Мактабҳои усули нав: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
х →‎Пайвандҳои беруна: таҳрир, гурӯҳ
Сатри 9:
Дар шароити кишвари Туркистон ташкили мактабҳои русии маҳалли кушодани мактабҳои усули навро тезонид. Зеро, ин воқеият зиёиёни пешқадами кишварро водор намуд, ки зудтар оид ба таќдири халќи худ чораҳои амалие андешанд. Бо дастгирии бойҳои маҳаллӣ, мулло Салоҳиддин, - с. 1898 дар Қӯқанд, мулло Шамсиддин - с.1899 дар Андиҷон ва қори Манон - дар Тошкент мактабҳои усули нав, бо таълим ба забони ӯзбекӣ ташкил ёфтанд.
 
Нахустин мактаби форсии тоҷикӣ бо ташаббуси маорифпарвари самарқандӣ - '''Абдуқодир Шакурӣ''' кущода шудааст. '''Мактаби аввалин с. [[1901]]''' дар гузари Хоҷазудмуроди шаҳри [[Самарқанд]] кушода шуд. Баъдтар, Абдуқодир Шакурӣ дар деҳаи Раҷабамини [[Самарқанд]] ва с.1903 дар гузари Қӯшҳавз мактабҳои усули навро бунёд намудааст. [[Садриддин Айнӣ]] с. [[1908]] ҳангоми бори аввал ба [[Самарқанд]] сафар намуданаш, бо ҳамроҳии М.А. Мунзим маҳз бо фаъолияти ҳамин мактаб шинос шудааст. Аз ҳамон рӯзи шиносои бо мактаби Абдуқодир Шакурӣ сар карда, мегӯяд ӯ {{аввали иқтибос}}“фикри мактаб тамоми маѓзимағзи моро ишѓолишғол кард.”{{охири иқтибос|сарчашма= Абдуқодир Шакурӣ}}
А. Шакурӣ инчунин барои мактаб дастурҳои таълими - махсусан китобҳои дарсиро низ тартиб медод. Ба қалами ӯ аввалин китоби алифбои форсии-тоҷикии мактабҳои усули нав - “Роҳбари савод”, китобҳои қироати адабиадабӣ - “Чомеъулҳикоёт”“Ҷомеъулҳикоёт”, “Зубдатулашъор” тааллуқ дорад.
Дар ин мактаб ҳар сол маҷлиси кушоди имтиҳонот ташкил мешуд, ки рафти онро на танҳо волидайни талабагон, балки дигар ҳавасмандон низ мушоҳида карда метавонистанд.
Миқдори мактабҳои усули нав дар кишвари [[Туркистон]] сол аз сол меафзуд. [[Абдуррауфи Фитрат]] хоҳиши маорифпарварони Самарқанд – [[Абдулқодири Шакурӣ]], [[Маҳмудхоҷа Беҳбудӣ]], [[Сиддиқии Аҷзӣ]], Сайидаҳмади Васлӣ, Шукруллоҳ Муин, Фахриддини Роҷӣ ва дигаронро ба инобат гирифта, соли 1912 барои толибилмони мактабҳои ҷадид «Мавлуди Шариф ё худ миръоти Хайрулбашар»-ро ҳамчун дастури таълимӣ менависад. Китоби мазкур соли 1914 дар Тошканд чоп мегардад.
Миқдори мактабҳои усули нав дар кишвари [[Туркистон]] сол аз сол меафзуд. Агар соли [[1910]] шумораи мактабҳои усули нав дар шаҳр ва маҳалҳои гуногуни кишвар тақрибан 50 адад бошад, пас соли [[1911]] онҳо ба '''68 адад''' расиданд. Аз он ҷумла дар сарзамини имрӯзаи Тоҷикистони Шимолӣ - собиқ уезди [[Хуҷанд]], волостҳои [[Панҷакент]], [[Конибодом]] ва [[Исфара]] '''7 адад мактабҳои усули нав''' амал мекарданд.
Ин достон аз муқаддима, 15 фасл ва хулоса иборат буда, дар он аз боби корномаи фавқулоддаи пайғамбари ислом Ҳазрати Муҳаммад (с) сухан меравад. «Мавлуди Шариф ё худ миръоти Хайрулбашар» дар баланд бардоштани ахлоқи маънавии ҷавонони имрузаи тоҷик саҳми муносиб мегузорад.<ref name="ReferenceA">Худойназар Асозода, Аламхон Кӯчаров. Адабиёти тоҷик. (давраи нав) – Душанбе, 2006.</ref> Агар соли [[1910]] шумораи мактабҳои усули нав дар шаҳр ва маҳалҳои гуногуни кишвар тақрибан 50 адад бошад, пас соли [[1911]] онҳо ба '''68 адад''' расиданд. Аз он ҷумла дар сарзамини имрӯзаи Тоҷикистони Шимолӣ - собиқ уезди [[Хуҷанд]], волостҳои [[Панҷакент]], [[Конибодом]] ва [[Исфара]] '''7 адад мактабҳои усули нав''' амал мекарданд.<ref>Ҳотамов Н.Б., Довуди Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарси). – Душанбе,2011.</ref>
 
===Аморати Бухоро===
Аввалин кӯшиши ташкил намудани мактаби усули нав дар аморати Бухоро ба мулло Чӯрабойи Пирмастӣ (с. 1900) мансуб аст. Вале мактаби ӯ ба ќадриқадри имкон ҳавасмандонро ба худ ҷалб карда натавонист ва аз ин рӯ, бо зуди баста шуд. Солҳои 1902-1903 Каипов ном тотор, ки мактабдори оддии анъанавӣ буд, мактаби худро ба усули нав табдил дод. Вале он мактаб низ дер давом накард ва баста шуд. Тоторони Бухоро, ки раияи Русия ба ҳисоб мерафтанд ва аз дахолати ҳукуматдорони амир эмин буданд, бинобар ин дар аввал барои ташкили [[мактабҳои усули ҷадидия]] ягон монеъа намекарданд. Мактабҳои усули нави тоторӣ, ки дар онњо забони таълим низ тоторӣ буд, барои тањсилитаҳсили бухороиён-тоҷикон ва тоҷикзабонон душворӣ мекард. Бинобар ин бухороиён аз чунин мактабҳои усули нав ба тариќи кофӣ баҳравар шуда наметавонистанд.<ref>Ҳотамов Н.Б., Довуди Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарси). – Душанбе,2011.</ref>
 
 
'''Соли 1908 бо ташаббуси Мирзо Абдулвоҳид Бурҳонзода ([[Мунзим]]) ва [[Садриддин Айнӣ]] дар шаҳри Бухоро''', дар гузари Дарвозаи Салоҳҳон, дар ҳавлии Мунзим, аввалин мактаби форсии тоҷикитоҷикӣ кушода шуд, ки дар он 12 нафар талаба тањсилтаҳсил мекард. С.Айнӣ ва [[Мунзим]] сараввал дар такмили маҳорати омӯзгории худ ба муаллимон ва мактабҳои тотории [[Бухоро]] такя намудаанд. Онҳо барои аз љиҳати модди таъмин намудани мактаби худ ба бойбачагон моҳе се сӯм ҳаќќиҳақи таълим муайян намуда, фаќирбачагонрофақирбачагонро бепул ќабулқабул кардаанд. Мунзим барои шогирдони мактаби худ “Роҳбари хат” ном аввалин дастурамали дарси тартиб дод. Ин мактаб дар таърих бо номи “мактаби Мунзим” маълум аст.
Дар мактаби М.А. Мунзим ва С.Айнӣ низ нарасидани китобҳои зарурӣ эҳсос карда мешуд. Бо маќсади бартараф намудани ин норасои, с. 1909 бо ташаббуси ҳарду “Ширкати Бухорои Шариф” таъсис гардид. Ин ширкат дар навбати аввал барои саҳеҳ талаффуз кардани овозҳои нутќнутқ, махсусан оятҳои Қуръон, китоби “Тартиб ул-Қуръон”- ро њозирҳозир намуданд. Бо ташаббуси С.Айнӣ инчунин китоби дигари дарси “Таҳзибуссибён” (“Тарбияи љавонон”ҷавонон”) тайёр ва нашр карда шуд.<ref>Ҳотамов Н.Б., Довуди Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарси). – Душанбе,2011.</ref>
 
'''Соли 1908 бо ташаббуси Мирзо Абдулвоҳид Бурҳонзода ([[Мунзим]]) ва [[Садриддин Айнӣ]] дар шаҳри Бухоро''', дар гузари Дарвозаи Салоҳҳон, дар ҳавлии Мунзим, аввалин мактаби форсии тоҷики кушода шуд, ки дар он 12 нафар талаба тањсил мекард. С.Айнӣ ва [[Мунзим]] сараввал дар такмили маҳорати омӯзгории худ ба муаллимон ва мактабҳои тотории [[Бухоро]] такя намудаанд. Онҳо барои аз љиҳати модди таъмин намудани мактаби худ ба бойбачагон моҳе се сӯм ҳаќќи таълим муайян намуда, фаќирбачагонро бепул ќабул кардаанд. Мунзим барои шогирдони мактаби худ “Роҳбари хат” ном аввалин дастурамали дарси тартиб дод. Ин мактаб дар таърих бо номи “мактаби Мунзим” маълум аст.
Дар мактаби М.А.Мунзим ва С.Айнӣ низ нарасидани китобҳои зарурӣ эҳсос карда мешуд. Бо маќсади бартараф намудани ин норасои, с. 1909 бо ташаббуси ҳарду “Ширкати Бухорои Шариф” таъсис гардид. Ин ширкат дар навбати аввал барои саҳеҳ талаффуз кардани овозҳои нутќ, махсусан оятҳои Қуръон, китоби “Тартиб ул-Қуръон”- ро њозир намуданд. Бо ташаббуси С.Айнӣ инчунин китоби дигари дарси “Таҳзибуссибён” (“Тарбияи љавонон”) тайёр ва нашр карда шуд.
 
Ба ғайр аз мактаби номбурда, бо ташаббуси [[Мунзим]], махсус барои калонсолони бухорои, курси шабона кушода шуда буд. Ба ин мактаб ӯ ҷавонони 20-30 соларо ҷамъ намуда, ҳар рӯз ду соат таълим медод.
Гарчанде дар фаъолияти мактаб ягон нишонаи муқобили шариатро пайдо накарданд, вале '''25 сентябри соли 1909''', бо амри ҳукумати амирӣ, мактаби Мунзим баста шуд. Баъд аз ин таҳсили бухороиёнро дар мактабҳои усули нави тотори ҳам манъ намуданд.<ref>Ҳотамов Н.Б., Довуди Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарси). – Душанбе,2011.</ref><ref>Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик.Мураттибон Ҳотамов Н.Б.,Саъдиев Ш.С. Нашри дуюм. - Душанбе,2010</ref>
 
==Нигаред==
* [[Мунзим]]