҷанги қуввахои мухолифин бо хукумат давом меёфт. [[21 июн]]и соли [[1993]] коллегияи судии Суди Олии Тоҷикистон фаъолияти ҳизбу ҳаракатҳои исломию демократии мухолифинро манъ кард. Дар сарҳади [[Афғонистон]], ки сарҳадбонони Русия муҳофизат менамуданд, амалиётхои терористи зиёд шуданд. 13 июли соли 1993 муҷоҳидони афғон (200 нафар) ба заставаи 12 сарҳадбонони Русия ҳуҷум овард. Бо ёрии қисмҳои ҳарбии дивизияи 201 Русия муҷоҳидон аз худуди ҷумҳури пеш карда шуданд. Дар ҷанги нобаробар 25 нафар сарҳадбонон кушта шуданд.
 
== Дарёфти сулҳ ==
Хоҳишу мароми бевоситаи аксарияти мардуми Тоҷикистон ва қувваҳои сиёсии кишвар барои хотима додани ҷанги дохилӣ ва ҷустуҷӯи ҳамдигарфаҳмӣ. Чунин, ният дар рафти кори иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ш. [[Хуҷанд]] соли [[1992]] оғоз гардида дар давоми музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ солҳои 1994—1997 ва амалӣ шудани '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»(аз [[27 июн]]и с. [[1997]]) дар с. 1997—2000 зоҳир гаштааст'''. Ба раванди [[сулҳ]]созӣ [[Аҳдномаи ризоияти ҷомеаи Тоҷикистон]] (аз [[9 март]]и с. [[1996]]), ки байни роҳбарони ҳизбҳои сиёсӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва миллии Тоҷикистон ба имзо расида буд ва фаъолияти Харакати ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон (аз [[18 июн]]и с. [[1997]]) мусоидат карда буд.
 
Оғози музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ, ки бо кӯмаки Созмони Милали Муттаҳид, сар шуда бо иштироки бевоситаи Дабири кулли СММ, намояндагони махсуси ӯ дар Тоҷикистон, Ҳайати Нозирони СММ дар Тоҷикистон ва бо дастгирии Шӯрои амнияти СММ гузашта буд. '''Амалиёти СММ доир ба эъҷоди сулҳ с. [[1994]]—[[1997]] амалӣ гардида бо ба имзо расидани санади ҷамъбастии музокироти байни тоҷикон [[27 июн]]и соли [[1997]] дар ш. [[Маскав]] ба анҷом расид.'''
Хоҳишу мароми бевоситаи аксарияти мардуми Тоҷикистон ва қувваҳои сиёсии кишвар барои хотима додани ҷанги дохилӣ ва ҷустуҷӯи ҳамдигарфаҳмӣ. Чунин, ният дар рафти кори иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ш. [[Хуҷанд]] соли [[1992]] оғоз гардида дар давоми музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ солҳои 1994-1997 ва амалӣ шудани '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»(аз [[27 июн]]и с. [[1997]]) дар с. 1997-2000 зоҳир гаштааст'''. Ба раванди [[сулҳ]]созӣ [[Аҳдномаи ризоияти ҷомеаи Тоҷикистон]] (аз [[9 март]]и с. [[1996]]), ки байни роҳбарони ҳизбҳои сиёсӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва миллии Тоҷикистон ба имзо расида буд ва фаъолияти Харакати ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон (аз [[18 июн]]и с. [[1997]]) мусоидат карда буд.
 
[[27 июн]] тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид», ҳамчун [[Рӯзи ваҳдати миллӣ]] дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба иди расмии давлатӣ табдил ёфтааст ва ҳар сол ҷашн гирифта мешавад.<ref>Қонунҳо ва Қарорҳо.[http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>
Оғози музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ, ки бо кӯмаки Созмони Милали Муттаҳид, сар шуда бо иштироки бевоситаи Дабири кулли СММ, намояндагони махсуси ӯ дар Тоҷикистон, Ҳайати Нозирони СММ дар Тоҷикистон ва бо дастгирии Шӯрои амнияти СММ гузашта буд. '''Амалиёти СММ доир ба эъҷоди сулҳ с. [[1994]]- [[1997]] амалӣ гардида бо ба имзо расидани санади ҷамъбастии музокироти байни тоҷикон [[27 июн]]и соли [[1997]] дар ш. [[Маскав]] ба анҷом расид.'''
 
=== Музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ ===
[[27 июн]] тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи рӯзҳои ид", ҳамчун [[Рӯзи ваҳдати миллӣ]] дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба иди расмии давлатӣ табдил ёфтааст ва ҳар сол ҷашн гирифта мешавад.<ref>Қонунҳо ва Қарорҳо.[http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>
'''Музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ аз [[5 апрел]]и соли [[1994]] то [[27 июн]]и [[1997]] давом кардааст.''' Дар ин муддат 8 даври музокироти байни Ҳукумат ва мухолифин(ИНОТ) 3 машварати байниҳамдигарии тарафҳо ва 6 мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмон ва Роҳбари мухолифин(ИНОТ) С. А. Нурӣ баргузор гардидааст. Дар рафти музокирот 9 асноди асосӣ, ки асоси «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»-ро дарбар мегирифт, қабул шуданд.
 
=== Давраҳои музокироти миёни тоҷикон ===
===Музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ===
Музокирот ва машваратҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Иттиҳодияи нерӯҳои оппозитсиони тоҷик (ИНОТ) оид ба ҳалли ихтилофоти миёни тоҷикон ва расидан ба [[сулҳ]] ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон (с-и 1994—1997):
'''Музокироти байни тоҷикон оид ба [[оштӣ|оштии]] миллӣ аз [[5 апрел]]и соли [[1994]] то [[27 июн]]и [[1997]] давом кардааст.''' Дар ин муддат 8 даври музокироти байни Ҳукумат ва мухолифин(ИНОТ) 3 машварати байниҳамдигарии тарафҳо ва 6 мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмон ва Роҳбари мухолифин(ИНОТ) С.А. Нурӣ баргузор гардидааст. Дар рафти музокирот 9 асноди асосӣ, ки асоси «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»-ро дарбар мегирифт, қабул шуданд.
 
* Даври 1 — 5-19 апрели 1994 дар [[Маскав]].
===Давраҳои музокироти миёни тоҷикон===
Музокирот ва машваратҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Иттиҳодияи нерӯҳои оппозитсиони тоҷик (ИНОТ) оид ба ҳалли ихтилофоти миёни тоҷикон ва расидан ба [[сулҳ]] ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон (с-и 1994-1997):
 
* Даври 12 — - 518-1928 апрелииюни 1994 дар [[МаскавТеҳрон]].
 
* Даври 23 — 20 -октябр — 18-281 июниноябри 1994 дар [[ТеҳронИсломобод]].
 
* Даври 34 — 22 -май 20−1 октябриюни - 1 ноябри 19941995 дар [[ИсломободАлма-Ато]].
 
* Даври 45 - 22 май -1 июни 1995 дар [[Алма-Ато]].
 
Марҳалаи 1 — 30 ноябр — 22 декабри 1995 дар [[Ашқобод]]
* Даври 5 -
 
Марҳалаи 12 — -26 30январ — ноябр18 -феврали 22 декабри 19951996 дар [[Ашқобод]]
 
Марҳалаи 23 — -8 26 январ21 - 18 февралииюли 1996 дар [[Ашқобод]]
 
Марҳалаи* 3Даври – 86 — 5-19 21 июлиянвари 19961997 дар [[АшқободТеҳрон]].
 
* Даври 67 — 26 -феврал — 5-198 январимарти 1997 дар [[ТеҳронМаскав]].
 
* Даври 8 -
* Даври 7 - 26 феврал - 8 марти 1997 дар [[Маскав]].
 
Марҳалаи 1 — 9 — 16 апрели 1997 дар [[Теҳрон]].
* Даври 8 –
 
Марҳалаи 12 — 22 — 928 - 16 апрелимайи 1997 дар [[Теҳрон]].
 
Марҳалаи* 2Музокироти – 22ҷамъбастӣ — 24-27 28 майииюни 1997 дар [[ТеҳронМаскав]].
 
Инчунин се даври машваратҳои тарафайн байни намояндагони Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ИНОТ дар рафти музокирот шуда гузаштаанд: даври 1 — дар [[Теҳрон]], 12-17 сентябри соли [[1994]]; даври 2 — дар шаҳрҳои [[Маскав]], [[Душанбе]], [[Исломобод]], [[Теҳрон]] феврали соли [[1995]]; даври 3 — дар [[Маскав]], 19-26 апрели соли [[1995]] баргузор гардиданд.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият — Душанбе,2002. — с. 9</ref>
* Музокироти ҷамъбастӣ - 24-27 июни 1997 дар [[Маскав]].
 
=== Мулоқот ва музокироти Президенти ҶТ Э.Раҳмон ва Роҳбари ИНОТ С. А. Нурӣ ===
Инчунин се даври машваратҳои тарафайн байни намояндагони Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ИНОТ дар рафти музокирот шуда гузаштаанд: даври 1 – дар [[Теҳрон]], 12-17 сентябри соли [[1994]]; даври 2 – дар шаҳрҳои [[Маскав]], [[Душанбе]], [[Исломобод]], [[Теҳрон]] феврали соли [[1995]]; даври 3 – дар [[Маскав]], 19-26 апрели соли [[1995]] баргузор гардиданд.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият - Душанбе,2002. - с. 9</ref>
* Мулоқоти 1 — 17-19 майи 1995 дар [[Кобул]]. '''Изҳороти муштарак'''.
 
* Мулоқоти 2 — 19 июни 1995 дар [[Теҳрон]]. '''Изҳороти муштарак'''.
===Мулоқот ва музокироти Президенти ҶТ Э.Раҳмон ва Роҳбари ИНОТ С.А.Нурӣ===
 
* Мулоқоти ғоибона — августи 1995 дар Душанбе-Кобул. '''Протокол «Дар бораи принсипҳои асосии барқарор кардани сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» аз 17 августи соли 1995''' (дар алоҳидагӣ ба имзо расидааст).
* Мулоқоти 1 - 17-19 майи 1995 дар [[Кобул]]. '''Изҳороти муштарак'''.
 
* Мулоқоти 3 — 2 10-11 19декабри июни1996 дар 1995Хусдеҳ дар(Афғонистони [[Теҳрон]]Шимолӣ). '''Изҳороти муштарак. Протокол «Дар бораи танзими авзои низомию сиёсии минтақаи муқовимат»''' аз 11 декабри соли 1996.
 
* Мулоқоти ғоибона4 — -23 августидекабри 19951996 дар Душанбе-Кобул[[Маскав]]. '''Созишномаи Президенти ҶТ ва Роҳбари ИНОТ. Протокол «Дар бораи принсипҳоивазифа асосиива барқарорсалоҳиятҳои карданиасосии сулҳКомиссияи ва ризоиятиоштии миллӣ дар Тоҷикистон» аз 17 августи соли 1995''' (дараз алоҳидагӣ23 бадекабри имзосоли расидааст)1996.
 
* Мулоқоти 35 — 20-21 10-11 декабрифеврали 19961997 дар Хусдеҳ (Афғонистони Шимолӣ)[[Машҳад]]. '''Изҳороти муштарак. ПротоколПротоколи иловагӣ ба протокол «Дар бораи танзимивазифа авзоива низомиюсалоҳиятҳои сиёсииасосии минтақаиКомиссияи муқовиматоштии миллӣ»''' аз 1121 декабрифеврали соли 19961997. Низомномаи Комиссияи оштии миллӣ.
 
* Мулоқоти 46 — 16-18 23майи декабри 19961997 дар [[МаскавБишкек]]. '''СозишномаиЁддошти Президенти ҶТ ва Роҳбари ИНОТБишкек. Протокол «Дар бораи вазифамасъалаҳои ва салоҳиятҳои асосии Комиссияи оштии миллӣсиёсӣ»''' аз 2318 декабримайи соли 19961997.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият — Душанбе,2002. — с. 10</ref>
 
* Мулоқоти 5 - 20-21 феврали 1997 дар [[Машҳад]]. '''Изҳороти муштарак. Протоколи иловагӣ ба протокол «Дар бораи вазифа ва салоҳиятҳои асосии Комиссияи оштии миллӣ»''' аз 21 феврали соли 1997. Низомномаи Комиссияи оштии миллӣ.
 
* Мулоқоти 6 - 16-18 майи 1997 дар [[Бишкек]]. '''Ёддошти Бишкек. Протокол «Дар бораи масъалаҳои сиёсӣ»''' аз 18 майи соли 1997.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият - Душанбе,2002. - с. 10</ref>
 
===Созишномаи сулҳ===
 
=== Созишномаи сулҳ ===
'''[[27 июн]]и соли [[1997]]'''
 
Дар ин рӯзи таърихии тақдирсоз барои мардуми Тоҷикистон дар ш. Маскав санадҳои зерин ба имзо расидаанд.
 
'''Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон.'''
 
'''Протоколи ҳамдигарфаҳмии Президенти ҶТ Э.Раҳмон ва Роҳбари ИНОТ С. А. Нурӣ.'''
 
'''Изҳороти Маскав''' — аз ҷониби Президенти ҶТ Э.Раҳмон ва Роҳбари ИНОТ С. А. Нурӣ ва намояндаи махсуси Дабири Кулли [[Созмони Милали Муттаҳид]] Г. Д.  Мерем ба имзо расидааст.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият - — Душанбе,2002. - — с. 13</ref>
 
== Комиссияи оштии миллӣ (КОМ) ==
Таъсис ва фаъолияти Комиссияи оштии миллӣ (КОМ) бо шумораи баробари намояндагони ҳукумат ва мухолифин, ҳамчун мақомоти асосии амалӣ сохтани «Созишномаи умумӣ» дар давраи гузариши с. 1997—2000. Ин мақомоти муваққатӣ ба яке аз воситаҳои сиёсии дарёфти ҳарчи зудтари сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон хизмат намудааст.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият — Душанбе,2002. — с. 15-16</ref><ref>Нури С. А. Оштинома — Душанбе, 2001. — 280 c.</ref><ref>Усманов И. К. Миростроительство в Таджикистане. — Душанбе, 2006. — 160 c.</ref>
 
Таъсис ва фаъолияти Комиссияи оштии миллӣ (КОМ) бо шумораи баробари намояндагони ҳукумат ва мухолифин, ҳамчун мақомоти асосии амалӣ сохтани «Созишномаи умумӣ» дар давраи гузариши с. 1997-2000. Ин мақомоти муваққатӣ ба яке аз воситаҳои сиёсии дарёфти ҳарчи зудтари сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон хизмат намудааст.<ref>Саъдиев Ш.Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият - Душанбе,2002. - с. 15-16</ref><ref>Нури С.А. Оштинома – Душанбе, 2001. - 280 c.</ref><ref>Усманов И.К. Миростроительство в Таджикистане. – Душанбе, 2006. - 160 c.</ref>
 
=== Фаъолияти Комиссияи оштии миллӣ ===
Механизми татбиқи '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» аз [[27 июн]]и соли [[1997]]''' ки аз 9 санади муҳим иборат буд ба воситаи Комисияи оштии миллӣ мебоист ҳалли хешро меёфт. Ҳайат, вазифа ва салоҳияти Комисияи оштии миллӣ дар рафти музокирот ҳаллу фасл гардида доир ба он 2 санад 23 феврали соли 1997 дар [[Москва]], Протоколи иловагӣ ва Низомномаи Комисияи оштии миллӣ [[21 феврал]]и соли 1997 дар ш. [[Машҳад]] қабул шуданд.
 
Механизми татбиқи '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» аз [[27 июн]]и соли [[1997]]''' ки аз 9 санади муҳим иборат буд ба воситаи Комисияи оштии миллӣ мебоист ҳалли хешро меёфт. Ҳайат, вазифа ва салоҳияти Комисияи оштии миллӣ дар рафти музокирот ҳаллу фасл гардида доир ба он 2 санад 23 феврали соли 1997 дар [[Москва]], Протоколи иловагӣ ва Низомномаи Комисияи оштии миллӣ [[21 феврал]]и соли 1997 дар ш. [[Машҳад]] қабул шуданд.
 
Комисияи оштии миллӣ фаъолияти худро аввал дар [[Маскав]] [[7]]-[[11 июл]] ва сипас аз [[15 сентябр]]и соли [[1997]] то [[1 апрел]]и соли [[2000]] дар ш. [[Душанбе]] пеш бурда вазифахои дар наздаш гузошташударо бомуваффақият ичро намудааст. Дар рафти фаъолияти КОМ гурӯҳи тамос бо иштироки намояндаи махсуси Дабири кулли [[СММ]], [[САҲА]], Созмони конфронси исломӣ ва сафирони 8 мамлакатҳои нозири музокироти тоҷикон ба ҳайси кафилони сиёсии татбиқи Созишномаи сулҳ саҳмгирӣ намуданд.
 
=== Сохтори Комиссияи оштии миллӣ ===
# Раис — '''[[Сайид Абдуллоҳи Нурӣ]]''' (ИНОТ)
 
# Муовини Раис — '''Абдулмаҷид Достиев ''' (Ҳукумат)
# Раис - '''[[Сайид Абдуллоҳи Нурӣ]]''' (ИНОТ)
# Муовини Раис - '''Абдулмаҷид Достиев ''' (Ҳукумат)
'''Ҳайати Комисияи оштии миллӣ''':
 
==== ЗЕРКОМИСИЯИ СИЁСӢ ====
# Иброҳим УСМОНОВ — Раис(Ҳукумат)
 
# ИброҳимРаҳим УСМОНОВМАСОВ — - РаисАъзо(Ҳукумат)
# РаҳимҲомид МАСОВ -ПӮЛОДОВ — Аъзо (Ҳукумат)
# [[Ниёзов Ҷумъа Ҳайдарович]] — Аъзо (ИНОТ)
# Ҳомид ПӮЛОДОВ - Аъзо (Ҳукумат)
# [[НиёзовАбдунабӣ Ҷумъа ҲайдаровичСатторзода]] - — Аъзо (ИНОТ)
# [[АбдунабӣМуҳаммадшариф СатторзодаҲимматзода]] - — Аъзо(ИНОТ)
# [[Муҳаммадшариф Ҳимматзода]] - Аъзо(ИНОТ)
 
==== ЗЕРКОМИССИЯИ ҲУҚУҚӢ ====
# [[Отахон Латифӣ]] — Раис(Ҳукумат)
# Қиёмиддин ҒОЗИЕВ — Аъзо(ИНОТ)
# Файзиддин ШОМАҲМАДОВ — Аъзо(ИНОТ)
# Халифабобо ҲАМИДОВ — Аъзо(Ҳукумат)
# Шермаҳмад ШОЕВ — Аъзо(Ҳукумат)
# Зариф АЛИЕВ — Аъзо(Ҳукумат)
 
==== ЗЕРКОМИССИЯИ НИЗОМӢ ====
# [[Отахон Латифӣ]] - Раис(Ҳукумат)
# ҚиёмиддинҲабибулло ҒОЗИЕВСАНГИНОВ — - АъзоРаис(ИНОТ)
# ФайзиддинАбдураҳим ШОМАҲМАДОВ -КАРИМОВ — Аъзо(ИНОТ)
# Атобек АМИРБЕКОВ — Аъзо(ИНОТ)
# Халифабобо ҲАМИДОВ - Аъзо(Ҳукумат)
# ШермаҳмадХайрулло ШОЕВ -ХАЙДАРОВ — Аъзо(Ҳукумат)
# ЗарифТағой АЛИЕВ -РАҲМОНОВ — Аъзо(Ҳукумат)
# Абдуманон АБДУРАЗЗОҚОВ — Аъзо(Ҳукумат)
 
====ЗЕРКОМИССИЯИ НИЗОМӢ ====
 
# Ҳабибулло САНГИНОВ - Раис(ИНОТ)
# Абдураҳим КАРИМОВ - Аъзо(ИНОТ)
# Атобек АМИРБЕКОВ - Аъзо(ИНОТ)
# Хайрулло ХАЙДАРОВ - Аъзо(Ҳукумат)
# Тағой РАҲМОНОВ - Аъзо(Ҳукумат)
# Абдуманон АБДУРАЗЗОҚОВ - Аъзо(Ҳукумат)
 
==== ЗЕРКОМИССИЯИ МУХОҶИРОН ====
# [[Шукурҷон Зуҳуров]] — Раис(Ҳукумат)
 
# [[ШукурҷонБозгул ЗуҳуровДодхудоева]] — - РаисАъзо(Ҳукумат)
# [[БозгулКароматулло ДодхудоеваОлимов]] - — Аъзо(Ҳукумат)
# Муҳаммадали ФАЙЗМУҲАММАДОВ — Аъзо(ИНОТ)
# [[Кароматулло Олимов]] - Аъзо(Ҳукумат)
# МуҳаммадалиМансур ФАЙЗМУҲАММАДОВ -ЧАЛИЛЗОДА — Аъзо(ИНОТ)
# МансурМирзомуҳаммади ЧАЛИЛЗОДА -МИРЗОҲОДИЕВ — Аъзо(ИНОТ)
# Мирзомуҳаммади МИРЗОҲОДИЕВ - Аъзо(ИНОТ)
 
[[Отахон Латифӣ]] аз [[15 июл]]и с. [[1997]] то сентябри с. [[1998]] Раиси зеркомиссияи ҳуқуқӣ буд. Вай рӯзи [[22 сентябр]]и с. [[1998]] дар ш. [[Душанбе]] кушта шуд. [[Муҳаммадшариф Ҳимматзода]], собиқ узви зеркомиссияи сиёсӣ аз ҷониби ИНОТ моҳи октябри с. [[1998]] Раиси зеркомиссияи ҳуқуқӣ таъин карда шуд. Инчунин дар зеркомиссияҳо аз ИНОТ шахсони зерин: О.Абдусаломов, М.Низомов, М.Саломов, С. Гадоев, М. Кабиров кор бурданд.
 
[[1 ноябр]]и соли [[1999]] ҳангоми вохӯрии Президенти Чумҳурии Тоҷикистон [[Эмомалӣ Раҳмон]] бо '''Дабири кулли СММ Кофи Анан''' таъкид, шуд ки дар Тоҷикистон [[СММ]] дар кори ҳалли низоъҳо тачрибаи нодире пайдо кард. Ва ин таҷриба ҳам аз нигохи тарзи дахолат, усул ва роҳҳои ҳалли танзими вазъ ва ҳам аз ҷиҳати ҷалби созмонҳои байналмиллалӣ ва муассисаҳои молиявӣ дар истиқрори сулҳ ва оромӣ дар «нуқтаҳои доғ» шоистаи омӯзиш мебошад.<ref>Саъдиев Ш. Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоият - — Душанбе,2002. c. 15-16</ref>
 
== Пайнавиштҳо ==
<references />
==Адабиёт==
 
== Адабиёт ==
Алимов Р., Лебедев М., Касымов Э. Таджикистан – ООН: История взаимоотношений. – М., 1995.
Алимов Р., Лебедев М., Касымов Э. Таджикистан — ООН: История взаимоотношений. — М., 1995.
 
Белов Е. В.  Исторический опыт переговорного процесса по урегулированию межтаджикского конфликта (1993-1997гг1997 гг.).- Душанбе, 1999.
Нури С. А.  Оштинома — Душанбе, 2001.
 
Олимова С., Олимов М. Таджикистан на пороге перемен. - — М., 1999.
 
Рахматуллаев Э. Миротворчество ООН в Таджикистане и перспективы дипломатии в Центральной Азии. — М., 2001.
 
Саъдиев Ш.  С.  Тоҷикистон: роҳи сулҳ ва ризоияти милли.  — Душанбе, 2002
Таҷрибаи таърихии сулҳи Тоҷикистон. Маҷмӯи тезисҳои Симпозиуми байналмиллалӣ. Душанбе, 26-27 апрели соли 2001.- Душанбе, 2001.
 
Усмон И. Сулҳнома. — Душанбе, 2001.
 
Усманов И. К.  Миростроительство в Таджикистане. — Душанбе, 2006.
 
== Инҷоро ҳам бингаред ==
{{Умуми}}
{{Ҷанг-нопурра}}
Line 262 ⟶ 290:
* http://ruzgor.tj/sulh-oshti-vahdat/4488-oshtinoma-25.html
 
== Пайвандҳо ==
== Пайвандҳои беруна ==
* [http://www.tarih.tj/ Таърихи Тоҷикистон]
 
[[Гурӯҳ:Таърихи Тоҷикистон|Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]]