Абҷад: Тафовут байни таҳрирҳо

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Сатри 1:
'''Абҷад''' ({{ забон-фа| ابجد }}) тартиби махсуси [[алифбои арабӣ]], ки аз ҳашт калимаи таркибёфта аз 28 [[ҳарф]] иборат буда, дар он ҳар ҳарф ададеро ифода
мекунад.Он 8 калима ин аст: ابجد (абҷад), ﺯﻮﻫ (ҳавваз), ﻲﻄﺣ (ҳуттӣ), ﻦﻤﻠﻛ (каламан), ﺺﻔﻌﺳ (саъфас), ﺖﺷ ﺮﻗ (қарашат), ﺬﺨﺛ (сахаз) ва ﻎﻈﺿ (зазағ). Дар бораи маъно ва мафҳуми ин 8 калимаи маснӯъ дар фарҳангҳо ва китобҳои оид ба таърих ақидаҳои мухталиф ва тахминие баён шудаанд, ки ҳеҷ гуна асоси илмӣ надоранд. Чунин тартиби ҳарфҳои арабӣ, аслан аз тартиби алифбои финиқию оромӣ баромада, ададҳои муайянро ифода мекунанд (ниг. ҷадвал). Арабҳо аз ин 8 калима 6-тои аввалро дар асоси алифбои финиқию оромӣ тартиб дода, барои ба 1000 расонидани ифодаи ададии ҳарфҳо аз 6 ҳарфи арабӣ, ки дар алифбои финиқию оромӣ вуҷуд надоштанд, ду калимаи охирин (сахаз ва зазағ)-ро сохтанд. Ифодаи рақамии ҳарфҳо аз 1 то 10 яктоӣ, аз 10 то 100 даҳтоӣ ва аз 100 то 1000 садтоӣ зиёд мешавад. Ҳарфро бо адад ва ададро бо ҳарф ифода кардан, ки Абҷад ё ҳисоби ҷумал ном дошт, дар замони қадим дар ёд нигоҳ доштани санаҳоро осон ва навишти онҳоро мухтасар мекард. Ҳамин ки нуфузи ҳарфҳои арабӣ афзуд, риёзидонҳо ва мунаҷҷимон ҳам ишораи ададии ҳарфҳоро дар асоси он тартиб доданд, ки онро «Ҳисоби абҷад» ё «Ҳисоби мунаҷҷимон» низ меноманд. Абҷад дар адабиёти классикии форс-тоҷик аз давраи пайдоиши худ (асри 12) барои сохтани моддаи таърих истифода шудааст ва қоидааш он аст, ки шоир, нависанда, котиб ё муаррих барои ифодаи таърихи дилхоҳи худ ҳарф, калима, ибора, мисраъ ё байту порчаи шеъриро дарҷ мекунад, ки он «моддаи таърих» ном дошта, санаи матлубро ифода менамояд. Тазкиранавис ва шоири форсизабони Ҳиндустон Мирғуломалихони Озод дар тазкираи «Хизонаи омира» таърихи вафоти Мирзо Абдулқодири Бедилро ин тавр баён кардааст:
мекунад.
 
<ref> Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд) Ҷ. 1 А – Н (нашри дувум)./Зери таҳрири С. Назарзода, А. Сангинов, С. Каримов, М. Ҳ. Султон. – Душанбе 2010, - c. 33 ISBN 978-99947-69-39-1</ref>
== Нигаред ==
* [[Ҳисоби абҷад аз рӯи қимати рақамии ҳарфҳо]]
==Манбаъ==
<references/>
== Пайвандҳои беруна ==
* [http://www.kmt.tj/content/%D1%84%D0%B0%D1%80%D2%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B8-%D0%BC%D1%83%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B8-%D0%B7%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%BD%D0%B8-%D1%82%D0%BE%D2%B7%D0%B8%D0%BA%D3%A3 Фарҳанги мукаммали забони тоҷикӣ]
 
Он 8 калима ин аст: ابجد (абҷад), ﺯﻮﻫ (ҳавваз), ﻲﻄﺣ (ҳуттӣ), ﻦﻤﻠﻛ (каламан), ﺺﻔﻌﺳ (саъфас), ﺖﺷ ﺮﻗ (қарашат), ﺬﺨﺛ (сахаз) ва ﻎﻈﺿ (зазағ). Дар бораи маъно ва мафҳуми ин 8 калимаи маснӯъ дар фарҳангҳо ва китобҳои оид ба таърих ақидаҳои мухталиф ва тахминие баён шудаанд, ки ҳеҷ гуна асоси илмӣ надоранд. Чунин тартиби ҳарфҳои арабӣ, аслан аз тартиби алифбои финиқию оромӣ баромада, ададҳои муайянро ифода мекунанд (ниг. ҷадвал). Арабҳо аз ин 8 калима 6-тои аввалро дар асоси алифбои финиқию оромӣ тартиб дода, барои ба 1000 расонидани ифодаи ададии ҳарфҳо аз 6 ҳарфи арабӣ, ки дар алифбои финиқию оромӣ вуҷуд надоштанд, ду калимаи охирин (сахаз ва зазағ)-ро сохтанд. Ифодаи рақамии ҳарфҳо аз 1 то 10 яктоӣ, аз 10 то 100 даҳтоӣ ва аз 100 то 1000 садтоӣ зиёд мешавад. Ҳарфро бо адад ва ададро бо ҳарф ифода кардан, ки Абҷад ё ҳисоби ҷумал ном дошт, дар замони қадим дар ёд нигоҳ доштани санаҳоро осон ва навишти онҳоро мухтасар мекард. Ҳамин ки нуфузи ҳарфҳои арабӣ афзуд, риёзидонҳо ва мунаҷҷимон ҳам ишораи ададии ҳарфҳоро дар асоси он тартиб доданд, ки онро «Ҳисоби абҷад» ё «Ҳисоби мунаҷҷимон» низ меноманд. Абҷад дар адабиёти классикии форс-тоҷик аз давраи пайдоиши худ (асри 12) барои сохтани моддаи таърих истифода шудааст ва қоидааш он аст, ки шоир, нависанда, котиб ё муаррих барои ифодаи таърихи дилхоҳи худ ҳарф, калима, ибора, мисраъ ё байту порчаи шеъриро дарҷ мекунад, ки он «моддаи таърих» ном дошта, санаи матлубро ифода менамояд. Тазкиранавис ва шоири форсизабони Ҳиндустон Мирғуломалихони Озод дар тазкираи «Хизонаи омира» таърихи вафоти Мирзо Абдулқодири Бедилро ин тавр баён кардааст:
::Сару саркардаи арбоби сухан
::Аз ғамободи ҷаҳон хуррам рафт.
Line 20 ⟶ 10:
Назар афкан ба «хоки қабри Беҳзод.
Дар ин байт моддаи таърих ибораи «хоки қабри Беҳзод» (ﺩ ﺍ ﺰﻬﺑ ﺮﺒﻗ ﻙ ﺎﺧ) буда, ба ҳисоби Абҷад адади 942-ро ифода мекунад, ки соли ҳиҷрист ва ба соли 1536 милодӣ баробар мебошад. Азбаски Абҷад аз ихтирооти мардуми араб буда, ба адабиёти форс-тоҷик роҳ ёфтааст, шоирон ҳангоми истифода аз он, асосан, қоидаю қонунҳои адабиёти арабро риоя кардаанд ва ба алифбои арабӣ чор ҳарфи форсӣ-тоҷикии پ (п), چ (ч), ژ (ж) ва گ (г)-ро ҳамроҳ кардаанд, ки дар ҳисоби Абҷад қимати ҳарфҳои арабии ب (б), ج (ҷ), ز (з) ва ک (к)-ро ифода мекунанд. Ҳисоби Абҷад баробари осон гардонидани ҳифзи санаи воқеаҳои таърихӣ ва ихтисори сабки навишт, барои тарбияи зеҳн ва ҳофиза аҳамият дорад.
 
 
==Манбаъ==
<references/>
== Пайвандҳои беруна ==
* [http://www.kmt.tj/content/%D1%84%D0%B0%D1%80%D2%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B8-%D0%BC%D1%83%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B8-%D0%B7%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%BD%D0%B8-%D1%82%D0%BE%D2%B7%D0%B8%D0%BA%D3%A3 Фарҳанги мукаммали забони тоҷикӣ]
 
== Адабиёт ==
*Асадуллоев С., Оқилов М., Абҷад ва таърихҳо, Д., 1972;
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/wiki/Абҷад"